ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
|
3-деңгейлі СМЖ
құжаты
|
УМКД
|
УМКД 042-16.1.32/03-2014
|
УМКД
«Аударма мәселелері »
пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар
|
______2014 жылғы
№ 3 басылым
|
6М020500 «филология:қазақ» магистранттарға арналған
«Аударма мәселелері»
ПӘНІНІҢ ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
СЕМЕЙ
2014
Мазмұны
1 Глоссарий
2 Дәрістер
3 Практикалық сабақтар
4 Курстық жұмыс (жоба)
5 Студенттердің өздік жұмысы
ГЛОССАРИЙ
1. Лексикалық контекст – төңірегінде мәтіннің сол бірлігі қолданылатын лексикалық бірліктердің жиынтығы.
2.Аударма лингвистикасы немесе лингвистикалық аударматану – тіл білімінің аударманы лингвистикалық құбылыс ретінде зерттейтін саласы
3.Лингвистикалық контекст – мәтіндегі тіл бірлігі қолданылатын тілдік орта.
4. Аударма моделі – бүкіл тупнұсқаны немесе кейбір бөліктерін аудару үрдісін орындайтын бірқатар ойлау операцияларын шартты сипаттау.
5.Аударма эквиваленттілігінің нормасы – аударманың тупнұсқаға бар мүмкіндігінше мағыналық жақындасуына талап.
6.Аударма кезінде сөйлемдерді біріктіру – аударма амалы, онда екі жай сөйлемді бір күрделі сөйлемге айналдыру жолымен тупнұсқадағы синтаксистік құрылым түрленеді.
7.Аударма – тілдік делдалдықтың түрі, онда тупнұсқаның өзге тілдік мәтінінің мазмұны басқа тілде сол тілде коммуникативті тең бағалы мәтін жасау жолымен жеткізіледі.
8.Аудармашылық (тіларалық) трансформация – түрлену, оның көмегімен тупнұсқа бірліктерінен аударма бірліктеріне көшіруді жүзегі асыру болады.
9.Аударма тілі (ПЯ) – аударма жасалатын тіл
10.Сөздік аударма тәсілі – аударманың ұтымды вариантын іздеу үрдісінде аралық кезең ретінде араларындағы синтаксистік байланыстарды сақтай отырып , тупнұсқаның лексикалық бірліктерінің орнына ең жақын сәйкестіктерді қою.
11.Еркін аударма – эквиваленттілігі аударманың сол жағдайында қол жеткізуге болатын деңгейінден төмен орындалған аударма.
12.Қысқарған аударма – аударма, онда тупнұсқаның кейбір бөліктері моралдық, саяси немесе пракиткалық сипаттағы өзге тұжырымдармен тастап кетіледі.
13.Аударманың арнайы теориясы – аударманың лингвистикалық теориясының түрлі типті мәтіндерді аудару үрдісінің ерекшеліктері мен осы үрдіске сөз формалары мен оны жүзеге асыру шарттарының ықпалын зерттейтін саласы.
14.Дәл аударма – аударма, онда ПЯ-ның жанрлық-стилистикалық нормасы мен қолданылуының қолданыс ережелерінен ықтималды ауышқуы кезінде тупнұсқа мазмұнының заттық-қисындық бөлігі ғана эквивалентті жаңғырады.
15.Трансформациялық аударма – аударма трансформацияларының бірін қолданып аудару.
16.Көркем аударма – көркем әдебиет шығармаларының, негізгі функциясы оқырманға көркем-эстетикалық ықпал ететін мәтіндердің аудармасы.
2 ДӘРІСТЕР
№1 модуль. Аударма ғылымы және оның қалыптасу тарихы.
№1дәріс тақырыбы: Қазақ тіл біліміндегі аударматану мәселесі.
1. Аударма ғылымы және оның қалыптасуы туралы зерттеулер.
2. Аударма теориясының зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері.
ХХ ғасырдың отызыншы жылдарының өзінде М.М.Морозов, Я.И.Рецкер, А.В.Федоров сынды осы саланың білгір мамандары аударма бойынша маңызды жұмыстар атқарып, олардың ізімен Н.Б.Аристов, И.М.Берман, Л.С.Бархударов т.б. ғалымдар 50-60 жылдарда аударматанудың іргесін бекіте түскен. Қазақ тіл білімінде аударматану мәселесі – ХХ ғасырдың соңғы жылдары ғана қолға алынған жаңа салалардың бірі.
Қазақ тіл білімінде Ө.Айтбайұлының аударма ғылымы және оның қалыптасуы туралы зерттеулері, А.Алдашеваның аударматанудың лингвистикалық және лингвомәдени негіздерін айқындауға арналған ғылыми зерттеулері аударма теориясы мәселелеріне арналды.
Аударма туралы толығырақ және нақты теорияны В.Н.Комиссаров ұсынды. Аударма теориясының міндеті – шығарманың түпнұсқа мен аудармасының арасындағы ара қатынастардың заңдылықтарындағы ізін табу, аударманың жеке элементтерін барлап байқаудан туған тұжырым, қағидаларды ғылыми негізге сүйеніп қорытындылау және аударма практикасына көмек көрсететін, практик аудармашыға себін тигізетін межені белгілеп беру. Сонымен, аударма теориясының негізгі зерттейтін объектісі – түпнұсқа мен аударманың арасындағы ара қатынас және оны пайымдау мен қорытындылауды керек ететін нақты жайларға көшкен формаларының айырмашылығы.
Дәрісті қорытындылау:
1. Қазақ тіл білімінде аударматану мәселесі – ХХ ғ. соңында қолға алынды.
2. Аударма туралы нақты теорияны В.Н.Комиссаров ұсынды.
3. Аударма теориясының обьектісі – аударма, ал міндеті – аударма практикасында өмір сүріп отырған әртүрлі құбылыстарды жинақтау.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақ тіл білімінде аударматану мәселесі қай кезде қолға алынды ?
2. Қазақ тіл білімінде аударма ғылымы және оның қалыптасуы туралы зерттеген кімдер?
3. Аударма ұғымына қандай анықтама бересің?
4. Аударма туралы толығырақ және нақты теорияны ұсынған ғалым кім?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Алдашева А.М. Аударматану: лингвистикалық және лингвомәдени мәселелер. – Алматы, 1999. – 161 б.
2. Комиссаров В.Н. Слово о переводе. –М.,1973. –216 с.
3. Сәмитұлы Ж. Аударма теориясы және практикасы. А., 2005.
