Құрастырушы: аға оқытушы Жақсылықов Әсет Егінайұлы

Пәннің мақсаты пен міндеттері

• 
  программалау тілдерін талдау;
  
• 
  программалау тілдердің әдіснамасын оқыту.
  
• 
  есептеу кешендерін ұйымдастыру негіздерімен таныстыру;
  

Осы пәнді меңгеруде студент алгоритмдермен мен бағдарламаларды ұсыну тәсілдерін, алгоритмдерді әзірлеу әдістерін, бағдарламаларды әзірлеудің технологиялық процесін, бағдарламаларды құжаттандандыру ерекшеліктерін зерделеу.

• 
  Алгоритм түсінігін, қасиеттерін, түрлерін, бейнелеу түрлерін
  
• 
  Бағдарламалау технологиясының негіздерін, стильдерін;
  
• 
  Си тілінің операторларын және функцияларын;
  
• 
  Си тіліндегі препроцессорлық құралдардың түрлерін;
  
• 
  Объектіге бағытталған бағдарламалау негіздерін.
  

• 
  Әр түрлі алгоритмдерге есептерді шешу;
  
• 
  Есептің талабы бойынша қажет мәліметтер құрылымын ұйымдастыру;
  

• 
  Сызықтық, тармақталған, қайталану алгоритмдерін блок схема түрінде көрсету;
  
• 
  Есептің берілгені бойынша қай алгоритм түрін пайдаланылатынын анықтау;
  
• 
  Есептерді бағдарламалау тілінде есептеп жүзеге асыру.
  

• 
  Бағдарламалау ортасында есептерді шешуде пайдалану;
  
• 
  Объектіге бағытталған бағдарламалау.
  

7 Дәріс сабақтарының мазмұны

1. Программалауды автоматтандырудың әдістері.

2. Алгоритмдік тілдер. Алгоритмдік тілдін қолдануы және оған койылатын талаптар.

3. Алгоритмдерді баяндаудың тәсілдері. Алгоритм схемаларын жасау ережелері.

4. Есептердің типтік компоненггері; талдау, синтездеу, шешім қабылдау. Ғылыми- техникалық есептердің алгоритмдерінің схемаларының мысалдары.

Әр сұрақтың қысқаша мазмұны

Алгоритм сөзі IX ғасырда арифметикалық амалдарды орындау ережесін тұжырымдаған ұлы математик әл-Хорезмидің аты латынша algoritmi болып жазылуынан шыққан. Көзделген мақсатқа жетуге немесе қойылған есепті шешуге бағытталған әрекеттер тізбегін іске асыру үшін атқарушыға түсінікті әрі дәл жарлық (нұсқау) алгоритм деп түсініледі. Алгоритмдік алдын ала жазбаларды құрастыру процесі алгоритмдеу деп аталады.

Алгоритм мысалдары, алгоритмнің жазылуы атқарушыдан қайсыбір аяқталған әрекетті орындауды талап ететін жекелеген нұсқауларға жіктелетінін көрсетеді. әрбір осындай нұсқау команда деп аталады. Алгоритмнің командалары бірінен кейін бірі орындалады. Алгоритмнің әрбір орындалу қадамында атқарушыға келесі жолы қандай команданың орындалатыны дәл белгілі болады.

Әдебиет: [1], [2]
2 тақырып. Бағдарламалау ортасымен танысу. Мәліметтерді енгізу және шығару.

Жоспар:

1. Бағдарламалау ортасымен танысу.

2. Мәліметтерді енгізу және шығару.

3. Программалау тілінде алгоритмнің жазылу ережесі.Программа түсінігі және оның құрылымы.

1. 
   Кіріспе. Тілдің алфавиті.
   
2. 
   Программалау тілінде алгоритмнің жазылу ережесі.
   
3. 
   Программа түсінігі және оның құрылымы.
   
4. 
   Командалар және операторлар.
   

1. 
   Латын алфавитінің 26 (баспа және жазба) әріптері: A,B,C,D,.. .,W,X,Y,Z, a,b,c,d, .. .,w,x,y,z;
   
2. 
   Орыс алфавитінің 32 (баспа және жазба) әріптері программада түсіндірме мәтіндерді жазуда пайдаланылады;
   
3. 
   Араб цифрлары: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9;
   
4. 
   Арнайы символдар. Оларды белгілі бір функцияларды атқаруына сәйкес төмендегі топтарға жіктеуге болады:
   

1. 
   Мәліметтер типінің ұғымы.
   
2. 
   Мәндердің стандартты типтері.
   
3. 
   Айнымалалар және тұрақтылар ұғымы.
   
4. 
   Атау, тип, мәндер олардың негізгі сипаттамалары.
   
5. 
   Программада айнымалылар мен тұрақтылардың сипатталуы.
   

Паскаль тiлiнiң операторлары – бұл деректердi өңдеуде орындалатын алгоритмдiк әрекеттердi жазуға және басқа әрекеттердi беруге арналған синтаксистiк құрылымдар болып табылады. Тiлдiң төмендегiдей операторлары бар:

- меншiктеу операторы;

- процедура операторы;

- көшу операторы;

• 
  вариант операторы;
  
• 
  алдыңғы шартты қайталану (цикл) операторы;
  
• 
  кейiнгi шартты қайталану(цикл) оператор;
  
• 
  параметрлi қайталану(цикл) оператор;
  
• 
  жазулармен жұмыс операторы;
  
• 
  бос оператор.
  

1. 
   Массив ұғымы және мні. Элементтерді типі, өлшемі, индексі.
   
2. 
   Бір өлшемді жне екі өлшемді массивтер.
   
3. 
   Массив элементіне кіруді ұйымдастыру.
   
4. 
   Жедел жадыда массивті орналасуы. Массивті толтыру алгоритмі.
   

Регуляр типтердi анықтау үшiн:

1. 
   массив элементтерiнiң типтерiн;
   
2. 
   элементтердiң саны мен нөмiрлену түрiн;
   
3. 
   сипаттама индекстiң типiн көрсету қажет.
   

type

мұндағы

Т1– массив индексiнiң типiн анықтайды.

Т2– массив мүшелерiнiң типiн анықтайды. Программада бұл типтiң идентификаторы айнымалылар сипаттамасында қолданылуы мүмкiн.

Мысалдар:

type

M1 = array [1..100] of real,

DataBase= array [1..MaxF] of file of Person;

Var

Vector: M1;

Arr1, Arr2: Matrix;

1. 
   Құрылымдық программалауға қысқа сипаттама.
   
2. 
   Процедура құрылымы. Айнымалыларды рекет ету аймағы.
   
3. 
   Ауқымды жне жергілікті айнымалылар. Параметрлі процедура.
   
4. 
   Процедураны шақыру. Параметрлерді берілуі.
   

Iшкi программа кәдiмгi Паскаль программаның құрылымын қайталайды. Iшкi программаны жазғанда негiзгi үш компоненттi беру керек:

• 
  iшкi программаның интерфейсi, яғни шақырғанға (активтендiргенге) жеткiлiктi информация;
  
• 
  iшкi программаның локалды контексi: объектiлер сипаттамаларының жиыны;
  
• 
  iшкi программаның мәнiн құрайтын iс–әрекеттер, операторлар.
  

Procedure <идентификатор> [(var <формаль параметрлер тiзiмi>:<тип>)];

Begin

End;
Function <идентификатор>[(<формаль параметрлер тiзiмi>:<тип>)]:<нәтиже типi>;

Begin

<функция денесi>

End;

1. 
   Файлдар классификациясы: файлдарды типтері және қатынас әдісі бойынша бөлінуі.
   
2. 
   Мәтіндік файлдар. Нақты және логикалық файлдар түсінігі.
   
3. 
   Мәтіндік файлдарды өдеуге арналған процедуралар мен функциялар.
   
4. 
   Берілгендерді енгізу шығару.
   

Pascal тiлiнде файл – деп, деректердiң қандайда бiр жиынтығын сақтай алатын сыртқы еске сақтау құрылғысындағы жадының обылысын айтамыз.

Бұл жады облысына қандайда бiр деректердi орналастыруға да, және одан алуға да болады. Бұл әрекеттер файлға енгiзу– шығару – деп, аталады.

Файлдық айнымалылар және типтердi қарастырайық. Файлдық айнымалыны сиппаттаудың жазылуы:

Var

F: file of integer;

F– атты бүтiн сандардың (саны белгiсiз) сыртқы жадыда орналасқан (магниттi дискiде) тiзiмiн айтады.

1. 
   Символдық жне жолдық мндер.
   
2. 
   Символдық мндермен орындалатын амалдар.
   
3. 
   Жолды өдеу алгоитмі. Жолдан ішкі жолды іздеу алгоритмі.
   
4. 
   Жолдармен жұмыс істеуге арналған программалау тіліндегі құрамдас функциялар мен процедуралар.
   

Паскальда жолдық (string) тип пайдаланылады. Жол белгілі бір символдар тізбегі. Өрнектерде жол екі жағынан апострофқа алынып жазылады. Жолдық символдар саны 0-ден 255 дейінгі аралықта жатады. String типті айнымалыны тип бөлігінде сипаттау арқылы немесе бірден айнымалылар бөлігінде сипаттауға болады.

Жазылуы:

Type <типті атауы>= string[жолды е үлкен ұзындығы]

Var<айнымалы>:<типті атауы>;
Var<айнымалылар>: string[жолды е үлкен ұзындығы];

Әдебиет: [2], [4]

8 Тәжірибелік сабақтар мазмұны, және олардың сағат көлемі

№1 практикалық жұмыс

1.1 Pascal (Delphi7) тілі ортасымен танысу

1. 
   Студент бумасында өз тобыңызбен аталатын бума құрыңыз.
   
2. 
   Бас менюден Delphi7 жұмысқа қосыңыз.
   
3. 
   Менюден: File-New-Other-Console Application командасын таңдаңыз. Бұл консольдық режимде жұмыс істеу деп аталады.
   
4. 
   Экранда төмендегідей текстпен терезе шығады.
   

{$APPTYPE CONSOLE} - консольдық режимді көрсетеді

uses

SysUtils;

Begin

{ TODO -oUser -cConsole Main : Insert code here } - бұл орынға есептің программасы жазылады

end.

x=2; y=6 мәндерінде олардың қосындысын табу бағдарламасын құру.

1. 
   Delphi7 терезесіндегі тексті толықтырыңыз.
   

{$APPTYPE CONSOLE}

uses

SysUtils;

var x,y,z,a:integer;

begin

y:=6;

writeln(‘kosyndy z=’,z);

readln;

end.

2. 
   Жобаны File-Save Project as командасымен өзіңіздің Прак1 бумасында ornek1 атымен сақтаңыз.
   
3. 
   Менюден Run-Run командасын беріп, бағдарламаны орындауға жіберіңіз.
   
4. 
   Егер бағдарлама тексін дұрыс терсеңіз экранға жауап шығады.
   

Егер бағдарлама тексінде қате болса, ол туралы экранның төменгі бөлігінде хабарлама шығады. Қатені түзетіп, 2-пунктті орындаңыз.

5. 
   Жауап шыққанша 2-4 қадамдарды орындаңыз
   
6. 
   х пен у басқа мәндерге түзетіп, 2-4 қадамдарды қайталаңыз.
   
7. 
   Шыққан жауапты қараңыз.
   

1) рrogram Project1; жолы бағдарламаның атын білдіреді Project1 (Жоба1) аты автоматты түрде беріледі. Әр жобаны ерекшелеу үшін, оған басқа ат беріп сақтауға болады.

2) uses SysUtils; қажет SysUtils; кітапханасын ашады.

3) var x,y,z,a: integer; бағдарламаның айнымалыларды сипаттау бөлімінде пайдаланылатын айнымалылардың типтері (яғни, қабылдайтын мәндерінің типі сипатталады.).

integer x,y,z,a аталған айнымалылар бүтін типтегі мәндер қабылдайтынын білдіреді.

begin

4) x:=2;

z:=x+y; командасы z айнымалысына өрнектің нәтижесін меншіктейді.

Writeln (‘kosyndy z=’,z); нәтижені экранға шығарады.

Тапсырма. Үш санның көбейтіндісін табу программасын құрыңыз.

ПР2. Мәліметтерді енгізу - шығаруды ұйымдастыру.
2.1 Мәліметтерді шығару

Теориялық бөлім

Жазылу форматы: write(ln) (<параметр>);

Жазылу түрлерi:

writeln (өрнек); – өрнектiң мәнiн экранға шығарады. Мысал, writeln (sqr(25));

writeln(x); – x айнымалының мәнi шығады.

writeln (‘текст’) – апострофтың iшiндегi текст шығады.

writeln ( өрнек, ’текст’, айнымалылар);

writeln; – бос жол шығарады.
1 жаттығу. Қадыр Мырзалиевтің «Ана тілі» тақпағының бір шумағын экранға шығару.
1. Бағдарлама тексін теріңіз

program text;

{$APPTYPE CONSOLE}

uses

SysUtils;

Writeln; Writeln(‘Ана тілі’);

Writeln;

Writeln(‘Ана тілің арың бұл,’);

Writeln(‘Ұятың боп тұр бетте.’);

Writeln;

Writeln;

readln;

end.

Writeln (‘Ана тілі’:20);

Writeln (‘К. Мырзалиев’:30);

Бағдарламаны орындап, нәтижесін көріңіз. Қандай айырмашылық бар? 20 және 30 цифрларын өзгертіңіз. Нәтижесіне түсініктеме беріңіз. :30 жазуы қандай қызмет атқарады?

Жазылу форматы: read(ln)(айнымалылар тiзiмi);

Жазылу түрлерi:

readln(x) – x-тiң мәнiн клавиатурадан енгiзу қажет.

readln(a,b)–a,b мәндерi клавиатурадан енгiзiледi.

readln- енгізу клавишасы басылғанын күтеді.

Read процедурасы орындалғанда, айнымалының мәнiн енгiзу үшiн бағдарлама жұмысында кiдiрiс болады. Айнымалының мәнiн клавиатурадан енгiзу қажет. Егер read процедурасында айнымалылар тiзiмi көрсетiлсе, онда тiзiмдегi айнымалылардың мәндерi клавиатурадан бос орынмен ажыратылып енгiзiледi. Әрбiр read процедурасынан соң Enter клавишасы басылады.

var x,y,a,b: integer;

begin

writeln(‘екі сан енгіз’);

y:=10; {3}

writeln(x+y); {4}

b:=y+a;

readln;

Орындап нәтижені қараңыз да, дәптерге жазып алыңыз

Writeln (‘у+х=’, х+у);

Орындап нәтижені қараңыз. Қандай өзгеріс бар? Қорытынды жасаңыз.

4. Мына 6,7 жолды теріңіз:

writeln (y,’+’, a, ‘=’ , b); {6}

Writeln (‘x=’, x, ‘y=’:10, y,‘a=’:10, a); {7}

Орындап нәтижені қараңыз. Қандай өзгеріс бар? Қорытынды жасаңыз. «:» белгісі қандай қызмет атқарады?

1. Екі сан енгізіп, олардың қосындысының квадратын, көбейтіндісін табатын және нәтижені экранға шығаратын программа құрыңыз.

2. Шеңбердің радиусы берілген. Ұзындығы мен ауданын табыңыз.

3.Өзіңіз білетін мақалды экранға шығаруды бағдарламалаңыз.

4.Осы айдың аты мен күнін сұрап, бүгінгі күн мен айды шығаратын бағдарлама құр.

№1 зертханалық жұмыс. Тармақталған құрылымды программалау.

Белгiлi бiр шартты тексеру нәтижесiне байланысты екi түрлi iс-әрекеттiң бiреуi ғана орындалатын жағдайда шарттық оператор қолданылады. Шарттық оператордың жазылу форматы:

Шарт нәтижесі ақиқат болса 1 оператор, ал жалған болса 2-оператор орындалады.

Шарт нәтижесі ақиқат болса 1 оператор орындалады, ал жалған болса еш нәрсе орындалмайды.

Шарттық қатынастардың жазылуы:  (<=);  (>=);  (<>)
1 жаттығу: Екi санның үлкенiн табу.

program tarmak1;

{$APPTYPE CONSOLE}

uses

SysUtils;

var x, y, z: real; х,у-берiлген сандар, z-нәтиже

begin

writeln (‘2 сан енгiз’);

readln (x, y);

{1} if x>y then z:=x егер x >y болса, онда нәтиже х болады

еlse z:=у; әйтпесе нәтиже y болады 

{2} writeln (z);

readln;

end.

Бағдарламаны бірнеше рет орындап, әр орындағанда әр түрлі сандар енгізіңіз. Нәтижесін қараңыз.

2 жаттығу: Енгізілген екі санның тең немесе тең еместігін анықтау.

{1} жолды былай өзгертіңіз

if x=y then writeln (‘екеуі тең‘)

еlse writeln (‘екеуі тең емес‘);

Қысқаша түрі

3 жаттығу: Енгізілген сан оң сан болса, оның квадрат түбірін табу.

program tarmak2;

жүктеу/скачать 1,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: