Научно-методический журнал Серия: Естественно-технические науки. Социальные и экономические науки. Филологические науки
жүктеу/скачать 4,81 Mb. Pdf көрінісі
|
2-сан 2023 (1-серия)
- Бұл бет үшін навигация:
- Ilim h á m jámiyet. №2.2023
|
2. Sóylewge baylanıslı feyiller . Mısalı: Qant-shaydı Toz aǵaları ortasında bólistiriw jóninde aldın ala keńesip otır edi (14-bet). « Keńesip otır edi » qospa feyili adamlar arasındaǵı óz- ara qarım-qatnas nátiyjesindegi háreketi. Mısalı: Birese pálen awıldaǵı tólenshe bay jer múlkinen birotala marhum etilip, kóshirip jiberipti desedi (13-bet). Bul mısallardaǵı keltirilgen qospa feyiller adamlardıń sóylewi, boljap pikir aytıwı bolıp esaplanadı. Mısalı: Sońın ala bul Úsenniń ata-anası tárepinen qoyılǵan atınan da beter awızǵa alınıp ketti (11-bet). Mısaldaǵı dıqqatqa alınǵan feyillerdi dara-dara «alınıw», «ketiw» dep tallaǵanda qıymıl-háreket leksika- semantikalıq topardaǵı feyildi bildiredi. Al, mısaldaǵı « awızǵa alınıp ketiw » sózi arqalı kóp- shiliktiń «sóz qılıwı, aytıwı» degen túsinik payda boladı. Mısalı: Hayallar oǵan «Pańqıldaq qaynaǵa» dep at berdi (14-bet). « Beriw » feyili leksika-semantikalıq mánisi jaǵınan qıymıl-háreketti bildirse, « at berdi » feyili usı dáslepki mánisinen awısıp sóylew feyilin bildiredi. Mısalı: Gúlxatiysha óziniń qızlarǵa tán bolmaǵan iri jáne ótkir dawısı menen bir jaǵdaydı túsindirip atır (24-bet). Bul qospa feyil hárekettiń iyesi tárepinen basqa jaǵday- dı túsindiriwi, aytıw sóylew feyili bildiredi. Ilim h á m jámiyet. №2.2023 94 Mısalı: Gúlxatiysha óz qońsısı Seydan ǵarrınıń Tozǵa kiriwge qaytıp úgitlegenin , biraq ele kóndire almay júrgen- ligin qızıw túrde aytadı (15-bet). Bunda «úgitlegenin», « qızıw túrde aytadı » feyilleri Gúlxatiyshanıń sóylewin bildiretuǵın feyil sózler. Mısalı: Paqırbay márdikarda júrgen waqtında úyrengen azıń-awlaq russha sózlerin aralastırıp sóyleytuǵın edi (15- bet). « Sóyleytuǵın edi » qospa feyili leksika-semantikalıq jaq- tan sóylew feyiliniń toparına kiredi. Mısalı: Úsen pańqıldaq saqalın sıypap quwaqılana tústi (17-bet). « Tústi » feyili jeke turǵanda baǵıt-baǵdar mánisindegi háreketti bildiredi. Al, bul feyil « quwaqılana » feyili menen dizbeklesip, leksika-semantikalıq jaqtan sóylew feyiliniń toparına ótken. Mısalı: Sizlerge Seydan aǵanıń sol ataqlı gewishi jóninde bir qızıq aytıp bereyin (17-bet). « Aytıp beriw » qospa feyili sóylew feyiline kiredi. Mısalı: «Gedeyler húkimeti» dep gúbirlendi ol (23-bet). Bir diyqan joldasına sóylep baratır (ǵw-bet). Mısallardaǵı «gúbirleniw», «sóylep baratır» feyilleri leksika-semantikalıq jaqtan sóylew feyilleriniń toparına jatadı. Mısalı: Húkimet Seydan ǵarrıniki deydi-aw – dedi bir diyqan kúlimlep (26-bet). Mısaldaǵı « deydi » feyili sóylew feyiline, al « kúlimlep » feyili adamnıń háreket-halat feyiline kiredi. Mısalı: - Ha kórgensiz ǵarrı iyt, - dep baqırdı tislerin qayrap (34-bet). Diyqanlarǵa qolın bılǵap baqırǵısı , olar menen birge ketkisi keldi (38-bet). Mısallardaǵı «baqırıw» feyili leksika-semantikalıq jaq- tan sóylew feyiline, al « qayrap » feyili dene sezimine baylanıslı háreketti bildiredi. Mısalı: Sizlerge Seydan aǵanıń sol ataqlı gewishi jóninde bir qızıq aytıp bereyin (28-bet). « Ketkisi keldi » qospa feyili háreket, qıymıl-qozǵalıstı ańlatadı. жүктеу/скачать 4,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|