мщдет|  элеуметтж карама-  кайшылыктардын шыгу себептерш, ерекшелжтерш туащиру болады.  ТМД  елдершде

Рухани кундылыктардын кемепмен реттеп отыру куштеу, зорлау- 
мен емес, делелдеуге непзделген. Рухани кундылыктарды еншру, со­
нымен катар, адамнын дамуына, онын рухани кажепн канагаттанды- 
руга да багытталган. Олар демалыс, кешл кетеру куралдары болып та 
кызмет етедК
Когамнын келес) 61 р манызды кызмет! репнде б1ркатар материалдык 
кундылыктарды, адам ресурстарын (кызмет айырбасы) жэне рухани кун­
дылыктарды айырбастау кызметон атаган ед>к. Бул функциянын 1ске асу 
жолы — тауар мен тутыну куны непзшде юке асатын экономикалык ай- 
ырбаста жатыр. Айырбас пен тутыну кажеттш тнж пайда болуы когам­
нын калыптасуымен жэне енбек белжюжж шыгуымен байланысты. Булар 
ез кезепнде элеумегпк функциялардын одан ер! терендеп, жжтелуже кол 
жетк
1
зед|. Айырбас пен белудж арнайы куралы - каражат механизм! жа- 
салды. Айырбас пен белу ер адамнын муддесже тжелей катысты, ол езж ж
тутыну денгейж кетеруге тырысады. Сондыктан енбек ушж теленепн акы 
ешйршген ежмнж саны мен сапасына, енбек шыгынына, елеуметпк ста­
туска, т.б. байланысты болады. Осыган орай когам элеуметтж эдшеттшк 
принцип!!! басшылыкка алуы тию. Демек, когамнын реттеушшп де осы 
меселеде сакталады.
Мжез-кулыкты, кызметп жене елд! билеу териб! кызметж айтканда, 
териптж ез1 — мжез-кулык пен кызметте орныккан ережелер мен нор- 
малардын жузеге асырылуына ерк!ншк бермей, куш керсету кауш бола- 
тындыгы. Териптеу процеа саяси жэне кукыктык катынастарда жузеге 
асады. Тэрпптеу функция репнде елеуметпк ем!рдж барлык саласында 
орнаган. Сондыктан саяси жене кукыктык катынастар жене олардын 
субъектшер! ел шенберждеп букш функционалдык курылымдарды б|рж- 
ируш! рел1Н аткарады. Адамдардын мжез-кулкы мен кызметон гэрт1птеу 
кайдан шыкты? Оган ек1 непзп жагдай себеп болды. Онын б1ржшюже 
жекелеген индивидтердж кездейсок немесе саналы турде элеумегпк, 
функционалдык езара ерекетп бузуы, баска адамдардын ем1р жагдайына 
ер турл! тес1лдер аркылы терю ыкпал ету| жатады. Екжш ! себепке эр турл! 
топтагы адамдардын ездер1нщ елеуметпк мудделер! уш1Н куресу1 саяды. 
Топтык мудделер уш1н болган орынсыз курес дагдарыстык куйге экел!п 
соктырады, енд!ру мен тутынуды бузады. Кез келген когамда элеуметтж 
мудделер ете кептурл1 болады, сондыктан олардын арасынан элеуметтж 
курылысты сактап калу немесе езгерту ушш кактыгыстар мен курестер 
туындайды. Когамнын турактылыгын сактауда саяси катынастар мен 
саяси жуйе шешуий рел аткарады. Олар билж пен заннын кемепмен 
адамдардын М!нез-кулкын терппке келторш, реттеп отырады. Ол ушж 
когамнын елеуметпк курылымын бшу аса манызды меселе.
151

ЖЕТ1НШ1 ТАКЫРЫП
КО ГА М Н Ы Н Э Л ЕУ М ЕТ П К
^ Р Ы Л Ы М Ы Н Ь Щ ЭЛ ЕУМ ЕТТА Н УЫ Ж Э Н Е
Э Л ЕУ М ЕТ П К СТРАТИФИКАЦИЯСЫ
Элеуметпк стратификация — элеуметтанудын орталык такырыбы. 
Ол когамнын турлипе элеуметпк Ж1ктел1ан тусшдфедц- Когамдык ку- 
рылымды б>з мертебелердщ жиынтыгы аркылы, когамдык енбек белшю 
аркылы, жэне т.б. аркылы курылатынын керсетуге талпындык. Карапайым 
когамда мертебелер саны аз жене енбек белила денгей! темен болады. 
ал казтрп замандагы когамда — мертебелер кептеп саналады жене енбек 
белшгсш уйымдастыру денгей! де элдекайда жогары.
Элеуметак курам элеуметпк стратификацияга айналады — вертикаль- 
ды терпппен орналаскан элеуметпк жжтердщ жиынтыгы, делфек айт­
канда кедейлердщ аукаттылардын, байлардын жиынтыгы.
Адамдар эрдайым козгалыста болып, ездершщ мертебесш езгертш 
отырады. Каржы буржуазиясы жер аристократиясынын орнына келш, 
оны алмастырды, казхрп енщрюте бш ктш п шамалы мамандыктарды «ак 
жагалылар» деп аталатындардын екшдер! — инженерлер, програм- 
мистер, роботталган кешендердщ операторлары ыгыстырып шыгарды. 
Согыстар мен революциялар когамнын елеуметак курылымын кайта 
жасап, пирамиданын шынына кейбфеулерд! кетерсе, баскаларын те- 
мендетп. Олар каз!р де ж урт жатыр, партиялык элитаны бизнес-элита 
келш алмастырды.
Эрлеу мен кулдыраудын арасында белгш б«р асимметрия бар: бершш 
де кетершпс! келед! жене ешкймнщ елеуметпк сатыда темендепс1 
келмейд!.
1. 
Элеуметпк 
курылым жэне стратификация угымдары, 
олардын непзп элементтер! мен формалары
Когам ез шинде ер турл1 елеуметак топтарга, жжтерге жене улттык 
кауымдастыктарга белше,щ. Олардын бер! езара бф-б|рше объективп 
турде денекер болатын элеуметпк-экономиКалык, саяси, рухани байла­
ныстар мен катынастардан куралады. Сонымен бфге, олар тек осы бай­
ланыстар мен катынастар шепнде гана ем1р суредд жене когамда ездерш 
корсете алады. Бул болса когамнын тутастыгына, онын б1ргутас елеуметпк 
организм ретшде ем!р суруше себешш болады. Мунын менш ездершщ 
теорияларында О. Конт, Г. Спенсер, К. Маркс, М. Вебер, Т. Парсонс жене
152

т.б. елеуметтанушылар ашып бсрген ед1. Когамнын элеуметпк курылы­
мы — адамдар кауымдастыктарынын жене елеуметпк топтарынын ара­
сындагы экономикалык, елеуметпк, саяси жене рухани ем

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: