Материалдық емес активтерді бағалау, түгендеу және жетілдіру жолдары

Материалды емес активтер есепке алуда бастапқы және қалдық құны бойынша есептеледі, материалды емес активтерді пайдалану жеке есептеледі.

• 
  келісілген құн бойынша жарғылық капитал шотына салынған салымдар;
  
• 
  басқа ұйымдар мен тұлғалардан ақшаға алынғандар – нысанды сатып алу мен оны пайдалануға жарамды жағдайға жеткізу үшін нақты жұмсалған шығындар бойынша;
  
• 
  басқа ұйымдар мен тұлғалардан ақысыз алынғандар – сараптау жолымен.
  

• 
  Сатып алу сәтінен бастап есептен шығаруға дейін олардың бар болуы мен сақталуын қадағалау;
  
• 
  Тозуды дұрыс әрі дер кезінде есептеу;
  
• 
  Бюджетке жіберілетін салықты дұрыс есептеу үшін мәліметтер алу;
  
• 
  Материалды емес активтердің бар екендігі және қозғалысы туралы есеп беру үшін мәліметтер алу.
  

• 
  материалды-заттық формасы жоқ, не шаруашылық қызметте қолдануға материалды-заттық формасы аса маңызды емес;
  
• 
  табыс әкелуге қабілетті;
  
• 
  ұзақ мерзімді уақыт ішінде (бір жылдан аса) пайдаланылатын.
  

• 
  материалды емес активтердің нақты бар болуын, олардың дұрыс құрылуы мен бағалауын, пайдалы қызмет ету мерзімін анықтаудың нақтылығын тексеру;
  
• 
  материалды емес ативтер объектісінің барын және оларды пайдалану құқығын растайтын бастапқы құжаттардың дұрыс рәсімделуін тексеру;
  
• 
  ұйым балансында материалды емес активтерді көрсету нақтылығын және шыңайлығын тексеру;
  
• 
  материалды емес объектілердің есептелген амортизация соммасы мен нормасын анықтаудың дұрыстығын тексеру.
  

1. 
   есептер принципі және есеп беруді құрудың пайдалану ерекшеліктері. Егер кәсіпорын принциптерді қатал ұсталынса, стандарттарға қосылуға мақсатталса, «Дайындау прнциптері қаржылық есеп беруді құру» сияқты ҚЕБХС, онда берілген бөлім толтырылмай қалады;
   
2. 
   есеп беру элементтерін анықтау және олардың классификацияланған топтар және топшалар келтіру міндеттеледі, ұзақ мерзімді активтердің тұрақтылық және қалған мерзімді пайдалы түрде қолдану;
   
3. 
   есеп беру критерилерін мойындау. Кескінделген топтар мен топшалардың элементтерінің қажеттіліктері. Кейбір жағдайларда критерилердің орындалу тізімін қарастыру керек;
   
4. 
   есеп беру элементтерінің бағалаудың түрлері кескінделген топтар мен топшалардың элементтерінің нарықтағы құнын белгілеуге ерекше көңіл бөлу керек;
   
5. 
   басқа да стандарттармен альтернативтелген есеп беру есебінің обьектілері мен операциялардың рұқсат етілуі. Альтернативтік таңдау түсініктері келтіріледі.
   
6. 
   есеп беру есебінің обьектілері және басқа да стандарттағы операциялардың көлеңкелі ережелері қатыспауымен байланысты. Түсініктер оқиғадағыдай берілуі керек. Шешімдер қандай да бір берілген ережелерсіз қабылданады.
   
7. 
   өткен есеп беру жиілігі мен есеп беру мерзімінен кейін де кәсіпорынның міндеттері түсіндіріледі.
   
8. 
   есеп берудің формалар туралы пікірлер қатынасы. Мынаны белгілеп қою керек (қандай оқиғаларда кәсіпорын қосымша мәліметтерді ескеріп отырады), есеп беруге қатысты мәліметтерді ескере отырып, есеп беру формаларының өзінің құрамын да ескереді.
   
9. 
   кәсіпорынның тобы туралы барлық керек пікірлер.
   

• 
  тұтынушыларға мақсатты түрде ұйым және ұйымның атқарылған жұмыстары туралы мәлімет беретін аймақтары;
  
• 
  ұйымның қарым – қатынас сигменттері толық көрсететін стратегиясы;
  
• 
  қауып аймағының саясаты;
  
• 
  дивиденттік саясат;
  
• 
  кадрлікті қамтамасыз ететін саясат аймағы;
  
• 
  мәліметтік ашылулар, негізгі мәліметтер көздерінің ортасын ұйымдарының қаржылық есеп беру кезеңін ашу крек;
  
• 
  тұтынушыларға қаржылық есеп беру кезнде керек деп саналатын басқа да мәліметтер.
  

1. 
   «Гудвилл» - фирма бағасы (іскерлік бедел) – әдетте дамыған елдерде біртұтас мүліктік-қаржылық кешен ретіндегі фирманың құны мен олардың актив құны арасындығы айырманы сипаттайтын құндық категория.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жүйесінде «Гудвилл» заңды түрде әзірге аукционнан және конкурс бойынша жекешелендіру процесі үшін қолданылады.
   
3. 
   Азаматтың зияткерлік (интеллектуалды) және іскерлік жақтары, оның ішінде біліктілгі мен еңбекке деген қабілеті одан алынып, басқа адамға берілуі мүмкін емес болғандықтан, материалдық емес активтер болып танылмайды.
   
4. 
   Материалдық емес активтер обектісінің бар екендігі құжат түрінде ресімделді ме? Есепке алынатын материалдық емес активтің кез келген объектісі оны елестетуге болатындай объективті түрде көрінуі тиіс.
   
5. 
   Талап-құқығына ие болу, пайдалы үлгілерге, өндірістік үогілерге құқықтарды алу патенттік ведомствада тіркелуге тиісті лицензиялық келісімдермен расталуға тиісті.
   
6. 
   Материалдық емес активтер құнының бастапқы бағасы дұрыс көрсетілгендігі.
   
7. 
   Материалдық емес активтердің объектілері кәсіпорынның баланс есебінен дұрыс шығарылуы.
   
8. 
   Материалдық емес активтер обектілеріне тозу дұрыс есептелді ме? Амортизациялық аударымының мөлшері жалпы ережеге сәйкес бастапқы қүн мен пайдалы қызмет мерзіміне негізделіп есептелген нормалар бойынша ай сайын анықталуы тиіс пайдалы қызмет ету мерзімі болып қолданылатын обектілердің пайда немесе кәсіпорынға басқадай тиімділік әкелетін уақыты саналады. Пайдалы қызмет ету мерзімін анықтау мүмкін емес жағдайда немесе қиынға түскенде материалдық емес активтер бойынша амортизациялық аударымдар нормасы 10 жылға деп есептеліп, белгіленеді. Материалдық емес активтердің кейбір түрлері бойынша амортизация мүлдем есептелмейді.
   
9. 
   Материалдық емес активтердің синтетикалық және аналитикалық есебі дұрыс жүргізілуі.
   
10. 
    Материалдық емес активтердің синтетикалық және аналитикалық есебі мен олардың тозу мәліметтері Бас кітаптағы және басқа бухгалтерлік регистрларға жазбалармен сәйкестігі.
    
11. 
    Пайдалану барысында материалдық емес активтер бойынша амортизацияны есептеу үшін негізгі корреспонденциялар қолданылуы.
    
12. 
    Жыл соңында барлық шығыстар жиынтық табысқа есептен шығарылуы.