Научно-методический журнал Серия: Естественно-технические науки. Социальные и экономические науки. Филологические науки
жүктеу/скачать 4,81 Mb. Pdf көрінісі
|
2-сан 2023 (1-серия)
- Бұл бет үшін навигация:
- Ilim h á m jámiyet. №2.2023
|
1. Kirish. Qattiq jismlarning fizikaviy xossalarini tushuntirishda faol ishlatiladigan kvazizarra tamoyillaridan biri – polaron tamoyilidir. Bu tamoyil avvaliga Landau tomonidan ― avtolokallashgan elektron ― sifatida fizikaga kiritilgan [1]. Keyinchalik qutbli qattiq jismlarda avtolokallashgan elektronga Pekar ishlarida ―polaron‖ atamasi berilgan [2]. Polaron tamoyili taklif qilinganligiga va polaronlar fizikasi sohasining rivojlanayotganiga bir asrga chamalab qolishiga qaramasdan polaronlar fizikasida oʻz yechimini kutayotgan muammolar talaygina [3]. Polaronlar fizikasiga oid eng soʻnggi ma‘lumotlarni [3-5] manbalardan olish mimkin. Yaqin oʻtmishda polaronlar fizikasining jadal rivojlanishi XX asrning 80-yillarida mis oksidli asosli modda (kuprat) larda kashf qilingan yuqori haroratli oʻtaoʻtkazuvchanlik (YHOʻOʻ) hodisasi bilan chambarchas bogʻliq [6]. YHOʻOʻ hodisasining kashf etilishida ham aynan polaron tamoyili mayoq vazifasini oʻtagan. Darhaqiqat, keyinchalik bajarilgan koʻpchilik tajribalar kupratlarda elektron-fonon ta‘sirlashuvi nihoyatda kuchli ekanligini va polaron va hatto bipolaron (polaronlar juftli) hosil boʻlishi mumkinligini koʻrsatmoqda [7]. Polaron tamoyili asosida kupratlarning asosiy xossalarini sifat va son jihatdan tushuntirish mumkin [8]. Shu bilan birga, kupratlar pardalarining odatdagi va normal xossalari Ilim h á m jámiyet. №2.2023 8 hamon tushunib yetilmagan muammolar qatorida qolmoqda [9]. Shu bois, kupratlar pardalarida polaron xossalarini tadqiq etish, polaron xossalarining parda moddiy koʻrsatgichlariga qanday bogʻliqligini tushunib yetish hozirda, nainki YHOʻOʻ fizikasi, balki polaronlar fizikasining ham dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi. Kupratlar pardalari odatda biror taglikda oʻstiriladi. Parda va taglik panjara doimiylarining oʻzaro mos kelmasligi bois pardaning normal va oʻtaoʻtkazuvchan (OʻO) xossalari hajmiy kupratning mos xossalaridan farq qiladi. Xususan, kuprat pardalarining transport va OʻOʻ xossalari pardaning qalinligiga bogʻliq boʻlishi tajribalarda koʻrsatilgan [10-14]. Ammo bu bogʻliqlik hozirgi davrgacha nazariy yoʻl bilan qoniqarli tushuntirilmagan. Adabiyotlarda mavjud ba‘zi nazariy modellar [15,16] esa, standart Bardin-Kuper-Shriffer (BKSh) yondashuviga asoslanganligi bois ishonchli hisoblanmayotir. Chunki, toʻplangan tajriba ma‘lumotlari, standart BKSh modeli yordamida kupratlar xossalarini ( x,T c ) fazaviy diagrammaning hech bir sohasida tushuntirib boʻlmasligini koʻrsatmoqda [17]. Ushbu maqolada biz aynan shu masala, u ham boʻlsa, parda moddasi tarkibidagi polaron xossalarining parda qalinligiga bogʻliqligini yoritamiz. Buning uchun biz, bu sohada tamoman yangi yondashuv – polaron asosli model taklif qilamiz va shu model negizida polaron massasining parda qalinligiga bogʻliq boʻlishini nazariy jihatdan koʻrsatib beramiz. жүктеу/скачать 4,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|