«никто не забыт, ничто не забыто»
жүктеу/скачать 1,72 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында 1-оқушы
- Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның мәдениеті 1-оқушы
- )Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы майданында Сабақтың түрі
- ССабақтың мақсаты: Білімдік
- Тәрбиелік
- Сабақтың барысы: І. «Мәліметтер тақтасы» (
- 2. «Сұрақтар айласы» әдісі (
- 1. Ұлы Отан соғысының басталуы
- 3. Германияның Польша жерін және Европа елдерін басып алуы
- 4. Фашистердің КСРО аумағын бірнеше рейхкоммисариатқа бөлуі
- 5.Ұлы Отан соғысына қазақстандықтардың қосқан үлесі.
- 6. Соғыс қимылдары болған аймақтар.
- 7. Фашистік Германияның КСРО туралы ойлары.
- 8. Ұлы Отан соғысы жылдары Қазақстанның экономикасының құлдырауы
- 9. Соғыс кезіндегі халықтың жағдайы.
- 10. Үлкен Үштіктің бас қосуы.
- 3. «Сөздер сөйлейді» (Терминдермен жұмыс) Арсенал
- Барбаросса
- Тайфун
- Оккупация
- Этноцид
- Оқушыларға қосымша таратылған ақпараттар: Мәскеу шайқасы (1941 жылдың 30 қыркүйек – 1941 жылы 6 желтоқсан)
- Ленинград шайқасы. (1941 жылы 9 қыркүйек – 1943 жылы қаңтар)
- Сталинград шайқасы. (1942 жылы шілде- 1943 жылы ақпан)
- Берлин операциясы (1945 жылы 16 сәуір – 1945 жылы 2 мамыр)
- 5. Жаңа тақырыпты пысықтау .
- 6. Тұлғаны таны. (Ұяшықтардан тұлғаларды анықтау, оларға сипаттама беру.)
- Бағалау
- Казахстан в годы Великой Отечественной войны 1 ученик
- Культура Казахстана в период Великой Отечественной войны и послевоенный период 1 ученик
|
Алғы сөз Ұсынылып отырған әдістемелік құрал елдік мерекесі Ұлы Отан соғысының 70 жылдығына арналған сабақтан тыс шараларды өткізуде мұғалімдерге көмекші құрал. Құралдың мақсаты: елдің қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету – бүкілхалықтық іс, сондықтан қазақстандықтарға жаңа мұраттар негізінде білім мен тәрбие беру міндеті тұр. Олар: қазақстандық патриотизм, көпұлтты Отанымызға деген сүйіспеншілік, еліміздің қауіпсіздігі мен гүлденуіне деген жеке жауапкершілікті сезіну. «Ешкім де, ештеңе де ұмытылмайды» әдістемелік құрал төмендегідей тақырыптардан тұрады:Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941-1945), Қазақстан – майдан арсеналы, Қазақстан аумағында күштеп қоныс аударылған ұлттар,Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның мәдениеті. Төменде берілген ақпаратты мұғалім өз шығармашылығына қарай қолданыла алады.
Обеспечение обороноспособности страны – это всенародное дело, поэтому необходимо выработать у казахстанцев такие идеалы, как казахстанский патриотизм, любовь к многонациональной Родине, чувство личной ответственности за безопасность и процветание страны, которые способствуют формированию личности. Настоящее пособие «Никто не забыт, ничто не забыто» для учителей общеобразовательнх школ состоит из следующих тем: Казахстан в годы Великой Отечественной войны, Казахстан – арсенал фронта, Депортация народов СССР в Казахстан, Культура Казахстана в период Великой Отечественной войны и послевоенный период. Выше предложенные учителю темы можно использовать в практической деятельности. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында 1-оқушы: 1941 жылы 22 маусымда фашистiк Германия өзара шабуыл жасаспау жөнiндегi кеңес-герман шартын бұзып, немiс армиясы соғыс жарияламастан КСРО аумағына баса-көктеп кiрдi. Жер бетiнде болып өткен соғыстардың iшiндегi ең қатал әрi ауыр соғыс басталды. 2-оқушы: КСРО-ны жеңгеннен кейiн фашистер Орта Азия мен Оңтүстiк Қазақстанда бiрыңғай герман аумағын құруды көздедi. Бұл аймақты «адамзатқа жатпайтын» славян халықтарынан тазарту мiндетi қойылды.1941 жылдың соңында түрiк-монғол халықтарын жою жоспарланған болатын. 3-оқушы: Немiстердiң жоғарғы барлау мектебi болашақ отарлардың карталарының жобасын дайындап, 1942 жылдың басында «Едiл–Жайық» және «Үлкен Түркiстан» мемлекеттiк құрылымдарын құруды жоспарлады. Үлкен Түркiстан отарының құрамына Қазақстан, Орта Азия, Татарстан, Башқұртстан, Әзiрбайжан, Солтүстiк Кавказ, Қырым, Синьцзянь, Ауғанстанның солтүстiк бөлiгi енгiзiлдi. 4-оқушы: Қуыршақ мемлекеттердi құру арқылы гитлершiлдер экономикалық және саяси мақсаттарды: ұлы герман империясы үшiн қуатты шикiзат және қосымша азық-түлiк базасына ие болуды, кеңестер елiн отарға, оның халқын құлдарға айналдыруды көздедi. Сондай-ақ Қазақстанның орталық, солтүстiк және солтүстiк-шығыс аудандары – Қарағанды, Новосiбiр және Кузнецк «индустриялық облыстарының» құрамына кiруге тиiс болды. Бұл жерлерде фашистiк Германияға қызмет ету үшiн украиндар, белорустар мен поляктарды, венгрлер мен Шығыс Еуропаның басқа да халықтарын қоныстандыру жоспарланды. 5-оқушы: Ұлы Отан соғысының алғашқы күндерiнен бастап барлық майдандарда фашистiк басқыншыларға қарсы қиян-кескi шайқастар жүргiздi. 1942 жылдың 1 қаңтарына дейiн Қазақстанда армия қатарына 300 мыңдай, ал соғыс кезiнде 1 млн 200 мыңнан артық қазақстандық әскери мiндеттiлер шақырылды. Соғыстың алғашқы күндерiнен бастап барлық жерде әскери құрамалар мен бөлiмдер құрыла бастады. 20-дан астам атқыштар дивизиясымен басқа да құрамалар құрылды. 6-оқушы: Қазақстанда құрылған әскери құрамалардан алғашқылардың бiрi болып 312-атқыштар дивизиясы айқасқа кiрiстi. 312-дивизиямен бiр мезгiлде дерлiк, солтүстiк-батыс бағыттағы майданда Қазақстанда (Алматыда) құрылған, генерал-майор И. В. Панфилов басқарған 316-дивизия өзiнің жауынгерлiк жолын бастады. Панфиловшылар Жоғарғы Бас қолбасшының бұйрығымен Мәскеуді қорғау шебiндегi 30 километрлiк бөлікке орналасты. Панфиловшылар жаумен күшi тең болмаса да 50 жау танкiсiмен болған шайқаста жеңiп шықты. Бұл тарихи шайқасқа қатынасқан 28 жауынгерге КСРО Жоғарғы Кеңесi Президиумының қаулысымен Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi. Волоколамск ауданында өткен осындай шайқастардың бiрiнде ержүрек жауынгер, талантты командир, генерал-майор И. В. Панфилов ерлiкпен қаза тапты.Оған қаза тапқаннан кейiн Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi,ал 8-гвардиялық атқыштар дивизиясына (бұрынғы 316-дивизия) генералдың есiмi берiлдi. 7-оқушы: Мәскеу түбiндегi ұрыстарда қазақ халқының көптеген ұлдары ерлiкпен шайқасты. Олардың iшiнде Кеңес Одағының Батырлары –Мәлік Ғабдуллин, Бауыржан Момыш ұлы, Рашид Жанғозин,Төлеген Тоқтаров, Рамазан Елебаев, Төлеуғали Еле бековтер бар. Мәскеу үшiн болған шайқаста полковник Г. П. Коротков басқарған 238-атқыштар дивизиясындағы қазақстандық жауынгерлер өздерін даңққа бөледі. Дивизия жауынгерлiк Қызыл Ту орденiмен марапатталып,табандылығы, ержүректiгi мен батырлығы үшiн 30-гвардиялық дивизия болып қайта құрылды. 8-оқушы: Үш жылдан астам уақытқа созылған Ленинград үшiн шайқас елдiң бүкiл солтүстiк-батыс бөлігін қамтыды. Барлық ұлттардың жауынгерлерiмен бiрге қазақ жауынгерлерi де Ленинградты табан тiреп қорғады. Жаудың қоршауында қалған қалаға Қазақстаннан азық-түлiк, қару-жарақ пен әскери құрал-жабдықтар тиелген көптеген эшелондар жiберiлдi. Ладога көлi аймағындағы алғашқы шайқастардың өзінде-ақ қазақстандық 310-шы, 314-атқыштар дивизиялары ерекше көзге түстi. Қазақстандық жауынгерлер Ленинград облысының 22 елдi мекенiн азат етуге, қоршаудағы қаланың «Үлкен жермен» байланысын қамтамасыз етуге, «Өмiр жолын» салуға қатысты. Ленинград үшiн күрес шежiресiнде Әлия Молдағұлованың даңқты есiмi мәңгіге қалды. Ержүрек комсомол, мерген қызды III дәрежелі Даңқ орденiмен марапаттады, ал қаза тапқаннан кейiн 1944 жылы шiлдеде оған Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi. 24-атқыштар бригадасында қызмет еткен З. Оңғарбаева да ержүрек жауынгер ретiнде көпке танылды. 9-оқушы: Қазақстан жауынгерлерi Балтық теңiз шептерiн табанды түрде қорғады. Қызыл тулы «Киров» крейсерiнде соғыс басталғанға дейiн жiберiлген 156 қазақстандық ерлiгiмен көзге түстi. 1942 жылы жаз бен күзде соғыстың шешушi оқиғалары КСРО-ның оңтүстiк-шығыс бөлігінде, Едiл мен Дон өзендерінiң аралығында болды. Қа зақстанда құрылған aөeiioaead Едiлдегi шайқасқа да қатысты. Қаһарман-қала Сталинградтың (қазiргi Волгоград) тұрғындарының есiнде Қазақстанда жасақталған, полковник Г. Сафиуллин басқарған 38-шi атқыштар дивизиясы жауынгер лерiнiң ерлiктерi жатталып қалды. Сталинград түбiндегi қорғаныс шайқастарында дивизияда мергендiк қозғалыс өрістеді. Мыңдаған қазақстандықтар Едiл бойы мен Дон далаларында eрлік көрсеткен ерлiктерi үшiн ордендермен, медальдармен марапатталды.Ұшқыш Нұркен Әбдiровке,танкіші Тимофей Позолотинге,атқыш Гияз Рамаевқа, минометшi Қарсыбай Сыпатаевқа Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi. 10-оқушы: Днепрден өту шайқастарына қатысқан 73-шi гвардиялық дивизияның 210 жауынгерiне, 72-шi гвардиялық дивизияның 29 жауынгерiне, 8-шi гвардиялық дивизияның 46 жауынгерiне Кеңес Одағының Батыры атағы берiлдi. Жоғарғы үкiмет марапатына ие болғандардың арасында А. Әлiмбетов, Ж. Сүлейменов, С. Жақсығұлов, Қ.Шәкенов, С. Шәкіров, А. Петров, В. Бреусов, Т. Вербицкийлер болды. 1943 жылғы 4 желтоқсанда Қазақстан еңбекшiлерiне жазған хатында 25-гвардиялық атқыштар корпусының командирi былай деген: «Днепрдегi ұлы шайқаста қазақ халқының ұлдары жауға өздерінiң бiздiң Отан-анамызға деген ыстық махаббатын тағы да көрсеттi, олардың тамырларында халық батыры Амангелдiнiң батырлық қанының суымағанын танытты. Днепр жағалаулары мен Днепрден өту кезiндегi шайқастарда қазақтар көрсеткен ерлiктердiң бәрін санап бiтпейсiң». 11-оқушы: Қазақстандықтар тек майдандарда ғана емес, жау тылында да шайқасты. Елдiң басқа халықтарымен бiрге олар жау уақытша басып алған аумақтардағы партизандық қозғалысқа қатысты. Украинаның партизандық құрамалары мен отрядтарында (толық емес деректер бойынша) 1500, Ленинград облысында 220-дан астам қазақ шайқасты. Смоленск облысындағы 15 партизан бригадалары мен отрядтарында 270 қазақстандық ұрыстарға қатысты. Белоруссияның әр түрлi аймақтарында әрекет еткен 65 партизан бригадалары мен отрядтарының құрамында 1500-ден аса қазақстандық болды. Соғыс жылдары партизан қозғалысына қатынасқан қазақстандықтардың саны 3,5мыңға жеттi. Партизандық қозғалыстың Ғалым Ахмедияров, Ғалым Омаров, Нұрым Садықов, Қасым Қайсенов, Нұрым Сыздықов,Әди Шәріпов, Тоқтағали Жангелдин т.б. батырларының есiмi көпке танылды. Халық кекшiлдерiнiң қатарында қазақстандық әйелдер – Нұрғаным Байсейiтова, Тұрғаш Жұмабаева, Жамал Ақәдiлова т. б. аянбай шайқасты.
басшылығымен партизандық құрама жасақталды. Чехословакияны немiс фашистерiнен азат етудегi партизандық ұрыс қимылдарына алматылық Алексей Ильин, семейлiк Николай Мошкин, Оңтүстiк Қазақстан облысының тұрғыны Жұбандық Сұранқұлов, павлодарлық Николай Тарановтар қатысты. Югославия жерiнде фашистерге қарсы шайқаста көкшетаулық Телжан Желқожинов, Ақтөбе облысының тұрғыны Арық Есентаевтар ерлiк көрсеттi.Грекия жерiнде фашистерге қарсы күресте алматылық Петр Рев, француз қарсыласу қозғалысы сапында Дәулет Қаражұмынның батырлығымен аты шықты. 1943 жылдың жазында Бельгияда фашистiк тұтқыннан қашып шыққан кеңес әскерлерi партизандық бөлім құрды. Олардың iшiнде қазақстандық – Ақтөбе облысынан Өтеген Абдуллин, алматылық Иван Карасев, Ақтөбеден Борис Бондаренко, Талдықорған облысынан Федор Малаховтар болды.Қазақстандық 23 жауынгер итальяндық қарсыласу қозғалысы құрамында – Қарағандыдан Тәкіш Әлпейісов, Қызылордадан Қалданбек Дүйсенбеков, Ақтөбеден Жаймақ Көлшіков, Целиноград облысынан Николай Дрожаков және Топай Сәдуақaсoв т. б. жаумен қасық қаны қалғанша шайқасты. 13-оқушы: Соғыстың басынан аяғына дейiн әскери бөлімдер ретiнде шайқасқан 12 қазақстандық дивизияға құрметтi атақтар берiлдi. Олардың бесеуi бiр орденмен, төртеуі екi орденмен, екеуi үш орденмен марапатталды. 5 дивизия (олардың iшiнде Кеңес Одағының Батыры И. В. Панфилов атындағы 8-гвардиялық дивизия да бар) гвардиялық дивизияларға айналды. Әскери ерлiктерi үшiн жүздеген мың қазақстандықтар ордендер мен медальдармен марапатталды, 497 қазақстандық Кеңес Одағының Батыры атанды. Бұл атақты 97 қазақ иелендi,олардың iшiнде қазақ қыздары – Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметовa бар.Төрт қазақстандық ұшқыш – Талғат Бигелдинов,Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский Кеңес Одағының Батыры атағына екi мәрте ие болды. 1990 жылы 11 желтоқсанда көрнекті қолбасшы Бауыржан Момышұлына да осы құрметтi атақ берiлдi. 1941 жылы Бауыржан Момышұлы аға лейтенант шенiнде батальонды басқарып, Мәскеу түбiндегi шайқастарда өз құрамасын жау қоршауынан үш рет алып шықты. Соғысты Б. Момышұлы полковник шенiнде аяқтады. Әдiлеттiлiк тек 45 жылдан соң, қазақтың ұлттық батыры өмірден қайтқаннан кейiн ғана қалпына келтiрiлдi. «Даңқ орденiнiң толық иегерi» атағына 110 қазақстандық ие болды. 14-оқушы: 1941 жылы 26 маусымда әуеде от-жалынға оранып бара жатқан бомбалаушы ұшағын жау танкiсi колоннасы үстiне шүйiлтiп, жандарын пида еткен қазақтың баһадүр ұшқышы Бақты ораз Бейсекбаев пен ұшақ экипажына 1996 жылы 2 мамырда Ресей Федерациясының Батыры атағы берiлдi. Кеңес Одағының Батыры атағы соғыстағы ерен ерлiгi, қолбасылық таланты үшiн генерал С. Рахимовқа да берiлдi (1965 ж.). Рейхстагқа тiкелей шабуыл жасап, оған Жеңiс туын тiккендердiң қатарында қазақстандық Р. Қошқарбаев, капитан Б. В. Чупрета, минометшi А. Бақтыгереев, пулеметшi А. Е. Вицко, байланысшы К. М. Волочаевтар болды. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның мәдениеті 1-оқушы: Ұлы Отан соғысындағы жеңіске Қазақстанның мәдени қызметкерлері де үлкен үлес қосты. Ғылым және өнер адамдарының шығармашылық еңбегі майдандағы кеңестік әскерлердің ерлігімен, жұмысшылар мен колхозшылардың тылдағы даңқты істерімен қатар Ұлы Отан соғысының ерлік тарихына өзіндік жарқын із қалдырды. Бұл кезеңдегі әдебиеттің негізгі тақырыбы- патриотизм, Отанды қорғауға арналды. Жамбыл Жабаевтың «Ленинградтық өрендерім», Ә.Тәжібаевтың «Ленинград» өлеңдері, З.Шашкин, Қ.Аманжолов, Ә.Сәрсенбаевтың шығармалары көпке белгілі. Бірқатар жазушылар мен ақындар қолына қару алып, Отан қорғауға соғысқа аттанды. А.Жұмағалиев, Б.Бұлқышев, В.Чугунов соғыста ерлікпен қаза тапты. Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ 100-жуық ақындар мен жазушылар майданға кетті. Олардың қатарында Д.Снегин, Д.Әбілев, Ж.Саин, Қ.Әбдіқадыровтар болды. Дарынды жастар Ж.Молдағалиев, Ә.Нұрпейісов, С.Мәуленов, Б.Момышұлы әдебиетке жауынгерлік рух, шығармашылық серпін берді. Кеңес халқының моральдік-саяси бірлігін күшейту ісіне Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мұстафин, С.Мұқанов, М.Әуезов, Т.Жароков сынды қазақ көркем проза шеберлері аянбай еңбек етті. Қазақстан өнер шеберлерінің бригадалары майданға аттанды. Осындай 11 бригада майданда болып 870 концерт қойды. Госпитальдарда, шақыру пунктерінде, әскери бөлімшелерде, шекаралық заставаларда 15 мыңнан астам концерт берді. Соғыстан кейінгі жылдар Қазақстан кеңестік әдебиетінің гүлденген кезі болды. Д.Әбілев, Ә.Сәрсенбаев, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов, Ә.Шәріпов, Ә.Әбішев, Ғ.Мұстафин қазақ кеңес әдебиетінің танымал шеберлеріне айналды. 2-оқушы: 1941 жылы Мәскеу және Ленинград киностудиялары Қазақстанға қоныс аударып, Алматы көркем фильмдер киностудиясымен бірігіп, көптеген фильмдер түсірді. «Екі жауынгер», «Майдан», «Ол Отанын қорғайды», «Күт мені» және басқа да миллиондаған адамдардың азаматтық қалыптасуына, оларды патриотизмге тәрбиелеуге үлкен ықпал жасаған, адамдарды жеңіске үміттендірген ғажайып кинолар түсірді. 1945 жылы Алматы көркем фильмдер киностудиясы тұңғыш рет өз күшімен «Абай әндері» фильмін жарыққа шығарды. Сол жылдары А.Н. Толстой, С.Маршак, жазушылар М.Зощенко және К.Паустовский, белгілі кинорежиссер С.Михалков, атақты режиссер С.М. Эйзенштейн, белгілі актерлер Н.Черкасов, М.Жаров, Л.Орлова, М.Ладынина, Н.Крючков, Б.Андреевтар Алматыда тұрып еңбек етті. 3-оқушы: Соғыс жылдары Қазақстан композиторлары 300-ден астам музыкалық шығармалар:опералар, симфониялар, әскери-патриоттық әндер жазды. Опера өнері дами түсті. 1942 жылы Е.Брусиловскийдің «Гвардия алға!», 1944 жылы А.Жұбанов пен Л.Хамидидің «Төлеген Тоқтаров», М.Төлебаевтың «Біржан-Сара» опералары жазылды. 1949 жылы осы операның авторларына және негізгі партиясын орындаушыларға КСРО Мемлекеттік сыйлықтары тапсырылды. 1940 жылы «Көктем» атты алғашқы қазақ балеті қойылды. Соғыс жылдарында Қазақ музыкалық театрының балетіне Г.Березова жетекшілік етіп, сахнада әлемге әйгілі артистер өнер көрсетті. 1942 жылы маусымда Г. Уланова Алматыда алғаш рет театр сахнасына шықты. Республикада жаңа театрлар ашыла бастады. 1944 жылы Алматыда Балалар мен жасөспірімдер театры ұйымдастырылды. 4-оқушы: Соғыс жылдарында республика жоғары оқу орындарының саны артты. 1943 жылы Шет тілдері педагогикалық институты, Шымкент құрылыс материалдары технологиялық институты, 1944 жылы Алматыда Консерватория және Қыздар педагогикалық институты ашылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Алматы Кеңес Одағының мәдени-экономикалық орталықтарының бірі саналды. Алматыда 15 жоғары оқу орындары мен техникумдар, 20-ға жуық ғылыми-зерттеу институттары болды. 5-оқушы: Жамбыл Жабаев Ұлы Отан соғысы жылдарында халықты жеңіске жігерлендірген жыр алыбы. «Ленинградтық өрендерім» өлеңі жау қоршауында қалған қаһарман қаланың қорғаушыларына үлкен рух, сенімді серпін берді. 1941жылы ноябрь айында генерал-майор В.И.Панфилов басқарған 316-дивизиясы, 8-гвардия дивизиясы деген атақ берілген хабарды естіп, «Совет гвардеецтеріне» деген әнін шығарды. 1943 жылы Отанды неміс-фашист басқыншыларынан қорғаудың жеңістерінің кұрметіне арналған халық ақындарының республикалық айтысының салтанатты мәжілісін Жамбыл Жабаев ашады. Кеңес Одағының батыры Төлеген Тоқтаровтың өлмес ерлігіне арнап «Ер Төлеген» әнін шығарды. «Темір тұлпар мінген қыз» әнін майданға кеткен жігіттердің орнын басып, техника тетігін меңгерген қыз-келіншектерге арнады. «Қаһарман халық достығы» әні Украина жерінің фашист басқыншылардан азат етілуіне арнады. «Балама хат»- әнін баласы Алғадайдан және командирлерінен келген хаттардың біріне жауабы. Кеңес жауынгерлерінің көктемгі шабуылы нәтижесінде көптеген қалалар мен селолар жау қолынан азат етілді, осы оқиғаның әсерімен «Той күні таяу» әнін шығарды. «Жау ажалы жақын» -әнін 1943жылы 1-Май мерекесіне арнады. Жамбылдың шығармалары дүние жүзінің қырықтан астам тіліне аударылған. 6-оқушы: Орыстың ұлы композиторы В.В. Великанов Ұлы Отан соғысының қызу кезеңінде батырлардың ерліктеріне арнап, шығармашылық қызметін тоқтатпай, бірнеше шығармалар жазды. Соның ішінде қазақ халқының ұлы ақыны Жамбыл Жабаевтың белгілі «Ленинградтық өрендерім» атты өлеңге жазылған музыкасы жарияланады. 1942 жылы В.В.Великанов Алматыға келіп, «Саған соғыс» деген кинофильмге музыка жазады. Соғыс жылдары ол, М. Алигердің «Шындық туралы ертегі», Ш. Құсайыновтың «Аманкелді» және А. Толстойдың «Иван Грозный» атты спектакльдеріне музыка жазады.Ол ұлы композитор Л.Хамидимен бірлесіп, Т. Тоқтаровтың ерлік істерін баяндайтын «Бес дос» атты опера жазды. Өнер мәдениет саласының тұңғыш академигі, халықтың сарқылмас өнерінің дарынды нұрына бөленген Ахмет Жұбанов ұлы батырларымызға арнап «Отан туралы жыр», «Жастар әні», «Ақ көгершін», Латиф Хамидимен бірлесіп «Ақ желкен», «Біздің ел», «Серт», «Майданға хат» және басқа көптеген әндерді хорға арнап жазды. Ұлттық мәдениетіміздің өркендеуіне көп еңбек сіңірген ұлы композитор Мұқан Төлебаев 1941 жылы Ұлы Отан соғысына өзі сұранып, Москва жасақшыларымен бірге майданға аттанады. Денсаулығының нашарлығынан 1941жылы күзінде Мұқан Алматыға қайта оралып, өзінің сүйген мамандығына қызыға кіріседі. Композитордың жан-жақты шығармашылығы, құлашын кең жайып, өнері арта береді. Оның шығармалары бейбітшілік туын жоғары көтерді. 7-оқушы: Отанды сүю, патриоттық сезімді тәрбиелеу адамгершілік, қоғамдық саясат пен музыкалы-эстетикалық тәрбие ерте бастан баланың санасынан орын алып, оны кандай қиындықтар болмасын, төзімділікке, іскерлікке, батылдыққа, білім мен еңбекке, өз заманының жан-жақты дамыған ерекше тұлға болуға бағыттайды және жетелейді. Қазіргі уақытта халқымыздың аяулы дарынды ұл - қыздарының ақын-жазушылық, әншілік, күйшілік, жыршылық дәстүрі жастар арасында өнерлі өзегін кеңінен тауып, жұртшылықты қуантып отыр. Болашақ қазақ жастары өскелең және жаңарған коғам талаптарына сай, бүкіл әлем жастарымен терезесі тең, олардан артық көрініп жатса деген арманды айтқымыз келеді. Қорыта келе, бүкіл әлемдегі адамзат халқының бар арманы мен мақсат тілегі ол-«Бейбітшілік». Халқымыздың өнері жеңіске өз үлесін қосты. Ұлы Отан соғысы жеңісіне 70 жыл толып отыр. Әркашанда елімізде тыныштық, ынтымақ достығымыз жоғары артып, әлемде әрқашан бейбітшілік болсын. Бекіту сұрақтары: Ұлы Отан соғысына қатысқан қандай ақын-жазушыларды білесің? (А.Жұмағалиев, Б.Бұлқышев, В.Чугунов соғыста ерлікпен қаза тапты. Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ 90-жуық ақындар мен жазушылар майданға кетті. Олардың қатарында Д.Снегин, Д.Әбілев, Ж.Саин, Қ.Әбдіқадыровтар болды.) Жамбыл Жабаевтың соғыс тарихындағы орны қандай? ( Шығармалары халықты жеңіске жігерлендірді. «Ленинградтық өрендерім» өлеңі жау қоршауында қалған қаһарман қаланың қорғаушыларына үлкен рух, сенімді серпін берді. 1941жылы ноябрь айында генерал-майор В.И.Панфилов басқарған 316-дивизиясы, 8-гвардия дивизиясы деген атақ берілген хабарды естіп, «Совет гвардеецтеріне» деген әнін шығарды. «Ер Төлеген», «Қаһарман халық достығы» әндері батырлардың өшпес ерлігін жырлады.) Ұлы Отан соғысы кезінде миллиондаған адамдардың азаматтық қалыптасуына, оларды патриотизмге тәрбиелеуге үлкен ықпал жасаған қандай ғажайып киноларды білесің? («Екі жауынгер», «Майдан», «Ол Отанын қорғайды», «Күт мені») Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі мәдениетке зор еңбек сіңірген қандай композиторларды білесің? (Жұбанов, Хамиди, Великанов, Төлебаев) Соғыс тақырыбына арнап шығармалар жазған қазақ кеңес әдебиетінің танымал шеберлерін ата. (Д.Әбілев, Ә.Сәрсенбаев, М.Әуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов, Ә.Шәріпов, Ә.Әбішев, Ғ.Мұстафин) Ұлы Отан соғысына халқымыздың қанша ақын-жазушылары қатысты? (100-ге жуық) 1945 жылы Алматы көркем фильмдер киностудиясы тұңғыш рет өз күшімен жарыққа шығарған фильм? («Абай әндері») Мұқан Төлебаев деген кім? (белгілі композитор, КСРО халық әртісі, Қазақ КСР өнеріне еңбек сіңірген қайраткер. Соғыс кезінде қазақ халық аспаптары оркестрінің дирижері болды. Оның қазақ опералық музыка өнеріне қосқан өрелі үлесі «Біржан-Сара» операсы. Ол сондай-ақ оркестрлік, камералық туындылар, 50-ден астам әндер мен романстар жазып, көптеген халық әндерін өңдеді.) )Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысы майданында Сабақтың түрі : Блум таксономиясына салу арқылы жаңа сабақты игеру.Сабақтың әдісі: Интерактивті тақтаның элементтері, термин сөздермен жұмыс, жекелеп сұрау, фронтальді сұрау, ынталандыру, логикалық сұрақтар, өзіндік жұмыс. Күтілетін нәтиже: Оқушылар Ұлы Отан соғысы кезіндегі қазақстандықтардың ерлігін біледі. Шешуші шайқастардың барысын талдай алады. Қазақстандық жауынгерлердің майдани жолдарындағы ерлігін тарихи фактілер арқылы дәлелдей алады. ССабақтың мақсаты: Білімдік: Кеңес Одағының басқа халқымен бірге жауды талқандап, жеңіске жету ісіне қазақ халқының қосқан үлесін, қазақстандық жауынгерлердің майдан жолдарында жеңіс туын көтеріп өткендігін, қазақтың батырлары ерен ерлік көрсеткендігін түсіндіру. Тәрбиелік: Оқушыларды Отанын, халқын, елін -жерін, сүйе алатын патриот тәрбиелеу, аға - апаларының ерлігі мен есімін ұмытпай мақтан тұтуға үйрету. Дамытушылық: Оқушының ойлау қабілеті мен сөйлеу мәдениетін, оқуға деген ынтасын арттыру, ой- өрісін жеке тұлға ретінде сыни тұрғыда талдауға, рухани жетілдіре отырып дамыту. Сабақтың барысы: І. «Мәліметтер тақтасы» (Слайдтан көрсетіледі) 1.Ұлы Отан соғысының басталуы. 1941 жылы 22 маусымда Ұлы Отан соғысы басталды.Еңбекшілер Отан қорғаушылар қатарына өз еркімен жазыла бастады.Республикада 2 млн-нан астам адам әскери даярлықтан өтті. Соғыстың алғашқы кезеңінде 14 атқыштар және атты әскер дивизиясы, 6 бригада құрылып, майданға жіберілді. Қазақстандық 36 - жеке атқыштар бригадасы 30 дан астам ұлттан құрылды. Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316 – атқыштар дивизиясы жасақталды. Командирі – генерал М.В.Панфилов болды. Армия қатарына 1 млн 200 мың қазақстандық қосылып, әрбір бесінші адам майданға аттанды. Соғыстың алғашқы кезеңінде ел өнеркәсібін орналастыруда елеулі өзгерістер болды. 1943 жылы кенші кәсібіне 18 мыңдай адам оқытылып мамандандырылды. Атырауда теңіз порты мен мұнай өңдеу заводы іске қосылды.
Жоғары өнім алудың асқан шеберлері Шығанақ Берсиев, Ким Ман Сам, Ыбырай Жақаев ерлікпен еңбек етті. Әр гектардан 52 центнерден тары өсірген павлодарлық звено жетекшісі Анна Дацкова бүкіл елге мәлім болды. Жеңіс қорына Жезқазған кеншілері 1945 жылдың алғашқы төрт айы ішінде мыңдаған тонна кен өндіріп, өз үлестерін қосты.
Бақылау сұрақтары үшін ұяшықтарды шерту арқылы сұрақтарға жауап береді. 1. Ұлы Отан соғысының басталуы. 1939 жылы 2 қыркүйекте Германия Польша жеріне басып енуімен Екінші дүниежүзілік соғыс басталды. Германия 1941 жылы өзінің басты қарсыласы деп есептеген КСРО-ға аяқ тіреді . Басты себебі бірінші дүние жүзілік соғыста Германия елі жеңіліс тапқандықтан кегін қайтару мақсатында соғысты бастап кетті.
Остланд – Беларусь пен Балтық жағалауы, Украина, Московия (Ресей) және Кавказ, елдің шығыс шет аймақтарында Үлкен Түркістан (Қазақстан, Орта Азия, Татарстан, Башқұртстан, Әзірбайжан, Солтүстік Кавказ, Қырым, Қытайдың Шыңжаң аймағы, Ауғанстанның солтүстігі) және Еділ – Орал рейх – комиссариаттарын құруды көздеді. Қуыршақ мемлекет құру идеясы экономикалық мақсатта, саяси мақсат да көздеген еді. Экономикалық жағынан – бұл аймаққа ұлы герман империясы үшін қуатты шикізат және қосымша азық-түлік базисін құру міндеті қойылды. 5.Ұлы Отан соғысына қазақстандықтардың қосқан үлесі. Қазақстаннан әрбір бесінші азамат яғни 1 200 000 мың адам соғысқа аттанды. Қазақтар 50% құраса, орыстар -37%, басқа ұлт өкілдерінен - 13% құрады. Ұлы Отан соғысында құрбан болған адам саны жалпы әлем бойынша – 70 000 000.Фашистік Германия бойынша - 10 000 000. Кеңестер бойынша Кеңес Одағының батыры – 11600 адам.Соның ішінде қазақстандықтар – 500 адам. Қазақтар- 98 адамды құрады. 6. Соғыс қимылдары болған аймақтар. Екінші дүниежүзілік соғыс пен Ұлы Отан Соғысының негізгі шайқастары. Мәскеу үшін шайқас – 1941 жылдың 30-қыркүйегінен бастап 1942 жылдың 7-қаңтарына дейін; Сталинград шайқасы – 1942 жылдың 19-қарашасынан 1943 жылдың 2- ақпанына дейін; Курск шайқасы -- 1943 жылдың 5-шілдесінен 23-тамызына дейін; Днепр үшін шайқас 1943 жылдың қыркүйегі мен қарашасы аралығында; Берлин операциясы – 1945 жылдың 20-сәуірі мен 8 мамыры аралығында. 7. Фашистік Германияның КСРО туралы ойлары. КСРО – ны «сансыз көп ұлттың жасанды және тұрақсыз бірлестігі», өзінше бір «ішкі бірліктен жұрдай этникалық конгломерат» деп ойлады. 8. Ұлы Отан соғысы жылдары Қазақстанның экономикасының құлдырауы. КСРО шаруашылығына өте көп зиян әкелді. Соғыс зардаптары: 1710 қала, 70000 ауыл қирады, 32000 өнеркәсіп, 100000 ауыл шаруашылық кәсіпорны бүлінді және 2 млн адам қираған үйде тұруға мәжбүр болды. Киев, Ленинград, Сталинград, Минск т.б. қалалардың көп бөлігі талқандалды. Соғыстан кейін қираған экономиканы, халық шаруашылығын қалпына келтіру міндет болды. Бұл бағытта, ең алдымен, жұмыс күшінің жетіспеуі кедергі жасады. Себебі КСРО соғыста 27 млн адамнан айырылды. Осыған байланысты Қызыл Армия қатарында демобилизация (әскерден босату) басталды. 9. Соғыс кезіндегі халықтың жағдайы. 1941 жылы маусымда П.Ангелинаның бастамасымен ондаған мың қыздар мен әйелдер тракторшы мамандығын меңгерді. Қазақстан өнеркәсібінде түсті металлургия жетекші салаға айналып, Шымкент қорғасын, Балқаш мыс қорыту, Лениногорск, Зырянов полиметалл зауыттары, мыс балқыту комбинаты, Ащысай, Қоңырат кеніштері құрылды. Шымкент қорғасын зауытының қорғасыны одақтағы ең таңдаулы деп танылды. Майданға жақын өңірлерден 220 зауыт пен фабрика, цехтар Қазақстанға көшірілді. Көшіріліп әкелінген зауыттар мен фабрикалар негізінен Алматы, Орал, Шымкент, Семей, Қарағанды, Ақтөбе. 10. Үлкен Үштіктің бас қосуы. Үлкен үштіктің мақсаты - Англия – У.Черчилль, АҚШ – Ф.Рузвельт, КСРО – И.Сталин –БҰҰ- ын құру, соғыстан кейінгі жағдайды қайта қалпына келтіру іс-әрекеттері. 3. «Сөздер сөйлейді» (Терминдермен жұмыс) Арсенал – Күш, қуат, қару – жарақ қоймасы Агрессия - Мемлекеттің тәуелсіздігімен аумақтық бір тұтастығын, егемендігін әскери күшпен бұзу. Барбаросса - Фашистік Германияның Кеңес Одағына кенеттен соққы беру жоспары Блицкриг – Гитлерлік армияның жеңілмейтіні туралы аңыздың күйреуі, сәтсіздікке ұшырауы Тайфун - Гитлер армиясының Мәскеуге басып кіруі туралы жоспар Остланд - Кеңес Одағы мен Шығыс Еуропаны мекендеген халықтарды қырып-жою жоспары Оккупация – бір мемлекеттің территориясын басқа мемлекеттің әскер күшімен уақытша басып алуы Террор - (лат. Terror – қорқыныш, үрей) – саяси жауға қарсы күрестің адамды өлтіруге дейін баратын шиеленіскен түрі. Этноцид - Халықты түгелге жуық қырып тастау 4. «Ұшқыр ой» (Негізгі мазмұнды оқып, жұппен, топпен талқылап ортақ постерге түсіру. Топ мүшелері ортаға шығып қорғайды) 1 топқа - Мәскеу шайқасы. 2 топқа - Ленинград шайқасы. 3 топқа - Сталинград шайқасы. 4 топқа – Берлин операциясы. Оқушыларға қосымша таратылған ақпараттар: Мәскеу шайқасы (1941 жылдың 30 қыркүйек – 1941 жылы 6 желтоқсан) Отан соғысының алғашқы күндерінен бастап – ақ қатарында мыңдаған қазақстандықтар шайқасқан кеңес жауынгерлері барлық майдандарда фашистік басқыншыларға қарсы кескілескен ұрыс жүргізді. Жаудың қарақшылық соққысына бірінші болып шекарашылар ұшырады. Кеңес қарулы Күштері орасан зор қиыншылықтарды жеңе отырып, күш жинап, жауды Москва түбінде алғаш рет ірі жеңіліске ұшыратты.Мұнда генерал -майор И.В.Панфилов және полк комиссары А.С.Егоров қолбасшылық еткен даңқты 316-шы атқыштар дивизиясы ерлікпен шайқасты. Мәскеу шайқасындағы ерлігі үшін 316-шы атқыштар дивизиясы Қызыл ту орденімен марапатталды. Москва үшін шайқаста қаһарман Кеңес Одағының батыры, белгілі жазушы Бауыржан Момышұлы «Біздің жүрегіміз темір емес. Бірақ біздің кек отымыз қандай темірді болса да ерітіп, күйдіріп жібере алады .Біздің үрейді жеңетін ең күшті қаруымыз бар, ол – Отанға деген сүйіспеншілік» деп жазды. 1941 жылғы 16 қарашада Дубосеково разрезі түбінде жаудың 18 жауынгерлік машинасын жойып, оны шығысқа жібермеген 1075-ші атқыштар полкінің танк жоюшылар тобы өшпес ерлік көрсетті. Ол топтың саяси жетекшісі В.Г.Клочков бүкіл майданды шарлап кеткен «Россия кең – байтақ, бірақ шегінерге жер жоқ, артымызда Москва» деген жалынды ұранын көтерді. Бородино селосында неміс бөлімінің штабына басыр кіріп, 5 неміс офицерінің көзін жойған Төлеген Тоқтаровтың ерлігі жауынгерлердің есінде. Оған қаза тапақаннан кейін Кеңес Одағының батыры атағын берді. Ротаның саяси жетекшісі Мәлік Ғабдуллин басқарған автоматшылар тобы жау танкісін жойып, өз бөлімшелерін қоршаудан алып шықты.Неміс фашистеріне қарсы ұрыстарда көрсеткен жауынгерлік ерлігі үшін Ғабдуллинге Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Төрт қазақстандық ұшқыш - Талғат Бигелдинов, Леонид Беда, Иван Павлов, Сергей Луганский Кеңес Одағының Батыры атағына екі рет ие болды.Әрқайсысы 200-ден астам ұшу сапарына шығып, 10-нан астам жау ұшағын, көптеген соғыс техникасын, 100-деген фашистерді жойған Талғат Бегильдинов 1942 жылы майданға аттанады. Осы өзі бір көргеннен қатты ұнатқан ұшақпен көк жүзінде 500 сағат болады. 305 рет әскери шабуылға шығып, жау ұясы – Берлинді алуға бірінші болып қатысады. Фашистер өздеріне аяусыз өлім оғын сепкен Талғат мінген ұшақты «Қара ажал» деп атаған. 23 жасында Кеңес Одағының екі мәрте батыры атағын иеленіп, соғыста небір көзсіз ерлік көрсеткен қыран қазақ қан майданнан аман-есен оралған соң, әскери әуе академиясын аяқтайды. Ұлы Отан соғысы жылдары ең алғаш Кеңес Одағының Батыры атағын алған қазақстандық жауынгер К. А. Семенченко (1941 жылы 22 шілде). 238 – атқыштар дивизиясының автоматшысы Ока жағасында, Серпухов түбіндегі Воронино қыстағындағы шайқаста 13 фашистің көзін жойып, өзі де қаза тапқан – Амангелді Имановтың ұлы Рамазан Амангелдиев. Ленинград шайқасы. (1941 жылы 9 қыркүйек – 1943 жылы қаңтар) Қазақстандық жауынгерлер Ленинград түбінде ерлікпен шайқасты. 1941 жылғы қыркүйекте Жамбылдың «Ленинградтық өрендерім» жыры достықтың шынайы әнұранына айналды. Ленинград үшін шайқаста Сұлтан Баймағамбетов пулеметтің дзотының аузын өз кеудесімен жауып, қаза тапты. Нүркен Әбдіров 267 әуе дивизиясының 808-ші шабуылшы полкы құрамында майданға аттанды. Барлығы 17 рет әуе шайқасына қатысқан Нүркен дивизиясымен бірге жаудың 18 танкісін, 46 жүк машинасы мен көлігін, оның ішінде оқ дәрі тасыған 18 керуенді, жанар май құйған 3 цистернаны талқандап, зенит қондырғыларының бесеуін, бірнеше жабық атыс ұясын, талай жау әскерін құртты. Нүркен Әбдіровке 1943 жылғы наурыздың 31-де еліміздегі ең мәртебелі атақ – Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Қаһарман қазақ қызы Әлия Молдағұлова Кеңес Одағының Батыры. Анасы Маржан қайтыс болғаннан кейін нағашысы Әубәкір Молдағұловтың қолында тәрбиеленіп, Санкт-Петербургтегі №9 мектепте оқыған. 1942 ж. өз еркімен Қызыл Әскер қатарына алынып, мергендердің Орта әйелдер мектебін үздік бітіріп шықты (1943). 1943 жылдың тамыз айынан 2-Прибалтика майданында 26-атқыштар дивизиясының құрамында ұрысқа қатысып, мергендігімен көзге түсті. Новосокольники темір жол стансасы маңында болған ұрыста Молдағұлова жауынгерлерді шешуші шайқасқа бастап, қаһармандықпен қаза тапты. Жауынгер достары Лия деп атап кеткен. Сталинград шайқасы. (1942 жылы шілде- 1943 жылы ақпан) 1942 жылы 17 шілдесінде Сталинград түбіндегі кескілескен ұрыстар болды. Мәскеу түбінде жеңіліске ұшыраған фашист әскерлері астық пен мұнайға бай оңтүстік аумақты жаулап алмақ болып, Сталинград бағытына ең таңдаулы әскерін жіберді. Кеңес жауынгерлері: “Өліспей беріспейміз!” – деген ант берді. Сталинград қаласының әр үйі, әр көшесі қамалға айналды. Қазақ жауынгерлері таңғажайып ерлік көрсетті. Алғадай Жамбылұлы – 19 гвардиялық атты әскер полкінде пулемет расчетін басқарды.Синельникова қаласы маңында ерлікпен қаза тапты. Днепр шайқасында ерлік көрсеткен 18 жастағы ең жас батыр – Жәнібек Елеусізов. Украина майданында сапер минаны кеудесіне қысып, танкінің табанына құлап өзін құрбан етіп, өшпес ерлік көрсеткен – Абдолла Үсенов. Берлин операциясы (1945 жылы 16 сәуір – 1945 жылы 2 мамыр) 1945 жылы 16 сәуірде Берлин қоршауға алынды.Бұл шайқасқа 3.5 млн адам қатысты. Жас офицер Рақымжан Қошқарбаев өзінің досы Григорий Булатовпен бірге рейхстаг терезелерінің біріне алғашқылардың бірі болып алқызыл жеңіс туын тікті. 1945 жылы 2 мамырда Берлин қаласы алынды. 1945 жылы 8 мамырда Фашистік Германия тізе бүккендігі туралы шартқа қол қойды.1945 жылы 9 мамырда Ұлы Отан соғысы аяқталып, алғаш рет парад жүрді. Берлин үшін ұрыстарға Сағадат Нұрмағанбетов, Есжанов, Қайдауылов, Т.Бигелдиновтар қатысты.
Бауыржан Момышұлы Қасым Қайсенов Мәншүк Мәметова Әлия Молдағұлова Иосиф Сталин Бағалау: Бағалау парағындағы критерийлер арқылы бағалау Үй тапсырмасы: Өз ауданымыздағы соғыс ардагерлері жайлы қосымша деректер жинау. Рефлексия: «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісімен сабаққа баға береді Бүгінгі сабақтың екі ұнамды жағын, бір ұсыныс жазып қалдырады. Казахстан в годы Великой Отечественной войны 1 ученик: 22 июня 1941 года фашистская Германия нарушила советско-германский договор (пакт) о ненападении – ее армия без объявления войны вторглась на территорию СССР. Началась самая тяжелая и самая жестокая из всех пережитых на земле войн. 2 ученик: После победы над СССР фашисты планировали на территории Средней Азии и Южного Казахстана создать единое германское этнотерриториальное пространство. Была поставлена задача: очистить это пространство от всех других народностей, как «не подлежащих человечеству» 3 ученик: Немецкая высшая разведовательная школа подготовила проект карты будущих колоний и планировала в начале 1942 года создать государственные структуры «Волга-Урал» и «Большой Туркестан». В колонию Большого Туркестана были включены Казахстан, Средняя Азия, Татарстан, Башкирия, Азербайджан, Северный Кавказ, Крым, Синьцзян, северная часть Афганистана. 4 ученик: Созданием марионеточного государства гитлеровцами преследовались экономические и политические цели: получить мощную сырьевую и дополнительную продовольственную базу для великогерманской империи и превратить страну советов в колонию, а ее народы - в рабов. Кроме того, центральные, северные и северо-восточные районы Казахстана должны были войти в состав «индустриальных областей» Карагандинской, Новосибирской и Кузнецкой, куда планировалось переселить украинцев, белорусов, поляков, венгров и другие народы Восточной Европы для обслуживания фашистской Германии. 5 ученик: Народ Казахстана с первых же дней войны, выполняя свой долг, пополнил ряды действующей армии. В Казахстане за время войны в армию было призвано более одного миллиона четырехсот тысяч казахстанцев. С первых дней войны повсеместно происходило формирование воинских соединений и частей. В Казахстане было сформировано 12 стрелковых и 4 кавалерийских дивизии, 7 стрелковых бригад, около 50 отдельных полков. 6 ученик: Почти одновременно с 312-й получила боевое крещение на том же северо-западном направлении другая, сформированная в Алма-Ате, в Казахстане дивизия - 316-я, которой с первого дня командовал генерал-майор И.В. Панфилов. С честью выполнив поставленную перед ними задачу, панфиловцы, по приказу Верховного главнокомандующего заняли отведенный им 30-километровый участок в обороне Москвы. В неравном сражении с пятьюдесятью вражескими танками они вышли победителями. 28 участникам этого исторического боя Указом Президиума Верховного Совета СССР были присвоены звания Героев Советского Союза. В этих боях в районе Волоколамска пал смертью храбрых бесстрашный воин, талантливый командир, генерал-майор И.В.Панфилов. Ему посмертно было присвоено звание Героя Советского Союза, а 8-я гвардейская стрелковая дивизия стала носить его имя. 7 ученик: В боях под Москвой героически сражались многие сыны казахского народа. Среди них – Герои Советского Союза: Малик Габдуллин, Бауржан Момышулы, Тулеген Тохтаров, Тлеугали Елебеков. Неувядаемой боевой славой покрыли себя в боях за Москву воины-казахстанцы, сражавшиеся в составе 238-й стрелковой дивизии, которой командовал полковник Г.П.Коротков. Дивизия была награждена орденом Красного Знамени за стойкость, мужество и героизм личного состава. Она была преобразована в 30-ю гвардейскую дивизию. В районе г. Алексин оборону держал 843-й стрелковый полк дивизии, в котором служил сын легендарного батыра казахстанского народа Амангельды Иманова – рядовой автоматчик Рамазан Амангельдиев. 8 ученик: Битва за Ленинград, продолжавшаяся более трех лет охватила всю северо-западную часть страны. Вместе с воинами всех национальностей воины-казахи отстаивали Ленинград. В осажденный врагом город шли из Казахстана многочисленные эшелоны с продовольствием, боеприпасами и военным снаряжением. В первых же боях за Приладожье активное участие приняли и казахстанские 310-я и 314-я стрелковые дивизии. Воины-казахстанцы участвовали в освобождении 22 населенных пунктов Ленинградской области, принимали участие в обеспечении связи блокированного города с «Большой землей», в прокладывании «дороги жизни». В боях за освобождение Ленинграда и очищение от немецких войск северо-западной части СССР многие воины-казахстанцы проявили героизм и стойкость. В их числе пулеметчица Маншук Маметова, сраженная фашистской пулей за станковым пулеметом севернее г. Невель Псковской области в октябре 1943 г. Снайпер Алия Молдагулова погибла в рукопашной схватке в январе 1944 г. у деревни Казачиха Новосокольнического района Ленинградской области. Навсегда осталось славное имя Алии Молдагуловой в летописи борьбы за Ленинград. Отважная комсомолка-снайпер была награждена орденом славы III степени, а посмертно в июле 1944 г. ей было присвоено звание Героя Советского Союза. Под стать А. Молдагуловой была и З. Онгарбаева, служившая в 24-й стрелковой бригаде. Героем Советского союза стала и М. Маметова. 9 ученик: Повстанцы Казахстана стойко защищали и морские рубежи Балтики. Только на краснознаменном крейсере «Киров» находилось 156 казахстанцев, призванных туда еще в начале войны. Летом и осенью 1942 года решающие события войны развернулись на юге-востоке европейской части СССР, в междуречье Волги и Дона. Части, сформированные в Казахстане, участвовали в битве на Волге. В частности, в памяти жителей города-героя Волгограда навсегда остались подвиги славных бойцов 38-й стрелковой дивизии, которой командовал тогда полковник Г. Сафиуллин. В период оборонительных боев на ближних подступах к Сталинграду в дивизии развернулось снайперское движение. Тысячи казахстанцев за подвиги в Приволжских и Донских степях были награждены орденами и меделями. Летчик Нуркен Абдиров, танкист Тимофей Позолотин, стрелок Гияз Рамаев, минометник Карсыбай Спатаев удостоены звания Героя Советского Союза.. 10 ученик: За форсирование Днепра 210 воинам 73-й гвардейской, 29 войнам 72-й, 46 воинам 8-й гвардейской дивизии было присвоено высокое звание Героя Советского Союза. В числе воинов, удостроенных высокой правительственной награды, были А.Алимбетов, Ж.Сулейменов, С.Жаксыгулов, К.Шакенов и другие. В своем письме от 4 декабря 1943 года, обращаясь к трудящимся Казахстана, командир 25-го гвардейского стрелкового корпуса писал: «В великом сражении у Днепра сыны казахского народа еще раз показали врагу свою горячую любовь к нашей матери-родине, что в их жилах не остыла богатырская кровь народного героя Амангельды. Всех подвигов, совершенных казахами в битве у Днепра и за Днепром, не перечесть. 11 ученик: Казахстанцы сражались не только на фронтах, но и в тылу врага. Вместе с другими народами страны они участвовали в партизанском движении на временно оккупированных врагом территориях. В партизанских соединениях и отрядах Украины воевало (по неполным данным) 1500, в Ленинградской области- более 220 казахов. На Смоленщине в 15 партизанских бригадах и отрядах сражались 270 уроженцев Казахстана. Более 1500 казахстанцев находилось в составе 65 партизанских бригад и отрядов, действовавших в разных районах Белоруссии. Всего в годы войны количество казахстанцев, участвовавших в партизанском движении, достигло 3,5 тысяч. Широко известными стали имена таких героев партизанского движения, как Галым Ахмедьяров, Сатимбек Тулешев, Галым Омаров, Нурым Садыков, Касым Кайсенов и др. Среди воинов, народных мстителей самоотверженно сражались женщины Казахстана Нурганым Байсеитова, Тургаш Жумабаева, Жамал Акадилова. 12 ученик: Мужество и героизм в борьбе с фашистами проявили казахстанцы-участники Движения сопротивления в европейских странах. В польских партизанских отрядах сражались Салтынбек Тулешев из Джамбульской области, Константин Трокин из Восточного-Казахстанской области, Михаил Авдейчик из Карагандинской области, Омар Тоимбетов из Кзыл-Ординской области и др. В бассейне реки Турея в Славакии действовал партизанский отряд под командованием казахстанца Петра Величко. В боевых партизанских операциях во время освобождения Чехословакии от немецко-фашистских захватчиков принимал непосредственное участие алмаатинец Алексей Ильин, семипалатинец Николай Мошкин, уроженец Южно-Казахстанской области Жубандык Суранкулов, павлодарец Николай Таранов. Били фашистских оккупантов на югославской земле воин из Кокчетава Тельжан Желкожинов, уроженец Актюбинской области Арык Есентаев. В боях с врагом на территории Греции прославился алмаатинец Петр Рева, в рядах французского Сопротивления сражался казахский партизанский отряд, одним из руководителей которого был Давлет Каражумин. Летом 1943 года в Бельгии действовали первые партизанские отряды, в состав которых входили и бежавшие из фашистского плена советские воины. Среди них было немало казахстанцев – Утеген Абдуллин из Актюбинской области, алмаатинец Иван Карасев, Борис Бондаренко из Актюбинска, Федор Малахов из Талды-Курганской области. 23 воина из Казахстана воевали в рядах итальянского Сопротивления: Такиш Альпеисов из Караганды, Калданбек Дюсенбеков из Кзыл-Орды, Жаймак Кульшиков из Актюбинской, Топай Садвакасов и Николай Дрожков из Целиноградской области и другие. 13 ученик: Двадцать казахстанских дивизий, прошедших через всю войну и сохранившихся как воинские части, получили почетные звания. Пять из них были награждены одним орденом, четыре –двумя, две-тремя орденами. Пять дивизий стали гвардейскими, среди них знаменитая 8-я гвардейская дивизия имени Героя Советского Союза И.В.Панфилова. За боевые заслуги сотни тысяч казахстанцев были награждены медалями и орденами. Полными кавалерами ордена Славы стали 110 казахстанцев. 497 казахстанцев стали Героями Советского Союза, из них 97 казахов, среди которых две женщины- Алия Молдагулова и Маншук Маметова. Четыре казахстанца стали дважды Героями Советского Союза – летчики-штурмовики Талгат Бигельдинов, Леонид Беда, Иван Павлов и летчик-истребитель Сергей Луганский. В 1965 году звание Героя Советского Союза было присвоено генералу С.Рахимову за проявленный героизм и полководческий талант. 14 ученик: Уже после войны, 11 декабря 1990 года, Звезда Героя была присвоена военачальнику Б.Момышулы. В 1941 годы Б.Момышулы в звании старшего лейтенанта командовал батальоном, героически сражался в боях под Москвой. Он трижды выводил свое соединение из окружения. Войну Б.Момышулы закончил полковником, командиром дивизии. После войны, десятилетия спустя (в 1996 г.), звание Героя России было присвоено летчику Б.Бейсекбаеву. Среди тех, кто штурмовал Рейхстаг и водрузил знамя Победы над ним, были казахстанцы – Р.Кошкарбаев, капитан Б.В.Чупрета, минометчик А.Бактыгереев, пулеметчик П.Е.Вицько, связист К.М. Волочаев. Культура Казахстана в период Великой Отечественной войны и послевоенный период 1 ученик: Огромный вклад в победу в Великой Отечественной войне внесли работники культуры Казахстана. В годы войны господствующей темой в литературе были патриотизм и защита Отечества. Огромную популярность приобрели стихотворения Жамбыла Жабаева («Ленинградцы, дети мои!»), А. Тажибаева, «Ленинград» Ж. Шашкина, К. Аманжолова («Легенда о смерти поэта»), А. Сарсенбаева. Многие писатели и поэты с оружием в руках участвовали в боевых действиях: А. Жумагалиев, Б. Булкышев, В. Чугунов пали смертью храбрых. С первых дней войны около 90 поэтов и писателей ушли на фронт. Личным примером боевой отваги, а когда нужно, страстным писательским словом вдохновляли они на бой с врагом своих товарищей-солдат, увлекали их на героические подвиги. Среди них были Д. Снегин, Д. Абилев, Ж. Саин, М. Абдуллин, К. Абдыкадыров. Боевой задор, творческое дерзание внесла в литературу талантливая молодежь, выросшая в битвах Отечественной войны: Д. Молдагалиев, А. Нурпеисов, С. Мауленов, Б. Момышулы. Делу укрепления морально-политического единства советского народа отдавали свой талант ведущие мастера казахской художественной прозы: Г. Мусрепов («Солдат из Казахстана»), Г. Мустафин («Шиганак»), С. Муканов («Школа жизни»), М. Ауэзов («Абай»), А. Абишев («Молодое поколение»). А. Толстой в Казахстане работал над трилогией «Иван Грозный». В Казахстане создавались агитплакаты «Окна ТАСС», где активное участие принимали С.Я. Маршак, С.В. Михалков. На фронт отправлялись бригады мастеров искусств Казахстана. 11 таких бригад побывали на фронтах и дали там 870 концертов. Свыше 15 тысяч концертов было дано ими в госпиталях, на призывных пунктах, в воинских частях, на пограничных заставах. А всего концертными организациями было дано 36,5 тыс. концертов, на которых побывали более 9 миллионов зрителей. В Алма-Ате силами Центральной объединенной киностудии страны были сняты фильмы «Два бойца», «Фронт», «Они защищали Родину», «Жди меня» и другие шедевры кино, оказавшие большое влияние на гражданское становление и воспитание патриотизма миллионов людей и вселявшие в них веру в победу. 2 ученик: Крупные сдвиги произошли и в музыкальной культуре казахского народа. Композиторы Казахстана создали свыше 300 музыкальных произведений: опер, симфоний, военных, патриотических песен. В годы войны продолжало развиваться оперное искусство. В 1942 году была поставлена опера Е. Брусиловского «Гвардия, алга!», в 1944 г. опера А. Жубанова и Л. Хамиди «Абай». В послевоенные годы появляются оперы Е. Брусиловского и М. Тулебаева «Амангельды», А. Жубанова и Л. Хамиди «Тулеген Тохтаров», М. Тулебаева «Биржан и Сара». В 1949 году автору и исполнителям главных партий были присуждены Государственные премии СССР. В 1940 году появляется первый казахский балет «Коктем». В годы войны балет Казахского музыкального театра возглавила Г. Березова, на сцене выступали артисты ведущих театров. В июне 1942 года в Алма-Ате состоялся казахстанский дебют Галины Улановой. Подвижнический труд людей искусства вошел в героическую историю Великой Отечественной войны наравне с подвигами советских воинов на фронте и славными делами рабочих и колхозников, великой гвардии тыла. 3 ученик: В послевоенные годы развивается и письменная литература, признанными мастерами которой становятся Д. Абилев, А. Сарсенбаев, М. Ауэзов, Г. Мусрепов, И. Шухов, С. Муканов, Д. Снегин, С. Шарипов, А. Абишев, Г. Мустафин, С. Мауленов. Несмотря на увеличение жанрового разнообразия, выбор тем был крайне ограничен. Обескровленная репрессиями 1920-1930-х годов литература стала воспевать только прелести социалистического строя, новую советскую жизнь, дружбу народов, новые общественные отношения. Вся сфера культуры, науки и творчества находилась под неусыпным контролем партийных органов. В послевоенное время началось усиление идеологического контроля за творчеством литераторов. Тем не менее, конец 1940-начало 1950-х годов стали временем расцвета казахстанской советской литературы. В 1947 году появляется второй том романа «Абай» М. Ауэзова, в 1948 году - роман «Сырдарья» С. Муканова, «Миллионер» Г. Мустафина, в 1949 году - роман «Солдат из Казахстана» Г. Мусрепова. Роман «Абай» М. Ауэзова в 1949 году был удостоен Государственной премии СССР и принес автору мировую славу. В начале 1950-х годов появляется ряд новых произведений, в том числе романы «Караганда» Г. Мустафина, «Пробужденный край» Г. Мусрепова, произведения А. Тажибаева, Т. Жарокова и многих других. 4 ученик: Казахское киноискусство возникло в довоенное время. В 1938 году в Казахстане открылась первая студия художественных фильмов. В конце 1938 года была организована Алма-Атинская студия кинохроники и создана первая казахская звуковая документальная лента «Джамбул-ата», в том же году на «Ленфильме» был снят и первый игровой фильм казахстанских кинематографистов «Амангельды». В годы войны в Казахстан были эвакуированы 23 художественных коллектива из Москвы, Ленинграда, Киева, Харькова и других городов. Выдающиеся деятели сцены В.П. Марецкая, Н.Д. Мордвинов, Г.С. Уланова, Ю.А. Завадский; композиторы С.С. Прокофьев, С. Туликов; художники Кукрыниксы (С. Куприянов, П. Крылов, Н. Соколов) и другие участвовали в обучении талантливой местной молодежи. В ноябре 1941 г. на базе Московской ордена Ленина киностудии «Мосфильм», Ленинградской ордена Ленина киностудии «Ленфильм» и Алма-Атинской киностудии была организована Центральная объединенная киностудия художественных фильмов (ЦОКС). В ней работали такие выдающиеся мастера советского кино, как С. Эйзенштейн, Л. Трауберг, С. Юткевич, Ф. Эрмлер, Н. Черкасов, М. Жаров, Л. Орлова. За два года были выпущены 23 полнометражных картины. Выдающиеся киноактеры Н. Боголюбов, М. Жаров, Н.Д. Мордвинов, Б. Чирков, Н. Черкасов, Н. Крючков, О. Жаков часто выступали с творческими отчетами перед воинами Советской Армии. В ЦОКС проводились занятия по актерскому мастерству. Была организована четырехгодичная казахская киноактерская школа. Национальные кадры готовил Всесоюзный Государственный институт кинематографии, работавший тогда в Алма-Ате. Передовыми мастерами советского казахского искусства были Шакен Айманов, Серке Кожамкулов, Калибек Куанышпаев, Елубай Умурзаков. Они заинтересовали Эйзенштейна как необыкновенно яркие дарования. Вместе с мастерами центральных киностудий с участием М. Ауэзова, Г. Мусрепова, А. Тажибаева сняты ленты «8-я гвардейская», «Песни Абая», «Сын бойца», «Казахский киноконцерт - фронту», «Тебе, фронт», «Небесный тихоход», «Два бойца», «Илья Муромец» и др. Главной темой художественных картин была героическая борьба советского народа против фашизма. В 1945 году появилась первая самостоятельная работа Алма-Атинской студии - фильм «Песни Абая». В столице Казахстана в те годы жили и работали писатели А.Н. Толстой, Самуил Маршак, Михаил Зощенко и Константин Паустовский, поэт Сергей Михалков, знаменитый режиссер С.М. Эйзенштейн, популярнейшие актеры Н. Черкасов, М. Жаров, Л. Орлова, М. Ладынина, Н. Крючков, Б. Андреев. Обратная связь: 1. Кто такой Мукан Тулебаев? (Автор оркестровых и камерных произведений, музыки к фильмам, песен, один из авторов музыки Государственного гимна Казахской ССР. Был председателем Союза композиторов Казахской ССР, депутатом Верховного Совета Казахской ССР. Награжден орденом Отечественной войны 2-й степени и медалью, Государственной премией СССР (1949)). 2. В каком году в Казахстане открылась первая студия художественных фильмов? (В 1938 году в Казахстане открылась первая студия художественных фильмов.) 3. Как называется первый казахстанский художественный фильм? (первый игровой фильм казахстанских кинематографистов «Амангельды».) 4. Кто из казахстанских писателей и поэтов участвовал в Великой Отечественной войне?(Габит Мусрепов, Мукан Толебаев, Жамбыл Жабаев, Сабит Муканов) 5. Какой вклад в Победу в Великой Отечественной войне внесли наука и культура?( Огромный вклад в победу в Великой Отечественной войне внесли работники культуры Казахстана. В годы войны господствующей темой в литературе были патриотизм и защита Отечества. Огромную популярность приобрели стихотворения Жамбыла Жабаева («Ленинградцы, дети мои!»)) 6. Какую литературу о Великой Отечественной войне вы читали?
жүктеу/скачать 1,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|