Құнанбайдың тірі кезінде болған уақиғалар болатын
жүктеу/скачать 1,27 Mb.
|
Ал жолдас Мұқановқа қарата мынадай ұсыныс жасаймын: біздің жалпы жұртшылығымыз жаппай әділетті сынап отырған мына масқара қылықты екеуміз де доғарайық, мен сізді біздің ұлы Отанымздың игілігі үшін шабытты шығармашылықтың жарқын жолындағы творчестволық еркін жарысқа шақырамын!» (сонда, № 78 – іс, 32-45 беттер). Бұдан артық ащынғаннан шыққан ыстық жас бола қоймас, сірә! Түсінік берудің өзі артық. Бұған Сәбит Мұқанов былай деп жауап берді: «Нұртазиннің кітабі жарық көрген соң жауапты бір қызметкер менен: «Нұртазин Сіздің туысыңыз емес пе?, – деп сұрады. Оның менімен ешқандай туыстық жақындығы жоқ екенін ашық мәлімдеймін. Неге екенін білмеймін, соңғы жылдары Мұстафин екеуміздің арамыз ашылып кетті. Оған дейін ол менің ең жақын досым болды. Мен оған өте көп көмектестім. Оның романында көптеген кемшіліктер бар. «Бір қарын майды бір құмалақ шірітеді» – деген. Мен Мұстафин жолдасты, сол арқылы мұқым Жазушылар одағын қатты соққыдан құтқарып қалдым деп есептеймін. Себебі ол, алашордашылар мен олардың пікірлеріне кең жол ашып қойды. Мен оны ұлтшылдықты дәріптейді деп айтып отырғамын жоқ. Мысалы ол: «Өнеркәсіп ауыл шаруашылығын жұтып қояды» – дейді. Мұстафинді партиялас жолдасым және қаламдас досым деп есептеймін. Ұзақ жылдар дос болдым, жазушы ретінде өсуіне көмектестім. Сондықтан да оның романында бұғып жатқан қателікті арылттым. Ал қазір онымен Әуезов жолдас жәмпейлесіп жүр. Романның жақсылығын айта отырып, оның кемшіліктерін де көрсетейік. Шындығында да, осының барлығын қойып, ол жазушы маған дос па, жоқ, дұшпан ба, оған қарамастан оның жақсылығын ашық, кемшілігін бетіне айтайық (Әуезов: Дұрыс!). Әрі қарай. Ұзақ уақыт бойы Тәжібаев жолдас өзінің «Біз қазақпыз» дастаны үшін өте қатты сыналып жүрді. Тура сол кезде Әуезов жолдастың «Литературная газетада» мақаласы жарияланып, онда осы пьесаны мақтады. Мен Сіздің ұсынысыңызды қабылдаймын және бізді сыйлайтын осы аудиторияның алдында: топшылдықты доғарып, өзімнің шығармашылығымды дұрыс жолға қоямын, – деп мәлімдеймін. Президиумның осы мәжілісінің алдында бұл мәселе жабық партия жиналысында талқыланды. Онда бұдан да қатаң және әділетті пікірлер айтылды, менің шығармаларымдағы жекелеген кемшіліктер қатты сыналды. Жекелеген адамдар мұны пайдаланып Мұқановтан есе қайырғысы келіп жүр. Мен – кеңес адамымын, мен партиядағы адаммын, сондықтан да «Правданың» мақаласына жауап бертін шығарма жазатын күш-қуатты бойымнан табамын – деп ойлаймын». Иә, «кәдімгі Сәбит Мұқановтың» жүні жығылған, сөзі пәс, үні әлсіз. Соның өзінде екі-үш жерде М.Әуезовті шымшып өтеді. Өзінен күштің кеткенін, жүктің Әуезов жаққа ауғанына нәумез болып қалғаны анық байқалады. Отыз жыл бойы атойлаған Алаш идеясы да оған бұл жолы азық бола алған жоқ. Уақыт лебі солай. Бұл бір белгісіздік тылсым маусымы болатын. Ә.Жаймурзин өзінің қорытынды сөзін: «Мен қорытындыны созып жатпаймын. Өйткені сөйлеген жолдастар дертті мәселелер жөнінде өте нақты пікірлер айтты және өте дұрыс айтты. Әуезов пен Мұқанов жолдастар өздерінің қателіктерін мойындады, олардың сөзін барлықтарыңыз тыңдадыңыздар, менің ойымша, бұл сөздердің шындығы іс жүзінде сыналады. Бұл жолдастар өздерінің сөздерінде тұрады және уәделерінің шынайылығы мен ақиқатын дәлелдеп береді – деп сенемін», – деп тұжырымдады.
Ал партиядан шығу деген сөз – түрмеге қамалумен бірдей еді. С.Мұқановтың жоғарыдағы сөзінің пәс шыққанында осындай астар бар еді. 4. Қызылкеңірдек науқан өзінің ең шарықтау мен шалықтау деңгейіне жетті. Мұхтар Әуезов айналысқан ғылыми-шығармашылық еңбектерінің бәрі де әшкереленіп, рухани тұрғыдан жалаңаштанып келе жатты. Енді «Абай» романынан бас тартуы ғана қалып еді. Жазушылардың жиналысында ғылыми –зерттеуден бас тартуының да өзіндік себебі де бар еді. Ол 1953 жылдың қаңтар – ақпан айларында өзіне ең қатерлі күндер мен талмауытты талқылаулардың төніп қалғанын білді. Соның ең елеулісі және М.Әуезовтің жеке басына тұтқындалу қаупін тудырған жиналыс Қазақ эпосына қатысты академияда өткен 1953 жылғы қысқы сессия мәжілісі еді. Онда басты баяндаманы Мәлік Ғабдуллин жасады. Біз өзге тақырыпқа соқпай тек М.Әуезовтің ғалымдығы мен «Хан Кенеге» қатысты тұсын ғана түпнұсқа бойынша назарға ұсынамыз: М.Габдуллин: «Несмотря на это, до сих пор история казахского эпоса не освещена с позиций марксизма-ленинизма. Как уже сказано, в изучении казахского эпоса отдельными исследователями допущены грубые политические ошибка и извращения. Эпос, как продукт общественного сознания в отражения историко-социальной борьбы, не был подвергнут всестороннему марксистско-ленинскому анализу, не была раскрыта его идейно-классовая сущность. В неправильном, антимарксистском освещении вопросов истории казахского эпоса в разной степени повинны М.Ауэзов, А.Маргулан, С.Муканов, Б.Кенжебаев, М.Габдуллин и другие. Некоторые из названных исследователей до сих пор открыто не выступили с признанием своих ошибок, не подвергли их резкой критике и не сделали для себя необходимых выводов из решений партии по идеологическим вопросам. Ошибки названных литературоведов состоят в том, что они в своих научно-исследовательских работах не сумели применить марксистско-ленинскую методологию, к оценке эпического наследия прошлого не подходили с позиций ленинско-сталинского учения о двухкультурах в каждой национальной культуре, не вели беспощадную борьбу против буржуазно-националистических извращений в освещении вопросов истории казахского эпоса, а в некоторых случаях сами оказывались в плену буржуазно-националистических взглядов и даже проповедывали их в своих трудах. Когда началось изучение казахского эпоса, т. е. в первые годы советской власти, буржуазные националисты – алаш-ордынцы использовали его в своих антисоветских и контрреволюционных целях. Они усиленно пропагандировали и распространяли феодально-ханские эпические произведения вроде «Едиге», «Орак-Мамай», «Шора» и др., умалчивая при этом о подлинно народных произведениях. Используя феодально-ханский эпос для идеализации патриархального прошлого, которое они называли «Золотым веком», и отрицая классовую борьбу, они распространяли сбою антинародную буржуазно-националистическую идеологию. Наша партия разгромила буржуазных националистов и алаш-ордынцев и их контрреволюционную идеологию. Но остатки ее до сих пор находят свое отражение в трудах отдельных литературоведов. Более четверти века занимается изучением и исследованием вопросов истории казахского эпоса проф. М. Ауэзов. По вопросам казахского эпоса им написано огромное количество работ. В своих трудах М.Ауэзов открыто пропагандировал антирусские реакционно-пантюркистские и буржуазно-националистические взгляды на казахский эпос, идеализировал патриархальное прошлое казахского народа. Так, например, в своей статье «Современный этап казахской литературы», говоря об эпосе, он расхваливал прошедшие феодально-ханские времена и утверждал, что «основной целью казахских батыров является быть националистами, а затем религиозными людьми». Таким образом М. Ауэзов прямо призывал казахскую молодежь следовать примерам, эпических батыров и быть националистами. (...) В статье «Кобланды батыр» М. Ауэзов идеализировал антинародный и реакционный вариант одноименной поэмы, принадлежащий феодальному акыну Марабаю. Причем Ауэзов, вопреки исторической правде и в угоду буржуазным националистам, утверждал, что якобы казахский народ с оружием в руках боролся против Ивана Грозного и в 1552 г, защищал от него гор. Казань. «В народном сказании, - писал М. Ауэзов, – Кобланды не выступает против самого казанского ханства. Он совершает поход против иноверца (капира), разгромившего казанское ханство и покорившего город Казань... Не будет ошибкой, если скажем, что Кобланды выступил против Ивана Грозного, чтобы защитить от него город Казань» . В 1932 году М. Ауэзов заявил на страницах печати, что порывает свою связь с буржуазными националистами. Ему была предоставлена возможность пересмотреть свои порочные «концепции», преодолеть свои прежние буржуазно-националистические ошибки. Однако, как неоднокртно указывалось в решениях ЦК компартии Казахстана по идеологическим вопросам и выступлениях периодической печати, М. Ауэзов этого не сделал до сих пор. Анализ его литературоведческих трудов последнего периода показывает, что он все еще далек от применения в своей исследовательской работе марксистско-ленинской диалектики. Все вопросы истории казахского эпоса М.Ауэзов продолжает, рассматривать в отрыве от истории народа и классовой борьбы, без выяснения социально-классовой сущности культурного наследия прошлого. Это имеет место и в «Очерках истории казахской литературы» и в написанных им для I тома истории Казахской ССР (изд. 1943 и 1949 гг.) главах о казахском эпосе. В этих трудах М. Ауэзов историю казахского эпоса освещает с позиции антимарксистской теории «единого потока», игнорируя ленинско-сталинское учение о критическом подходе к эпическому наследию прошлого, и повторяет свою старую концепцию о мнимой борьбе казахского народа против русских, против Ивана Грозного. Говоря об эпическом наследии прошлого, М.Ауэзов выдает за народные произведения такие реакционные, феодально-ханские поэмы, как «Едиге», марабаевский вариант, «Кобланды батыр» и «Енсегей бойлы ер Есим» . В статье «Эпос и фольклор казахского народа» (Журнал «Литературный критик», № 1, 1940) он писал об палаче народов Едиге: «Едиге – герой и заступник народа, всеобщий любимец» . Грубые политические ошибки допущены в I томе истории казахской литературы (1948 г.), изданном под редакцией и при непосредственном участии М.Ауэзова. Эта книга вышла после решения ЦК компартий Казахстана от 21 января 1947 года «О грубых политических ошибках в работе Института языка и литературы Академии наук Казахской ССР» . Однако М.Ауэзов не сделал из партийного решения серьезных выводов. Наоборот, он, как главный редактор, способствовал распространению буржуазно-националистических и антисоветских мировоззрении врагов народа Исмаилова и Джумалиева. Более того, М.Ауэзов, как один из авторов I тома история казахской литературы, сам идеализировал палачей казахского народа Кенесары и Наурызбая, феодально-ханские легенды о Коркуте и неверно рассматривал социально-бытовую поэму «Козы Корпеш –Баян сулу». В этих трудах М. Ауззова нет и признака соцально-классового отношения к названным произведениям. Все это говорит о том, что М. Ауззов до самого последнего времени продолжает пропагандировать и протаскивать в казахское литературоведение свои прежние буржуазно-националистические концепции. При этом следует сказать, что ошибки М. Ауэзова носят не случайный характер. Корни этих ошибок – в его деятельности тех лет, когда он был одним из выразителей идей «Алаш-орды» в казахской литературе. После разгрома этой контрреволюционной партии М.Ауэзову пришлось сойти с открытых буржуазно-националистических позиций. Тогда и появились на свет эти так называемые «ошибки», анализ которых показывает, что они являются определенной, хотя и замаскированной, системой все тех же буржуазно-националистических взглядов М.Ауэзова. Не свидетельствует ли об упорном, молчаливом отстаивании М.Ауезовым своих прежних порочных концепций и то, что, допустив столь серьезные политические ошибки и извращения в своих литературоведческих трудах, он до сих пор не выступил в печати с их критикой и признанием?» («О состоянии и задачах изучения казахского эпоса», Вестник Академии наук Казахской ССР», 1953, № 4)». Ұстазымыз болған марқұм М.Ғабдуллин өзінің осы баяндамасын Орталық партия комитеті зорлап жасатқанын, еріксіз ұстазына қарсы шығуға мәжбүр болғанын, араздықтың ұзаққа созылғанын, «Қазақ әдебиеті» газетіне ашық хат жазған соң Мұхтар Әуезовтің өзі хабарласып, «Абай» романына «Кірбіңі кеткен көңілден» деп қолтаңба жазып бергенін қинала отырып, бізден де кешірім сұрағандай нәумез күйде әңгімелеп беріп еді. Біз арлы ұстаздың арылуын түсіндік, келер ұрпақ қалай қабылдар екен деші?!. Осы науқанда филология ғылымдарының докторы Н.С.Смирнова да «өңешін бір созып» қалды. Ол тұста миф те, аңыз да, әфсана да саясаттанып кетіп еді. Соның бір «үлгісін» Н.С.Смирнова ұсынды. Н.С.Смирнова: «В народе живут предания, полные ненависти не злейшему врагу казахского народа хану Кенесары Касымову. Герои этих преданий – бедняки, они проклинают хана и ждут его смерти. «Когда ты умрешь – обращаются герои-бедняки к хану, – все три жуза от радости просияют, словно солнце». Это проклятие исходит из уст двух джигитов, о бедности которых люди говорили, что «у них от голода все жилы снаружи» . Они мучаются от голода, но опасаются зайти в султанскую юрту, когда идут мимо аула. «Я слышал, – говорит один из них, – что дети Касыма – злодеи и кровопийцы, как их дед Аблай и отец Касым». Когда же джигиты, мучимые голодом и жаждой, вынуждены зайти в аул, они становятся жертвой Кенесары. «Ощетинившись, как голодный волк», он наносил такие сильные удары безвинным путникам, что камча рассеқала их тело. «Если потомков Аблая десять аулов, то нас тысячи. Пусть они, как псы, останутся привязанными цепями к голой степи. Прочь от них, народ. Мы отойдем, откочуем от них», – такими словами истерзанных джигитов заканчивается предание. (...) Преклонение же перед академическим авторитетом и игнорирование принципа партийности науки и литературы в среде казахстанских фольклористов привело к тому, что в учебники, хрестоматии, исследования проникли в большом количестве враждебные, антинародные образцы и буржуазно-националистическое освещение фольклора. В этом прежде всего повинны М. Ауэзов, А.Маргулан, С. Муканов, до последнего времени не отказавшиеся от своих порочных взглядов на фольклор. М. Ауэзов с 20-х годов и вплоть до сборника В.Сидельникова «Казахские народные сказки», редактором которого он является, некритически, игнорируя требования марксизма-ленинизма, выдает за народное творчество националистические переработки фольклора. На протяжении долгих лет М.Ауэзов публикует и изучает джанаковский вариант поэмы «Козы-Корпеш и Баян-слу», марабаевский вариант «Кобланды», «Кыз-Жибек» в записи и публикации одного из врагов казахского народа; на этих материалах пишет пьесы («Айман – Шолпан», «Хан Кене», «Кара-кипчак Кобланды» ). М. Ауэзов восхваляет эти и другие антинародные произведения устного творчества под предлогом их «художественной ценности», «сложного к богатого сюжета», «талантливости их переработок» и т. д. Так, поэма «Кенесары-Наурызбай» по квалификации М.Ауэзова имеет «сложный и богатый сюжет», а «Кыз-Жибек» в указанной обработке – «одна из самых выразительных и, блестяших по форме лирических бытовых поэм». Причем М.Ауэзов понимает, что в «талантливой» обрисовке Джанака «…отображается кочевой быт». Но он проходит мимо важнейшего методологического требования: оценить, с каких позиций этот быт обрисован. Ни единым словом М.Ауэзов не отмечает идеализацию патриархально-феодальных отношений в джанаковском варианте поэмы «Козы-Корпеш и Баян-слу» . В варианте Джанака дается образ Тайлак-бия, которого нет в народных вариантах. В этом образе Джанах идеализирует реакционную феодальную знать. В то же время раб Кодар в варианте Джанака показан пренебрежительно, как представитель «черной кости»: «Кодар груб и. слова его грубы». В своем исследовании М.Ауэзов замалчивает подлинную социальную сущность акына Джанака – противника присоединения Казахстана к России и усилившегося общения казахского народа с русским народом. Г.И.Потанин вспоминает со слов Чокана Валиханова о том как Джанак смеялся над «своими соплеменниками, живущими около казачьих станиц..., ездившими верхом на быках в холщевых шароварах вместо плисовых...». Ч. Валиханов видит в Джанаке певца старого, отживающего типа. Когда же М.Ауэзов пытается найти проявление демократизации в джанаковском варианте поэмы «Козы-Корпеш и Баян-слу», он приветит в доказательство рытье Кодаром колодцев и опасение им байских табунов. Но в этих эпизодах в варианте Джанака дан лишь идеал рабского труда на пользу феодалов. Тенденциозный, в духе «единого потока» отбор источников, осуществляемый М.Ауэзовым, является проявлением буржузно-национоналистических извращений всего историко-литературного процесса и непосредственно связан с его теорией «Зар-Заман» («эпоха скорби» ), с восхвалением феодально-ханских певцов Бухар-жырау, Дулата, Шортамбай, Мурата – злейщих врагов сближения казахского народа с русским народом». Қазақ тілін білмей қазақ мифологиясы мен ертегілерінің, эпостарының көркем жүйесін Мұхтар Әуезовке «түсіндіріп берген» Н.С.Смирнова да кер заманның кернейін тартып, үкім айтты. Парасатты зиялы Ілияс Омаров сол тұста қудалауға түсіп жүрген Қаныш Сәтбаевқа: «Қаныш аға! Сақ жүрмейсіз бе.Тым сенгішсіз. Әр кімге сыр ақтара бересіз» – деген екен. Сонда Қаныш ғұлама: «Әй, Ілияс-ай! Табиғатта керексіз зат жоқ қой. Құзғынды да құдай жаратқан. Бәрі қыран боп кетсе, қарғалар қайтып күн көреді. Оларға да жұмыс керек қой» (жиені Н.Жармағамбетовтің мәліметі), – депті. Сол сияқты қырандар торға түскен, сауысқандар аспанды билеген сол бір «қызылөңеш кезең» Қ.Сәтбаев пен М.Әуезов Мәскеуге барып баспаналады. Эпос туралы талқы қаулысыз қалды. Өйткені ол майдан енді ушығып келе жатқанда ұлы көсем Сталин қайтыс болды. Жұрт қаралы күй кешті. Алайда Берияның, сол арқылы қауіпсіздік комитетінің жеке билігі күш ала бастағанын сезген қырағылар сақтық танытап бастады. Мұхтар Әуезовті Төлеген Тәжібаевтің орынына ректордың міндетін атқарушы Асқар Закарин оны ұлтшыл ретінде жұмыстан шығарды. Бұл – ұсталуға бұйрық берілді, тек Орталық комитеттің келісімін күтіп отыр – деген сөз. Шындығы да солай еді. Бұйрыққа қол қойылған сәтте бұл хабарды кездейсоқ дәріс тыңдауға келген шәкірті Әнуар Әлімжанов естіп қалады да: «Сізге тұтқындалудың қаупі төніп тұр. Осы дәріс үстінде тікелей Мәскеуге ұшыңыз», – деген мағынада тілше жібереді. Депутаттық мандатпен билет алып, Ақтөбе қаласына қонған кезде Жазушылар одағының төрағасы Ә.Жаймурзинге алаөкпе болған Ә.Тәжібаев телефон шалып: «Сіз не қарап отырсыз? Халық жауы ретінде ұсталғалы тұрған Әуезов Мәскеуге ұшып кетіпті. Масқара ғой!», – дейді. Ә.Жаймурзин: «Мен мұны білмейтінімді, егерде мәселе сондай насырға шапса, бірінші басшыға хабарламай, шешім қабылдамайтынын ескертіп: «Сіз алаң болмаңыз. Москва да кеңес одағының жері және ешкімге айтпаңыз. Бұл партиялық тапсырма. Ал енді сіз бұл хабарды қайдан алдыңыз?», – дегенімде трубканы тастай салды. Орталық комитетпен хабарласып, ондай жаманаттың қауіпсіздік комитеті жағынан ұсыныс жасалғанын, мәселе түн ортасына таман шешіліп қалуы мүмкін екенін, жаңа ғана самолеттен Ақтөбеден ұшып кеткенін, енді оны қайтарудың жолын іздестіріп жатқанын айтты. Мен: Әуезов – СССР жазушылар одағының басқарма мүшесі, оны тұтқындау үшін Фадеевтің келісімі керек. Сіздер өте сауатсыз саяси қателік жібергенсіздер. Әуелі одақта шешілуі тиіс еді», – дедім. Өзім түн ортасында Мәскеуге хабарластым. Фадеевті таба алмадым. Екі күннен кейін Константин Фединнен: «Әуезов – біздің одақтың мұшесі. Біз қзіміз шешетін мәселеге сіздер араласпаңыздар», – деген хабар келді. Ол бұл пікірін Орталық комитетке де жеткізді», – деді бізбен әңгімеснде. Кейін бұл сөзі естелік ретінде баспасөзде жарияланды.
Иә, басына қауіп төніп, шынымен де құмығып жүргені, алас ұру мен үрей қатар билеген, түрмеден жүрегі шайлыққан, абыройлы жасында абұйырлы өткен өмірінің қапаста аяқталатынына алаңдаған шерлі көңілдің қамығулы күйі аңғарылады. Сәбит Мұқановты шығармашылық жарысқа шақырған көтеріңкі екпін басылған. Бальзактың шегірен былғарысы сияқты көнек өмірдің көні кеуіп,шындап қусырыла бастағаны аңғарылады. Соншама апшысын қуырған қандай жағдай? «Қосымша құжаттың біріншісі – СССР мәдениет министрі жолд.Пономаревқа арналған менің өтінішім, екіншісі – таяуда Алматыда өткен қазақ эпосы туралы талқыдағы менің сөйлеген сөзім. Мені дәл қазіргі сәтте тығырыққа әкеп тіреп отырған қысым мен жағдай туралы осы екі материалдан толық мағлұмат алуға болады, және бұл жағдай ұласатын аса маңызды тақырыпты игеру барысында қазір пьеса түрінде, ал келешекте жаңа кеңестік романда бейнелеленетін қазақ кеңес әйелінің образын сомдау үстінде (ауданнның хатшылығына көтерілген бұрынғы батырақ қыз, ғылым кандидаты, Сойиалистік еңбек ері) туып отыр. Мәселе мынада, Университеттің ректорының міндетін атқарушы адам маған ұлтшыл деген жамантты жапсырып мені қызметтен шығарды (көшірмесі қосымшада беріліп отыр). Эпос туралы талқыдағы өзінің баяндамасында доцент М.Ғабдуллин мені: өзінің бұрынғы саяси қате ұстанымында тұрақтап қалған, сондай-ақ өзінің эпос туралы мақалаларында кеңес еліне жау буржуазиялық-ұлтшыл идеяны насихаттап келген буржуазияшыл ұлтшыл ғып шығарды. Соңғы үш жылда республика көлемінде кеңінен орын алған әдебиеттану саласындағы буржуазиялық-ұлтшыл қателіктерді сынаған қажетті де маңызды сыни талқыларда менің қателерім туралы да көптеген әділ, принципті, обьективті тұрғыда дұрыс пікірлер айтылды. Ол туралы өткен көптеген жиналыстарда өз мінімді мойындай сөйледім, ол жөнінде жолд.Пономаренкоға да жаздым, ол туралы қосымшасы ұсынылып отырған талқыда сөйлеген сөзімде де айттым. Сонымен қатар, үш жыл бойы осы мәселелердің барлығын талқыға салған пікірлердің нәтижесінде маған айтылған сыннан, талқығаған жиналыстардың қорытындысынан (Қазақ университетіндегі сияқты) екіұшты сыңаржақ әділетсіздікке жол беріліп келеді. Біріншіден, менің өткен кезде жазған,оның ішінде қате пікірдегі мақалаларымды, көркем туындыларымды, сол талқыланып отырған тарихи тақырыпқа арналған көптеген пьесаларымды, повестерімді, романдарымды, тіпті қате пікірде жазылған мақалалардағы жайлардың өзі пьесаларым мен прозалық шығармаларымда дұрыс көрсеткен жазушылық еңбегім еш жерде және ешқандай сыншы ескерген емес. жүктеу/скачать 1,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|