Научно-методический журнал Серия: Естественно-технические науки. Социальные и экономические науки. Филологические науки
жүктеу/скачать 4,81 Mb. Pdf көрінісі
|
2-сан 2023 (1-серия)
| Ilim h
á m jámiyet. №2.2023 40 yo‗llardan bir necha kun tog‗larga olib boradigan yo‗lni kichik aviatsiya va vertolyotlarda tez va qisqa muddatda bosib o‗tmoqda. Turistlarga tog‗ rayonlaridagi turli joylarga va turli mavsumlarda, shuningdek, turli darajada murakkablik sharoitlarida piyoda borib kelish uchun keng imkoniyat yaratish favqulodda muhim. Buning uchun tog‗ so‗qmoqlari va yo‗laklarining qulay va keng turlarini barpo etish lozim. Barcha holatlarda borib-kelishga qulaylik yaratish turizmning faqat bitta tarkibiy qismi bo‗lib marketing va axborot ham xuddi shunday ahamiyatga ega. Masalan yo‗l ko‗rsatkichlarining mavjudligi turistlarning dam olish joylarini tanlashining muhim omili hisoblanadi. Tog‗ mintaqalarining turizm obro‗si va shuhrati (brend) to‗g‗risidagi ma‘lumotlar turistlarda mazkur joylar va ularning aholisi to‗g‗risida tegishli tasavvurlar paydo bo‗lishiga katta ta‘sir ko‗rsatadi. Ular turistlar kutgan orzu, taassurot natijalarini ifodalaydi, dam olish joylarini tanlashda muhim o‗rin egallayli. Turizm menedjerlar uchun turistlarda ijobiy taassurot qoldirishga erishish bozor salohiyatidan oqilona foydalanishning muhim strategik vazifalaridan biri hisoblanadi. Chunki bir marta shakllangan salbiy taassurotni bartaraf qilish juda qiyin. Dunyo tog‗lari yangi turdagi migrantlar – komfortga yo‗naltirilgan migrantlar deb ataladiganlarning yashash joyiga aylanmoqda. Ularning soni ko‗paymoqda va ular tog‗larda uzoq vaqt qolishni istamoqdalar. Bunday migrantlar AQSh, Kanada, Chexiya, Ispaniya, Filippin, Indoneziya mamlakatlari tog‗ mintaqalarida ko‗plab mavjud. Mazkur tog‗li joylarda yangi ish joylari paydo bo‗lib, ham migrantlarning o‗zi, ham mahalliy aholining bandligi ta‘minlangan. Mustaqil Davlatlar Hamdo‗stligi (MDH) mamlakatlarda eng baland kurortlar Tyanshan tog‗larida Jartash (3400 m), Beshbelgir – Arashan (3300 m), janubi-g‗arbiy Pomirda Garmchashma (2800 m), Kazbek tog‗larida Karmadon mineral manbalari (1500-2300 m), xorijiy mamlakatlar kurortlaridan Himolay tog‗ining janubiy yonbag‗irlarida Darujiling (2200 m) va Simla (2160 m), AQSh dagi Qoyali tog‗larda Sanga – Fe (2130 m) hisoblanadi. O‗zbekistonda eng baland Zomin sanatoriysi (2000 m) mavjud. Sayohat uchun eng ommabop turizm mashrutlari MDH mamlakatlarida Kavkaz, Oltoy, Karpat, Kamchatka, Baykalbo‗yi, Ural, Qrim, Tyanshan, Pomir-Oloy tog‗larida, xorij mamlakatlarida Alp, Piriney, Apenin, Bolqon, Alyaska, Kanada, Grenlandiya, Lotin Amerikasi, Himolay tog‗larida joylashgan. O‗zbekiston hududining rel‘efi xilma-xilligi bilan ajralib turadi, u asosan shimoli-g‗arbdan janubi-sharqga qarab ko‗tariladi. Shu bilan birga, butun respublika hududining 78,7 foizini tekisliklar, 21,3 foizini tog‗ va tog‗ oldi hududlari egallaydi. Respublika doirasida еr yuzasining mutlaq balandligi -12 m dan (Qizilqumdagi Mingbuloq pasttekisligi) 4643 m gacha (Hisor tizmasidagi Hazrat Sulton cho‗qqisi) farqlanadi. Toshkent, Namangan, Farg‗ona, Andijon, Jizzax, Samarqand, Navoiy, Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlari tarkibida tog‗li hududlar mavjud. Tog‗li hududlar respublikaning 163 ta qishloq ma‘muriy tumanidan 51 tasida minimal darajada bo‗lsa ham mavjud. Biroq, O‗zbekistonning aksariyat ma‘muriy tumanlarida tog‗lar aholi yashamaydigan yoki kam aholi yashaydigan, ko‗pincha kam rivojlangan zonani tashkil etadi. Aholining asosiy yoki muhim qismi bevosita tog‗larda istiqomat qiluvchi tog‗li hududlarga xos xususiyatlarga ega bo‗lgan respublikaning qishloq ma‘muriy hududlari sifatida 15 ta: Baxmal, Zomin, Forish, G‗allaorol (Jizzax), Bo‗stonliq, Parkent, Oxangaron (Toshkent viloyati), Dehqonobod, Kitob (Qashqadaryo viloyati), Qo‗shrobod, Urgut (Samarqand viloyati), Sariosiyo, Boysun (Surxondaryo viloyati), Nurota (Navoiy viloyati) So‗x (Farg‗ona viloyati) tumanlarini ko‗rsatish mumkin [5]. Umuman olganda, turizmni jadal rivojlantirish uchun mamlakatimizda yaratilgan shart-sharoitlar hozirning o‗zida samarasini bermoqda. 2017 yilda O‗zbekistonga qariyb 2,7 mln. sayyoh tashrif buyurgan bo‗lsa, 2019 yilda bu ko‗rsatkich 6,7 mln.ga еtdi (o‗sish 2,5 marta) [6]. O‗zbekiston dunyoning eng jozibali turizm maskanlaridan biriga aylanmoqda. Mamlakatimizning qulay geografik o‗rni, ulkan turizm-rekreatsiya salohiyati ko‗plab sayyohlarni o‗ziga jalb etadi. O‗zbekiston atrofida eng ko‗p sayohat qilishga qulay deb hisoblanadigan samolyotda uchish vaqti 5 soatgacha bo‗lgan mamlakatlar soni 60 ta bo‗lib, ularda 3 mlrd aholi yashaydi, ya‘ni ulkan turizm bozori mavjud. Yangi davrda Prezident farmon va qarorlarini bajarish bo‗yicha tog‗ hududlarining rekreatsiya salohiyatidan zamonaviy asoslarda ixtisoslashtirilgan yo‗nalishlarda foydalanishga alohida e‘tibor qaratilmoqda. Masalan, Bo‗stonliq tumani to‗liq turizm zonasiga aylantirilmoqda. Bo‗stonliq tumanining rekreatsiya resurslari g‗oyat xilma- xil bo‗lib, birinchi navbatda Toshkent shahri aglomeratsiyasi aholisining dam olishga ehtiyojini ta‘minlashga imkon beradi. Tumanda ―Chorvoq‖ erkin turizm zonasi tashkil etilib, faoliyat ko‗rsatmoqda. O‗nlab loyihalar amalga oshirilayotir. Bu еrda O‗zbekistonda birinchi tog‗ chang‗i kurorti ―Amirsoy‖ qurilib ishga tushirildi. U yil bo‗yi faoliyat yuritadigan va xalqaro standartlarga javob beradigan tog‗ chang‗isi kurortiga aylanmoqda. ―Bildirsoy-Chimyon-Nanay‖ xalqaro kurorti, ―Xo‗jakent‖ osma dor yo‗li, 29 ta mehmonxona va dam olish maskanlari qurilmoqda. ―Chorvoq‖ suv ombori atrofidagi qishloqlarda ko‗plab yangi dam olish maskanlari quriladi va shunga bog‗liq holda mahalliy aholi uchun ko‗plab ish o‗rinlari hamda daromad manbalari yaratiladi. Tumanda yo‗l infratuzilmasi rivojlantiriladi, suv, shamol, quyosh energiyasi manbalaridan foydalanish amalga oshiriladi, hudud to‗liq sanitariya-tozalash xizmatlari bilan qamrab olindi, xulosa qilib aytganda Bo‗stonliq tumani to‗liq turizm zonasiga aylantirilgan O‗zbekistonning turizm-rekreatsiyani rivojlantirish bo‗yicha namunaviy model tog‗ tumaniga aylanmoqda. Zomin tumanida istiqbolda zamonaviy turizm majmuasi, Boysun tumanida zamonaviy turizm markazini barpo etish rejalashtirilgan Pop tumani Chodak qishlog‗ida turizm majmuasi barpo etilmoqda. Boshqa tog‗ hududlarida ham ko‗plab turizm klasterlar, turizm markazlar va hududlari, turizm qishloqlari, mehmonxona va mehmon uylari, oilaviy turizm o‗choqlari tashkil etilib, mazkur jarayon davom etayotir. Yengil konstruksiyali dam olish maskanlarini barpo etishga alohida ahamiyat berilmoqda. Namangan viloyati Pop tumanining tog‗ hududida joylashgan va turizm-rekreatsiya salohiyati va qulay iqtisodiy-geografik o‗ringa ega bo‗lgan qadimgi va ayni vaqtda zamonaviy Chodak qishlog‗i yaqin istiqbolda nafaqat Farg‗ona vodiysi, balki yangi O‗zbekistonning muhim turizm-rekreatsiya markazlaridan biriga aylanadi. Farg‗ona vodiysidan Toshkentga boradigan katta avtomobil va temir yo‗lning Qamchiq dovoni yaqinida joylashgan ko‗xna Chodak qishlog‗ida so‗nggi yillarda xalqaro andozalarga mos turizm- rekreatsiya markazini barpo etishga kirishildi. Umuman, tog‗ hududlarida ―Turizm mahallasi‖, ―Turizm qishlog‗i‖ va ―Turizm ovuli‖ga asos solinayotgani ijobiy jarayon bo‗lib, sayyohlar uchun qulay sharoitlarni yaratib, hududlarni yangi qiyofada obodonlashtirish, qishloq aholisi uchun o‗rinlarini barpo etib, ularning turmush darajasini oshirishga, iqtisodiyotni yanada yuksaltirishga xizmat qiladi. Xulosa. Tog‗ hududlarida turistik va rekreatsiya faoliyati o‗ziga xos murakkab tog‗ sharoitlarida amalga oshirilishini va ularni davlatning qo‗llab-quvvatlanishini hisobga olib bu borada quyidagi tavsiyalarga amal qilish maqsadga muvofiq bo‗ladi deb hisoblaymiz. |