Нормативтік сілтемелер
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетін ынталандыруды қалыптастырудың мазмұны мен құрылымы
жүктеу/скачать 5,67 Mb.
|
МД
| 1.2 Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс-әрекетін ынталандыруды қалыптастырудың мазмұны мен құрылымы
Бұл параграфтың мақсаты – бастауыш сынып оқушыларының танымдық оқу мотивациясын қалыптастырудың мазмұны мен құрылымын айқындау болып табылады. Жоғарыда берілген бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетке дайындық деңгейіне сәйкес олардың танымдық-оқу іс-әрекетке мотивациясын қалыптастырудың белгіленген өлшемдері мен көрсеткіштері 5-кестеде берілген. Кесте 5. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекет мотивациясын қалыптастыру компоненттерінің өлшемдері мен көрсеткіштері
Оқу-танымдық іс-әрекет барысында тұлға бірыңғай логикалық жоспарды құрайды. Егер бұл жоспар толық аяқталмаса, ол тұлғаның танымдық-оқу мотивациясы төмен деңгейде екенін көрсетеді. Егер ол белгіленген жоспарды орындауға ұмтылса, онда қызмет нәтижесінде алынған танымдық-оқу өнімінің моделі жобаланады. Жобаланған модель танымдық-оқу қызметін сәтті жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекеті танымдық-оқу мәселесін түсінуде және мұғалімнің нұсқауларына сәйкес әрекет ете білуде. Оқушының проблеманы шешуге ұмтылысы танымдық-оқу белсенділігін, ізденістігін тудырады. Осы критерийлер негізінде бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетін (төмен, орта, жоғары) уәждемесін қалыптастырудың келесі деңгейлері анықталды (6-кесте). Кесте 6. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекет мотивациясының қалыптасу деңгейлері
Біздің танымдық-оқу жұмыстарымыздың басты міндеттерінің бірі бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін құру болып табылады. Модель-бұл суретті, үлестіру, түсіндіру және болжамды қызмет, өйткені ол жобалық бейнені, яғни зерттеуге жататын заттарды, процестерді, жағдайларды білдіреді. "Модель" педагогикасында қоршаған орта туралы білімнің ең қолайлы түрі, яғни арнайы мақсаттар үшін құрылған объектілерге ақпараттық балама. "Модель-құрылымды имитациялайтын бағдарламалар түрінде материалдық нысандар түрінде қалыптасады және қарастырылып отырған объектінің жұмыс істеуін танымдық-оқу үшін пайдаланылады. Улы заттарды қолдануға қойылатын негізгі талаптар (улардың модельдері-формасына, негізгі қасиеттеріне сәйкес келу, яғни адекваттылық". Ақпараттық технологиялар негізінде бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін құру үшін біз "қалыптасу"ұғымының мәнін ашып көрсетуге тиіспіз. И.И. Ильинаның пікірінше, қалыптасу-арнайы тәрбиелік әсер ету арқылы өмір сүру процесінде адам дамуының ерекше нысаны. Тұлғаның танымдық іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастыру процесі оның танымдық-оқу мүмкіндіктерімен анықталады. Атап айтқанда, оны талдай білу және жалпылау, дәлелдер келтіре білу және теріске шығару, білімді негіздеу, мақсат қою және міндеттерді шешу жолдарын іздеу, болжам жасау және оны тексеру, сондай-ақ нақты танымдық-оқу сабақтарының әдіснамасын білу. Егер бұл танымдық-оқу мүмкіндіктері оқушының өсуінде байқалса, онда оқушының танымдық іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастыру үдерісі не болып жатқанын түсінуге болады. Бұл ретте "әдіснама"ұғымының мәнін қарастырайық. Әдістеме ғылыми танымның теориялық мәселелерін және ғылыми таным құралдарын шешумен айналысатын педагогикалық процесс ретінде қарастырылады. Философиялық энциклопедиялық сөздікте" әдіснама " практикалық теориялық қызметті ұйымдастыру және құру тәсілдері мен тәсілдерінің жүйесін, ғылыми таным әдістерін зерделеуді білдіреді; қандай да бір ғылымда қолданылатын әдістердің жиынтығын білдіреді. Демек, философиялық ұғымдар әдіснаманы әдістердің жиынтығы ретінде анықтайды. Психологиялық-педагогикалық сөздік бойынша Методология-теориялық және практикалық қызметті ұйымдастыру мен құрудағы қағидаттар, тәсілдер жүйесі. Педагогикалық көзқарас тұрғысынан методология заңдылықтарды анықтау, танымдық-оқу әдістерін анықтау, нәтижелерді алу және оның дәлелі болып табылады. Ш.Т. Таубаева педагогика әдістемесі пәні: - басқа ғылым мен педагогикалық зерттеулер арасындағы педагогиканың танымдық-танымдық мәселелерінің рөлін анықтау; - оларды түсіндіру және педагогикалық болмысты өзгерту әдістері, білім алудың принциптері мен тәсілдері ; ; - педагогикалық теория құрылымын құру және дамыту әдістері; - ғылым мен тәжірибенің өзара әрекеттестігінің тиімді шарттары, ғылым жетістіктерін педагогикалық практикаға енгізудің негізгі принциптері мен тәсілдері. Осы пікірден біз әдістеме-қандай да бір идеяны педагогикалық практикаға енгізу жолы деп түсінеміз. Т.А. Тұрғынбаеваның еңбектерінде "әдіснама" ұғымының мәні келесідей берілген:: - "ғылымды тану туралы ілім "; - таным жолында қолданылатын танымдық құралдар, әдістер мен тәсілдер жиынтығы; - танымдық-Оқыту құралдары, танымдық және қайта өңдеу қызметін ұйымдастырудың алғышарттары мен принциптері туралы теориялық білім саласы ". Осыдан әдістеме танымдық қызметті орындауға мүмкіндік беретін құралдардың, әдістер мен тәсілдердің жиынтығын білдіреді деген қорытынды жасауға болады. Танымдық-оқу жұмысы аясында біз "тұғыр", "принцип", "принцип" ұғымдарын, яғни әдіснамалық категорияларды пайдаланамыз. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастыру мәселесі аясында философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектерді зерттеу нәтижесінде бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастыру құрылымы ұсынылды. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетіне уәждемесін қалыптастыру құрылымының мақсаты қоғамда заманауи танымдық-оқу, жан-жақты және үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыру талаптарына, оқу үрдісінде ақпараттық технологияларды қолдануды жаңарту және талдау қажеттілігіне байланысты анықталған. Біздің оқу-танымдық іс-әрекетіміздің алғашқы бөлімдерінде қарастырылған "танымдық-оқу", "танымдық-оқу іс-әрекеті" және "танымдық-оқу іс-әрекеті мотивациясы" ұғымдарының анықтамаларына сүйене отырып, біз келесі қорытынды жасай аламыз. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық - оқу іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастыру-бастауыш сынып оқушыларының ізденуін және белсенділігін талап ететін нақты деректерге, фактілерге негізделген субъектінің жаңа субъективті білім алуын сипаттайтын мұғалім жүргізетін процесс. Осы мақсатқа жету үшін педагогикалық әдіснаманың санаттары – танымдық-оқу қызметінің уәждемесін қалыптастыру процесінде басшылыққа алуды талап ететін қағидаттар мен қағидаттар айқындалады. Т. Таубаева танымдық-оқу міндеттерін шешудің негізгі жолы ретінде "тұғыр" ұғымының мәнін, педагогикалық мақсаттың танымдық-оқыту тәсілдерінің жиынтығына қатынасын түсіндірді [7]. Демек, тұғырық-белгіленген мақсатқа оңтайлы жолмен жетуге мүмкіндік беретін тәсілдер кешені. Біз өз оқу-танымдық жұмысында үздіксіз білім беру жүйесінде оқу-танымдық қызметті ұйымдастырудың маңызды педагогикалық тәсілдерін атап өттік: жүйелілік, іс-әрекет, құзыреттілік, тұлғалық, іздеу тәсілдері. Жүйелі тәсіл-танымдық әрекеттегі ең әмбебап құрал. Жүйе ұғымының өзі құрылымды білдіреді, ол педагогикадағы компоненттердің жиынтығы ретінде қарастырылады. Мысалы, Ресейде, Қазақстанда, оқу-танымдық жұмыста біз жүйелілік принципін басшылыққа аламыз, өйткені ол үздіксіз танымдық қызметті ұйымдастырудағы өзара байланысты элементтердің тұтас кешені болып табылады. Танымдық-оқу қызметіне қатысты жүйелі тәсіл көптеген аспектілерді қамтиды. Ол 7-кестеде көрсетілген. Тәрбие мен оқытудағы іс-әрекет тәсілі-психикалық және әлеуметтік дамудың негізгі құралы ретінде оқушылардың түрлі қызмет түрлерін қалыптастыруды қарастыратын оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың негізгі әдіснамалық тәсілі. Іс-әрекет тәсілінің негізі танымдық-оқу іс-әрекетінің әдістері мен тәсілдерін зерделеуге, білімді практикада қолдануға мүмкіндік беретін танымдық-оқу іс-әрекетінің түрлері мен формаларын кең көлемде ұйымдастыру болып табылады. танымдық-танымдық, оқу-танымдық, оқу-оқу, практикалық, ғылыми-білім беру, жобалау-технологиялық және т. б. Кесте 7. Жүйелілік тұғыр аспектілері және олардың танымдық-оқу іс-әрекетке қатысты сипаттамасы
Іс-әрекет тұрғысынан танымдық-оқу қызметі-тұлға дамуының ең жоғары түрі. Адам "тасымалдаушы-субъект" рөлінен ақпарат пен білімдерді "қызмет субъектісі" рөліне ауысады, оның мақсаты қандай да бір танымдық-оқу іс-әрекеті түрінде өз білімін жүзеге асыру болып табылады. Оқу-танымдық қызметті табысты жүзеге асыру субъектіде жеке қасиеттерінің-танымдық – оқу қабілеттерінің және танымдық қажеттілігінің болуын талап етеді. Танымдық қажеттілікті сипаттай отырып, А.Н. Леонтьев субъектінің білімге және танымдық қызметке ұмтылуы ретінде оның компоненттерін бөліп көрсетеді, осылайша танымдық-оқу бағытын, белсенді іздеу, ақпарат жинау, мәселелерді, проблемалық жағдайларды құрылымдауды, ғылыми қызметті орындауды анықтайды. Осылайша, оқу-танымдық жұмыстың құрылымдық-мазмұндық моделінде біз іс-әрекет тәсілін белгілеп, оқу-танымдық қызметтің түрлері мен нысандарының кең шеңберін қалыптастырудағы оның мәнін басшылыққа алдық. Құзыреттілік тәсіл-педагогикалық еңбектердегі білім, білік, дағды бірлігі, нәтижелі іс-әрекет және жеке қасиеттерді қолдану қабілеті болып табылатындықтан, біздің оқу-танымдық іс-әрекетімізде ол оқу-танымдық іс-әрекет барысында қажетті құзыреттілікті қалыптастыру тұрғысынан басшы-лыққа алады. Көрнекті өкілдері А. К. Маркова, И.О. Чошанов және т. б. Бастауыш білім беруде оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастыру жүйесіндегі құзыреттілік тәсіл-оқыту мақсаты ретінде оқушының арнайы немесе негізгі құзыреттілігі көшбасшылық позицияға енгізілетін білім беру процесінің үлгісі. Бұл аспектіде оқушылардың танымдық-оқу қызметін ұйымдастыру танымдық, білім беру, ғылыми-практикалық қызметтің ерекше түрі ретінде өзекті екенін түсіну керек. Құзыреттілік тәсілдің маңыздылығы – практикалық, танымдық-оқу, Кәсіби бағытталған жүйе. Осы құзыреттілік аясында танымдық-оқу қызметін жүзеге асыру нәтижесінде оқушы қандай да бір бейіндік білім көлемін игереді, оны жүзеге асыру тәсілдері, нысандары және оларды қолдану құзыреттілігі бар. Танымдық-оқу құзыреттілігінің негізін құрайтын барлық қабілеттер оқушылардың танымдық және оқу іс-әрекетінде көрінеді. Осындай қабілеттер қатарында: мәселені көре білу; сұрақтар қою; болжау ұсыну; түсініктерді ұсыну; сыныптау; бақылау; тәжірибе жүргізу; қорытынды шығару; материалды құрылымдау; түсіндіру; дәлелдеу және өз идеясын қорғау. Тұлғалық аспект - бұл мұғалімнің оқу-тәрбиелік өзара іс-қимыл үдерісінің субъектісі ретінде жеке тұлға ретінде оқушыға деген қарым-қатынасы. Егер маңызды нәрсе туралы айтатын болсақ, шәкіртті өз дамуын саналы түсінудің субъектісі ретінде бағалай отырып, мұғалімнің олардың әрқайсысымен жеке дидактикалық қарым-қатынас жасай білуі. Ол өзін жеке тұлға ретінде сезінуге, өз мүмкіндіктерін дұрыс пайдалануға, өзін-өзі жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Тұлғалық бағдар-оқушының жеке қасиеттері мен қасиеттерін дамыту, өзін-өзі бекіту, өзін-өзі бекіту, өзін-өзі көрсету. Бұл пьесаның көрнекті өкілі И. С. Якиманская индивидуализация бойынша оқыту білім берудегі басты принцип болуы тиіс деп көрсетті. Танымдық-оқу қызметін орындау барысында әрбір оқушының ішкі уәждемесін қалыптастыру үшін жағдай жасау қажет. Ізденушілік аспект-мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекетін бағдарлау негізінде жаңа білімді өз бетінше қабылдау қабілеті мен дербестігін қалыптастыру. Мұғалім мен оқушының бірлескен қызметінің бағыты жаңа білім мен қабілеттердің пайда болуы болып табылады. Оқытудың іздеу базасы оқушылардың шығармашылық ізденістегі танымдық-оқу қызметін біртіндеп дамыту үшін тірек болады. Яғни, шешілуі тиіс мәселені нақты тану мен қоюдан бастап, болжам жасау, оны тексеру, нәтижелердің танымдық рефлексиясы сияқты барлық оқу іс-әрекеттері оқу-танымдық процесте орын алады. Оқу-танымдық іс-әрекет барысында оқушылар өз бетімен жаңа білім беру өнімдерін жүзеге асырады,яғни өздері танымдық-оқу болжамдарын құрайды. Оқушылар танымдық-оқу әдістерін да таңдайды. Оқу-танымдық-оқу процесінің нәтижелерін талдай отырып, оның қорытындысын шығара отырып, соның негізінде оқушы өзінің шығармашылық және аналитикалық қабілеттерін дамытады. Оқу-танымдық іс-әрекет процесі оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытады. Сонымен қатар, бастамашылық, өзіне сенімділік, дұрыс өзін-өзі бағалау, басқалармен ынтымақтастықта жұмыс істей білу табысқа жетуге ынталандыруды дамытады. Бұл қасиеттердің барлығы баланың жеке дамуы мен өзін-өзі жүзеге асыруы үшін маңызды. Егер танымдық-оқу қызметін қызмет санаты ретінде қарастырса, онда танымдық-оқу дағдыларын жан-жақты меңгеруге бағытталған объективті немесе субъективті жүйелер алынған немесе бұрын алынған білімнің жаңа аспектілерін тануға ұмтыла отырып, анық. Осылайша ұйымдастырылған танымдық-оқу іс-әрекеті-бұл мұғалім мен Оқушылардың субъектілік-субъектілік дидактикалық тәсіліне негізделген қоршаған ортаны тануға бағытталған педагогикалық басқару жүйесі. Жүйелі сипатты алғаннан кейін танымдық-оқу қызметі белгілі бір тәртіпте реттеледі, бұл танымдық-оқу іс-әрекетінің тәртіптілігі принципімен анықталады. Бұл жерде С.М. Бахишеваның "педагогикалық жобалау: теория және практика" жұмысында өз бетінше оқытуды ұйымдастыруға қойылатын талаптар жаңа формация мұғалімдерін, олардың жаңа ойлауын және танымдық-оқу позициясын қалыптастыруды қарастырады. Осы мәселе бойынша И. О. Өтешованың пікірі мынадай: "танымдық-оқу қызметінің тиімділігі қаншалықты дамығандығына, тұлғаның тұрақты болуына, танымдық-оқу позициясына байланысты. Танымдық-оқу ұстанымы әлемге, қоршаған ортаға, өзіне танымдық-оқу позициясының даму жағдайларына байланысты онтогенезде пайда болады. Танымдық-оқу позициясын дамыту Адамға сыртқы әлемдегі өзгерістермен, әлеуметтік ортамен, сондай-ақ субъективті тұрмыспен тиімді өзара іс-қимыл жасауға мүмкіндік береді. Оқу-танымдық-оқу ұстанымы-танымдық-оқу қызметін талап ететін, тек өзекті жағдайды ғана емес, сонымен қатар негізгі танымдық-оқу кезеңдерінің жүйелі өтуін талап ететін жол ". Позициялау ұғымы-жетекші идея, негізгі ереже, қызметке қойылатын басты талап, қандай да бір теорияның негізгі, қазіргі жағдайы, қызметтің басты режимі. Ғылыми-педагогикалық еңбектерді талдау танымдық-оқу қызметі қарапайымдылықтың, сәйкестіктің және жүйеліліктің негізгі принципі болып табылатынын көрсетті. Оқу-танымдық жұмыстың құрылымдық-мазмұндық моделін құрудың негізгі принциптері: Иерархиялық позиция. А.М. Новиков, деп есептейді ол иерархиялық құрылымы. "Иерархия" ұғымына келер болсақ, саты, саты, иерархиялық ұстаным танымдық-оқу қызметін жүзеге асыру кезеңдерін білдіреді. Бұл кез келген әрекетті бірден жүзеге асырудың мүмкін еместігімен түсіндіріледі, ол үшін белгіленген, ойластырылған кезеңдерге бару қажет. Ғалымның айтуынша, оқушылардың жеке қасиеттеріне, танымдық-оқу сабақтарын өткізу үшін қажетті жағдайлардың болуына және олардың танымдық-оқу біліктерін қалыптастыру дәрежесіне байланысты олар иерархияның әртүрлі деңгейлерінде жүзеге асырылуы мүмкін. Атап айтқанда: -операциялық деңгейде оқушы танымдық-оқу процесінде тек жекелеген технологиялық операцияларды орындайды, яғни әдебиетті таңдау, танымдық-оқудың эмпирикалық әдістерін қолдану және т. б.; -тактикалық деңгейде оқушы танымдық-оқу кезеңдерін өз бетінше жоспарлайды, тапсырмаларды орындайды, құралдар мен қабылдаулардың барлық жиынтығын табысты пайдаланады.; - стратегиялық деңгейде оқушы өз қызметінің орны мен мақсатын өз бетінше анықтайды, танымдық-оқу жұмыстарын толық орындайды. Тағы бір ұстаным оқушы мен мұғалімнің ықпалдасу принципі деп аталады. Осы ұстаным бойынша дидактикалық процеске қатысатын екі субъектінің – оқу-танымдық іс-әрекеті және оның басшысының танымдық-оқу іс-әрекеті шеңберінде өзара іс-қимылы болжанады. Осының нәтижесінде жаңа ғылыми білім алады немесе бұрынғы білімнің жаңа қырларын тануға және қолдануға үйренеді. Бұл ретте субъектіден-мұғалімнен субъект-оқушыға ақпаратты тікелей беру ғана емес, сонымен қатар оқушының-танымдық-білім алушының мұғалім-жетекшіге ақпараттық кері байланысы да жүзеге асырылады. Бұл өзара іс-қимыл деңгейі "серіктес"деңгейінде өсуге мүмкіндік береді. Егер әріптестер бір-біріне "ғылыми" құрмет көрсеткен жағдайда ғана қолайлы психологиялық климат бірдей деңгейде болады. Ал мұндай жағдай баланың жеке тұлға ретінде дамуына және оның өз мүмкіндіктерін іске асырудың нәтижелілігіне оң әсер етеді. Келесі біз-танымдық-оқу қызметінің өнімділік принципін қарастырамыз. Бұл ұстанымның басты бағыты оқушының тұлғалық білім деңгейіне бағытталған. Оқушылардың сабақта танымдық және оқу қызметін орындау барысында нәтижелі нәтижеге қол жеткізе отырып, ішкі танымдық-оқу дағдылары қалыптасады және жетілдіріледі. Жеке және топтық рефлексия үйлесім принципіне негізделе отырып, оқушы танымдық-оқу қызметінің субъектісі ретінде өзін рефлексивті қабылдауды қалыптастыруды көздейді. Рефлексия-бұл субъект өзінің ішкі психологиялық жағдайын түсінумен, ойлаудың тікелей өзіне бағытталуымен бетпе-бет келген процесс. Білім алушы сабақ уақытында немесе сабақтан тыс уақытта танымдық-оқу қызметін жүргізу басында өз қызметін жобалауы тиіс. Бұл оқушының оқу-танымдық іс-әрекетінің салдарын талдау қажеттігін көрсетеді. Оқушылардың танымдық-оқыту процесін өткізу барысында қол жеткізген әрбір нәтижесі өз кезегінде рефлексия тудырады. Оқушының мұғаліммен үздіксіз қарым-қатынасы рефлексия арқылы болуы мүмкін. Осы негізде оқушыда танымдық-оқу формасы бойынша жаңа идеялар, идеялар және жаңа шығармашылық жоспарлар пайда болады. Өйткені рефлексия оқушы өзінің оқу-танымдық қызметін ұйымдастыру бейнесін көруі, оның мақсаттары мен бағдарламаларына сәйкес құрылымдалуы болып табылады. Оқушы рефлексирлеу арқылы танымдық-оқу үдерісін өткізу жолдары мен тәсілдерінің нақты мәнін түсінеді. Осылайша, танымдық-оқу процесінің мазмұны мен жолдарын игеру үшін қажетті алғышарттарды анықтайды. Бұл маңызды үдерісте оқушы танымдық-оқу қызметін қалай жүргізу, жақсы нәтижелерге қол жеткізу керектігін біледі. Сонымен қатар, оқушы осындай күрделі ғылыми-шығармашылық процесте өзін-өзі басқару формасы ретінде, саналы түрде қалай істеп жатқанын түсінуі мүмкін. Тағы бір дидактикалық тәсіл-дараландыру принципі. Бұл қағида оқушының табиғи немесе жеке тәжірибе негізінде өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін барынша еркін іске асыруы үшін жағдай жасауды көздейді. Оқу үрдісінде таңдалған тақырып, қолданылатын тәсілдер, жеке қабілеттер, оқушының мүдделері-мұғалімнің баланың танымдық – оқу жұмысының динамикасын таңдауда өзара байланысы бар барлық маңызды сұрақтар. Оқу-танымдық үдерістегі репродуктивті оқу қызметімен салыстырғанда білім алушы өз бетінше білім іздеуді талап етеді. Сондықтан оқушылардың оқу-танымдық қызметін ұйымдастыруда оқушылардың дербестік принципі де маңызды орын алады. Бұл қағидат бойынша оқушы танымдық-оқу жұмысын және орындау тәсілдерін тек өзінің тәжірибесі арқылы толық түсіне алады. Танымдық-оқу іс-әрекеті-бұл мұғалімнің басшылығымен маңызды және мақсатты жұмыс. Танымдық-оқу қызметі оқушылардың әр тобымен жүйелі жұмысты талап етеді. Жүйелі жұмыстың басында оқушыларға өз тақырыбы шеңберінде орындай алатын танымдық-оқу және практикалық сипаттағы тапсырмалар ұсынылады. Әрбір оқушы үшін міндетті тапсырмаларға қосымша балаларға өздері таңдаған, олар үшін қызықты деп танылған түрлі іс-шараларға қатысуға мүмкіндік беріледі. Олардың ішінде оқу саяхатының ғылыми мекемелеріне бару, ғылыми тақырыпқа арналған көрмелерге қатысу, білім беру саласында жұмыс істейтін мұғалімдер және т. б. Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетінде әрбір қол жеткізген нәтижесі рефлексия туғызады және ой-өрісін дамытады. Ал мұндай ойлаудың нәтижелері болашақта оқушы үшін нақтыланатын және жаңа танымдық-оқулықтарға өтетін жаңа жоспарлар мен ниеттерге айналады. Оқушылардың негізгі бөлігі танымдық және оқу іс-әрекетінде бір рет байқалады, одан сапалы нәтижелер алады, жұмысты жақсы бағалайды, содан кейін тағы да-танымдық-оқу іс-әрекетіне айналады. Бастауыш білім беруде өткізілетін танымдық-оқу іс-әрекеті барысында, нәтижесінде оқушыларға қажетті дағдылар, пайдалы тәжірибе алынады. Атап айтқанда: - танымдық-оқу қызметі оқушының өз бетінше білім алуына жетекші болады.; -оқу және оқу-танымдық жұмыстарды орындау кезінде өзін-өзі ұйымдастыру дағдылары дамиды; - танымдық-оқу қызметінің нәтижелерін талдауды үйренеді, нәтижесінде объективті өзін-өзі бағалау дағдылары қалыптасады; -бастауыш сынып деңгейінің тілдік және коммуникативтік дамуына қойылатын талаптарды негізге ала отырып, танымдық-оқу іс-әрекеті негізінде тілдік мәдениет дағдыларын меңгерген; - оқу материалын игеруде оқушылар жүйелілік мәнін түсінеді, пәнаралық және пәнаралық байланыстарды зерделейді, өзінің танымдық және оқу қызметінде осы байланыстарды орынды пайдалану дағдыларын игереді; -арнайы материалдарды компьютерлік презентацияларды, слайд-шоуларды, видеожазбаларды қолдана отырып, мұғалімге және танымдық-оқу нәтижесінің сыныбына баяндау үшін дайындайды, ғылыми мазмұндау стилі қалыптасады, өз жетістіктерінің деңгейіне сәйкес келеді; - жақсы бағалау оқушының мотивациясын арттырады және одан әрі танымдық-оқу аймағын кеңейтуге ұмтылады. Бастауыш сынып оқушыларының өзіндік танымдық-оқу қызметін ұйымдастыру үшін мұғалім балаларға танымдық-оқу тақырыбы саласында қажетті көлемде және мөлшерде білім, білік, дағды алады. Сонымен қатар, мұғалім оқушыларға танымдық және оқу қызметін жүргізуге және оның нәтижелерін көрсетуге, нәтижелерді ресімдеуге қойылатын дұрыс талаптар туралы Арнайы білім береді. Тек осының арқасында оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу дағдылары қалыптасады. Сабақта нақты өмірмен байланысты сұрақтарды қарастыра отырып, оқушылар өздері үшін өзекті танымдық-оқу іс-әрекетінің тақырыбын, қолжетімді тапсырманы өз бетінше таңдауға үйренетінін атап өту қажет. Бұл танымдық-оқу қызметін ұйымдастырудың шынайылық принципімен анықталады. Осыған орай, оқушылар орындайтын тақырыпқа байланысты танымдық-оқу іс-әрекеті нақты мәселелерді шешуге қатысты немесе өте жақын болуы тиіс. Оқылып жатқан проблеманың нақты өмірмен байланысын көрген оқушының қызығушылығы жасанды күйде қалып қоймайды, және білімді тәжірибе ретінде санаға мұқтаж. Сол кезде ғана оқушы танымдық-оқу қызметімен айналысады. Оқу-танымдық қызметті ұйымдастырудың келесі принципі-практикалық принцип. Бұл мақсаты айқын үлгісі еңбектерінде Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци, Ж.Ж. Руссо. Оқу үрдісінде жүргізілетін барлық танымдық-оқу іс-әрекеті қажетті жабдықтармен жабдықталуы тиіс. Осылайша оқушылардың сапалы танымдық-оқу қызметі қамтамасыз етіледі. Бүгінгі күні бұл жабдықтың ішінде мыналарды атауға болады: - материалдық-техникалық жағдайы болуы, яғни жайлы үй-жайларды, зертханаларды, техникалық құралдармен қамтамасыз ету; -оқу-әдістемелік құралдардың жеткілікті саны болуы, яғни қажетті оқулық, әдістемелік нұсқаулар және т. б.; - кадр ресурстарымен қамтамасыз етілуі тиіс, яғни басшы, қосымша ғылыми жетекші; - ақпараттық ресурстар алдын ала таныстырылуы және оқушыларға қолжетімді болуы тиіс, яғни кітапхана, интернет және т. б.; - оқушылардың оқу-танымдық қызметін орындау процесі заманауи ақпараттық-технологиялық құралдармен, соның ішінде компьютерлермен, мультимедиялық құралдармен, проекторлармен және басқалармен қамтамасыз етілуі тиіс. Егер жеткіліксіз қамтамасыз етілсе, оқушылардың танымдық-оқу іс-әрекеті күтілетін нәтижеге қол жеткізбеуі мүмкін екені белгілі. Танымдық-оқу іс-әрекеті білім алушының білім деңгейі мен жас ерекшеліктерін ескере отырып жүргізілуі тиіс. Бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық қызметін ұйымдастырудың тірек принциптері ретінде, біздің ойымызша, қазіргі талаптарға сәйкес келеді. Бұл туралы бірқатар зерттеушілер еңбектерінде кеңінен көрсетілген. Бұл ұстаным мұғалімдерді, ғалым-әдіскерлерді бастауыш мектепте оқушыны танымдық-білім беруде нақты әлеуметтік қоғамда дүниетану ерекшеліктерін ескеруге міндеттейді. Ол үшін мұғалім оқушыларды танымдық-оқу жүйесінің мәдени дәстүрлеріне үйретуі, ғылыми дәстүрлер мен проблемалардың жаңашылдығы, бірегейлігі мен бірегейлігі, өмірмен нақты байланыстылығы арасындағы белгілі бір табиғи байланыстың анықтамасына басшылық етуі тиіс. Осындай іргелі міндет оқу-танымдық қызметті ұйымдастыруда шешілді, оқушылардың ғылыми шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Аталған дидактикалық принциптердің қатарына әралуандық, бақылау және келісімділік принциптерін енгізу керек. Танымдық-оқу қызметі арқылы алынған білім шын мәнінде жеке құндылыққа айналуына байланысты, оқушы оны дұрыс түсінуі тиіс, яғни танымдық-оқу қызметі әралуандық қағидатына сәйкес ұйымдастырылуы және шешілуі тиіс, бұл ұстанымнан мақсаты мен міндеттері, танымдық-оқу процесі, сондай-ақ нәтижесі сияқты құрылуы тиіс. Оқу мақсаты туындаған танымдық-оқу іс-әрекеті арқылы шешімдерді іздейтін проблеманы, мақсаттар мен міндеттерді саналы түсіну оқушы олардың бәрін өз бетімен салған жағдайда ғана орын алады. Әрине, басшылықтағы мұғалімнің рөлі жоққа шығарылмайды. Сонымен қатар, оқушының танымдық-оқу қызметін қызықтыруы және жүзеге асыруы үшін, бірақ оны қате қадам жасырмауы үшін, танымдық-оқу проблемасын шешу жолдарынан алып тастамай, артық күш-жігерді жұмсай отырып, бұл процесс мұғалім немесе ата-аналар тарапынан бақыланып, барлық жүргізілетін іс-қимылдарға келісілуі тиіс. Жалпы, оңтайлы шешім қабылдай отырып, ынтымақтастық тұрғысынан өзара іс-қимыл арқылы жоғары нәтижелерге қол жеткізуге болады. Біз осы бағытта қажетті әдістемелік жүйені құрудың дидактикалық принциптерін, оқу-танымдық жұмыс объектісі ретінде, бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастырудың сенімді және тиімді заманауи құралы ретінде жүйелендірдік. Қаралған тәсілдер оқушы мен мұғалімнің оқу-тәрбие үдерісінде өзара іс-қимылын тәжірибеде тиімді және ыңғайлы жүзеге асыру үшін сенімді жолсілтеме, дидактикалық тірек ретінде анықталды. Оқушылардың оқу-танымдық қызметін жоғары деңгейде ұйымдастыру үшін келесі шарттарды ескеру қажет::: - оқушылардың танымдық және оқу іс-әрекетінде сабақ түрлері мен сабақтан тыс жұмыс түрлері арқылы нақты қойылған мақсатпен және жүйелі түрде қатысуы; - оқушылардың іс-әрекетін ынталандыру; - жұмыс барысында оқушылардың қызметін тұрақты педагогикалық басқару деңгейін арттыру; - педагогикалық қызметкерлер мен олардың ата-аналары арасындағы ынтымақтастықты ұйымдастыру. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық құрылымы бойынша мақсатқа жету мынадай уәждемелік-қажеттіліктен, когнитивтік және іс-әрекет компоненттерінен тұрады. Жоғарыда аталған компоненттердің сипаттамалары мен параметрлері туралы түсінік берілді. Біз бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетінің мотивациясын қалыптастырудың үш ықтимал деңгейін анықтадық және олардың көрсеткіштерін жоғары атап өттік. Жалпы бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық құрылымын түсіндіруге бағытталған бөлім жалпыланды, бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетін ұйымдастырудың тәсілі бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастырудың құралы ретінде жалпыланды. Алынған нәтижелер бастауыш сынып оқушыларының танымдық-оқу іс-әрекетінің уәждемесін қалыптастыру моделін құру үшін негіз болып қалады. жүктеу/скачать 5,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|