Қарым-қатынастың сендіру үлгісі. Бҧл ҥлгі қарым-қатынас қатысушыларын мҥдделесі етуге, белгілі бір жағдайдан тиімді шығуға мҥмкіндік береді. Дегенмен, сендіру - кҥрделі коммуникациялық ҥдеріс, сондықтан әркім бҧл коммуникациялық модельді максималды тиімділікпен пайдалана алмайды. Белгілі болғандай, екі мың жыл бҧрын, гректер риториканы (гр. rhetorikos - әдемі, кӛңілді, бірақ аз мазмҧны бар сӛз сӛйлеу) жасаған, яғни ол – сӛз сӛйлеуді тиімді және сенімді тҥрде қолданудың ӛзіндік білім беру жҥйесінің бӛлігі болып табылатыны белгілі. Аристотель бірінші «этос», «логос» және «пафос» тҧжырымдамасын енгізді, олар шамамен аударылғанда «дереккӛздерінің дәйектілігі», «логикалық пайымдау» және «эмоционалдық шақыру». Мҧның бәрі қарым-қатынастың сендіру тәсілінің қажетті компоненттері болып
27 табылады.
Сендіру - бҧл коммуникативтік процесс болып табылады, онда коммуникатор басқа жеке тҧлғаның немесе тҧлғалар тобының сенімдеріне, қарым-қатынастарына немесе іс-әрекеттеріне сендіруші белгілі бір таңдау еркіндігі деңгейіне ие болатын мазмҧнда хабарлама беру арқылы ӛзгерістер тудыруға тырысады. Әдебиеттерде сендіруге ықпал ететін негізгі принциптер сипатталған. Олардың арасында ауызша, позитивті хабарлар, эмоционалдық шағымдар, фактілерге негізделген логикалық тҧжырымдар және салмақты дәлелдер, альтруисттік адам қажеттіліктерін қанағаттандыру, шешендік дағдыларға қол жеткізу артығырақ.
Мықты аргументтерге мамандар қатаң сынға ҧшырамайтын, оларды жоққа шығаруға, жоюға болмайтын, есепке алмайтындарды жатқызады, мысалы:
■ олардан туындайтын анық және ӛзара байланысты фактілер мен пайымдаулар;
■ заңдар, жарғылар, нҧсқаулық қҧжаттар;
■ тәжірибе жҥзінде тексерілген сарапшылардың қорытындылары мен сарапшылардың тҧжырымдары;
■ беделділердің осы сала бойынша танылған жарияланымдары, кітаптардан алынған дәйексӛздер;
■ куәлар мен оқиғалардың куәліктері ;
■ кәсіби статистиктердің хабарлайтын статистикалық ақпараттары;
■ мамандандырылған ҧйымдар жҥргізген сауалнама нәтижелері.
Дұрыс емес дәлелдер, әдетте, жалған фактілерге байланысты, кҥмәнді дереккӛздерге сілтеме жасайды; гипотеза, жорамал және жалғандықтармен байланысты; жалған қҧжаттарға негізделген қорытындылар, надандыққа негізделген дәлелдер пайдаланылады және т.б.
Сендірудің ең кҥрделі міндеті - белгілі бір әрекеттерге қатысты қарама-қайшы пікірлерді, шешімдерді сәйкес келетіндерге айналдыру. Адамдар жеке тәжірибесіне негізделген қорытындыны және олардың топ мҥшелерінің айтқандарын жасайды. Хабар нақты субъектісіне қатысты, жағдайдың, мәселені ортақ ҧстанымын ҥйлесімді болса, сендіру әлдеқайда оңай. Сендірудің қарапайым тҥрі – жағмды пікірлер мен ҧстанымдарды кҥшейтетін қарым-қатынас. Қарым-қатынасқа қатысушылардың әрқайсысы іскерлік бедел резервін ҧстап тҧру ҥшін ҥздіксіз кҥш-жігер жҧмсауы және осылайша тиімді бірлескен қызметтің алдын алу шарттарын жасауға тиіс.
Сендіру барысында тҥрлі психологиялық мҥмкіндіктерді пайдалануға болады.
28 1. Әріптесті мәселенің табиғатымен таныстыру және оны шешуге болады деп сендіру.
2. Ӛзінің алаңдаушылығын, теріс тҧстарын және т.б. жою ҥшін серіктестің осы мәселемен қарым-қатынасын талқылау.
3. Тҧрмыстық және еңбек жағдайларын жою, психологиялық жарақаттану сәттерін талдау (серіктестік қатынастарды қайта қҧрылымдау ҥшін).
4. Мәселені шешу ҥшін әріптесті мобилизациялау, тиісті әрекеттерге оқыту.
Сендіру - сонымен қатар, жеке сыни ой-пікіріне сҥйене отырып, адамның санасына әсер ету әдісі болып табылады. Кез келген интеллектісі жоғары дамыған кәсіби серіктестікке, әріптестеріне сенімді болу ҥшін, әдетте, қарым-қатынасқа қатысушыларға арнайы коммуникация техникасын қолдануы керек. Сендірудің нәтижесі оның пікірін немесе ойын ӛз бетінше дәлелдеуге, оның жағымды және жағымсыз жағына баға беруге, сондай-ақ басқа нҧсқалар мен шешімдердің мҥмкіндіктері мен салдарына баға беруге ӛз бетінше негіздеме жасаса, табысты болып саналады.
Қарым-қатынас процесінде коммуникативтік техника ретінде сендіру келесі жағдайларда аса сенімді және тиімді болады:
■ бір қажеттілік аясында;
■ эмоциялардың тӛмен қарқындылығы;
■ интеллектуалды дамыған серіктесімен.
