Научно-методический журнал Серия: Естественно-технические науки. Социальные и экономические науки. Филологические науки
Топоним ҳәм оның лексикалық тийкарлары
жүктеу/скачать 4,81 Mb. Pdf көрінісі
|
2-сан 2023 (1-серия)
| Топоним ҳәм оның лексикалық тийкарлары
. Егер топонимниң лексикалық тийкары есапқа алынба- са, оны ҳеш қандай усыллар менен лингвистикалық жақтан анализлеп болмайды, ол ҳаққында тек ғана бир сөз айтыўымыз мүмкин: « топоним белгили бир объ- екттиң атамасы есапланады ». Бул болса алып ба- рылған анализдиң толық емеслигин көрсетеди. Усы- ларды есапқа алып, топонимлердиң лингвистикалық жақтан изертлеў түсинигине анықлық киргизиў ушын лексикалық тийкар ( апеллятив) термини ҳəм түсинигин қолланыў шəрт деген пикирге келинди. Бул мəселени изертлеў ушын кейинги жылларда баспадан шығарылған бир қанша əдебиятлар үйренилди [9:188; 11:33; 12:366; 13:256; 14:11]. Топонимлердиң қəлиплесиўинде объектлерди атаў зəрүрлиги себеп болған болса, олардың аталыўы оның нəтийжеси есапланады. Усы нəтийжени пайда етиў ушын сөз керек болады. Бирақ, барлық сөзлер де объ- ектлерди атаў ушын қолланыла бермейди. Таңланған ҳəм топонимикалық мəни жүкленген сөзлер, əдетте, объектлерди атаўда қолланылады. Мине, усы еки про- цесстиң муўапықласыўы нəтийжесинде лексикалық тийкардан топоним қəлиплеседи. Бул жағдайды И.Г.Добродомов өз мийнетинде айтып өткен [2:165]. Топонимниң « сӛз + себеп > топоним » процесинде қəлиплесиўи ҳəм топланған орын атамалары үйренил- генде, тилдеги барлық сөзлер орын атамасы ушын тийкар бола алмайды. Объектлерге атама болатуғын сөзлер таңланып, оларға арнаўлы мəнилер жүклениўи ҳаққында қысқа пикир билдирилген изертлеўлер де бар екенлигин атап өтиўимиз керек [6:78]. Бул пикир – объ- ектлерди атаў ушын таңланып, арнаўлы топонимлик мəнилер жүкленген лексикалық тийкарлардың бар екенлигиниң бир белгиси. А.П.Дульзон топоним объектлердиң аталыўы ушын айрықша мəнилер жүкленген сөзлерден қəлиплесиўи ҳəм олардың лингвистикалық анализи əдеттеги нызам- қағыйдалар менен əмелге асырылыўы кереклигин ай- тып өткен [3:39]. А.В.Суперанская апеллятив (лексика- лық тийкар) сөзин топонимлердиң лингвистикалық изертлениўинде қолланыў кереклигин төмендегише баянлаған: «Проблема, условно обозначенная appellative – оnoma, предусматривает изучение слож- ных случаев, где не очевидна принадлежность рассмат- |