Научная библиотек

келедк Белгш галымдар М. Вебер, Т. Парсонс, Р. Мертон, П. Блау, Д. Скотт, 
М. Крозье, Р. Лайкерт, Г. В. Осипов, А. И. Пригожин жэне т.б. бул мэсе- 
леге назар аударды. Уйымнын мэнх, олардын шкхршше, элеуметак топ- 
тын мушелер! арасындагы букхл элеуметак катынастар.
Адамдардын уйымдаскан кызмеп — олардын емхр сурушщ манызды 
алгышарты. Бастапкыда адамдароз ем1рш утымды, ягни алга койган мак- 
сатына сэйкес уйымдастырады. Кептеген жагдайда максатка жетудщ 
тэс!лдер1 б^рнеше немесе кептеген адамдардын кужгерш б1рхктхрхп кол­
дануга непзделген, ейткен! кептеген кажеттшктерд1 бхр адамнын езх ере- 
кет етушх езге де индивидтердщ катысуынсыз жузеге асыра алмайтын ед1. 
Тштен алгашкы кауымдык когамда адамдардын кызмен ер турлшпмен 
ерекшеленгеннщ ез1нде де кунделжп ем!р барысында тайпаны аман сак- 
тап калу ушш куштердх бхрхктхру кажеттшп анык сезшд1. Бул процесс 
когамнын баска турлер1нде одан ер1 улгая бердк
Элеуметак кауымдастыктьщ формасы ретшде курылган уйым бар­
лык жерде де бар. Адамдар ер килы типтеп уйымдардьщ курамында жумыс 
1стейд1, уйымдастырылган коныстарды мекендейд1, сауда уйымдарынан 
емхрге кажета дун иен 1н бер1н сатып алады, окиды, дем алады жене баска 
да кажеттшктерш уйымдар аркылы жузеге асырады. Сондыктан когам­
нын пайда болуын жене ем1р суру1 мен дамуын онын уйымдык формала- 
рын зерттемейхнше тус1ну ете киын.
Уйым угымы елеуметак обьектшерде уш магынада колданылады:
1
. Когамда белгш бхр орны бар жене шектелген кызмет турлерш атка- 
руга арналган институттык сипатта колдан жасалган уйымдар. Бул тургы- 
дан алганда «уйым» белгш статусы бар елеуметпк институт репнде керх- 
нед1 жене автономды объект ретхнде карастырылады, ягни кесхпорындар, 
екхмет бил!пне ие болган органдар, ерхктх одактар жене т.б. уйым магы- 
насьщда жеке атауларга ие болады.
2
. «Уйым» угымы белгш бхр уйымдастыру кызметхн бщцрух де мумкш, 
мундайда кызмет турлерш белу, туракты байланыстар орнату, уйлеспру 
жене т.б. жумыстар уйымдастырылып, колга алынады. Мундай уйым бел­
гш бхр объекте максатты турде ыкпал етедх. Демек, уйымдастырушы 
адам мен уйымдастырылатын контингент бола алатындар процесс ретхнде 
байкалады. Осыган орай «уйым» термин! «баскару» угымына сейкес келедх.
3
. «Уйым» угымы сонымен бхрге кайсыбхр объектхнхн реттелу денгейш 
сипаттайды. Осы угым аркылы ер объект!ге кажетп ерекшелхк болып са- 
налатын белхмдерда б1р тутас орталыкка шогырландыратын тэсш ренндеп 
белгш бхр курылым, курылыс жэне байланыс тип! белпленедх1.
. 1 
Удальцева М. В.
Социология управления. Новосибирск, 1998. С. 7-8.
309

Бул тургыдан алганда объекпш уйымдастыру — сол объектшщ касиеп, 
атрибуты. Мэселен, уйымдаскан жэне уйымдаспаган жуйелер, когамнын 
саяси уйымдары, тшмд1 жэне тшмсхз уйымдар жэне т.с.с. женшде энпме 
козгалганда осы мазмундагы терминдер колданылады. «Формальды» жэне 
«формальды емес» уйымдар угымдары тек осы магынада гана айтылады.
Э л е у м е т п к
объект 
ретш де 
уйым кандай жагдайда пайда болады? 
Э леум еттж
кауымдастыктын формасы ретшде п уйымдардын курылуы- 
нын 
е й
механизм! бар: олар кайсыб|р ортак максаттарга 
кеп
жагдайда 
тек индивидуалдык мудделер аркылы жетудш 
мумкш ёкёщ цпн 
мойын- 
даганда немесе индивидуалдык максаттарга тек ортак максаттарды алга 
тартып, усыну мен соган жетудш м ум й н д т аныкталганда гана накты 
б ел гш
болады, калыптасады. 
жагдайда енбек уйымдары 
(кэсш -
орындар, мекемелер), 
ейнин 
жагдайда акционерлж когам жэне букара­
лык одактык уйымдар деп аталатындар курылады. Сейтш, максаттын ор- 
тактыгы елеуметпк уйымдардын аныктаушы беллст 
ретшде 
калыптасып, 
пайда болады.
Иерархия мен баскару кажетп пн ужымдык максатка жетуйплж кана 
ту дыра алады.
Уйымдардын 
елеуметпк 
касиеттер» мыналар:
— уйымдар когамдык 
мшдетгерщ 
шешу, максатка жету куралы 
ретшде 
курылады, сондыктан оларды зерттегенде мынандай проблемалар б1ршхш 
катарга койылып, баса назар аударылуы 
тихо. 
Атап айтканда, олардын 
максаттары мен кызмет турлер!, жумыс 
нетижелершщ 
тжмдшкке жет- 
йзух, 
кызмет 
керсетуиплердщ 
делелд! себептер! мен ынталандырылуы 
аныкталуы керек;
— уйымдар адамдар кауымдастыгы, ерекше элеуметплж курылым репн­
де, 
ягни элеуметпк топтардын, статустардын, нормалардын, лидерлж каты- 
настардын, топтасу мен 
шиеленютердщ 
жиынтыгы репнде калыптасады;
— ЭК1МШ1Л1К жэне мэдени факторлармен детерминденд1р1лген 
ерекшел1п болмайтын байланыстар мен нормалардын курылымы репнде 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: