Ы. Алтынсарин отбасынын казак когамында ерекше мшдеттер атка- ратындыгына зор мен бер1п, ата-аналардын ул-кыздарын атастыру, неке- леснру салт-дестурш отбасынын турактылыгын сактаудын, туыстык каты настарды ныгайтудын куралы репнде сипаттайды. Сонымен катар казак журтында сепз атага дейш жакындарынын бойжеткен кызына уйленбеу салты елеуметпк нормага айналганын атап керсетед12. Ы. Алтынсарин айтып отырган едет-гурып, дестур нормалары когам дык мудделерден шыга бшген. Ыбырайдын елеуметтану тургысынан карастырган меселелер1, онын нетижелер! елемд1К елеуметтану ушш аса манызды. Ыбырайдын заман- дасы улы ойшыл Абайдын казак когамы туралы пайымдауларынын да манызы зор болды. 3. Абайдын елеуметтанулык ой-пшрлер)
Абайдын елеуметтанулык кезкарастарынын калыптасуына орыстын революцияшыл-демократтары мен Батые Еуропа елеуметтанушыларынын енбектер1 ыкпал етт!. Абай Г. Спенсердщ орыс тшне аударылган елеу- меттанулык туындыларымен танысып, онын эволюциялык теориясын кабылдайды. Букш т1рипл1к атаулынын езгермел1л1п туралы ой Абайдын елендер! мен кара сездер 1
нде жи1 ушырасады. «Жиырмасыншы кара сезшде»: «Дуние б1ркалыпты турмайды* десе, елен 1
нде: «адамзат кунде езгерер» дей кел!п, патриархалды-феодалдык курылысты басынан етк1зш жаткан казактардын жана когамга етерше зор сен1ммен карайды. Ресей бодандыгынан босау казак халкынын гасырлар бойгы арманы екен!н б1лет1н Абай, бугаудагы казактардын жагдайын «Осы мен ез!м — казакпын* деп басталатын «Тогызыншы кара сезшде» баяндайды: «Мен 1
Алтынсарин Ы. Уш томдык шыгармалар жинагы. 2-т. 108-6.
2 Алтынсарин Ы. Таза булак. 174-6.
85
