Нұсқаулар жиынтығы Мамандығы: -0301000 «Емдеу ісі» Біліктілігі: -0301013



жүктеу/скачать 1,67 Mb.
бет3/5
Дата24.04.2017
өлшемі1,67 Mb.
#15143
түріНұсқаулар
1   2   3   4   5

*дамыту: Диалектика мен диалектикалық категориялардың философиялық мазмұнын түсіндіру және окушылардың логикалык ойлау қабілетін дамыту.

  • 5. Материалдықтехникалык жабдықталуы:

  • а) техникалык құралдар: компьютер, интерактивтік тақта, мультимедиялык кұрылғы.

  • ә) көрнекі жзне дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбақтар, электрондық оқулыктар, таратпа, Роүүег Роіпі- та жасалған слайдтар.

  • б) оқыту орны: дәріс аудиториясы.

  • 6. Әдсбиеттер:

    1. Кішібеков Д.Сыздықов ¥. Философия.- А.,1994

    2. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А.,1994,2000

    3. Алтаев Ж.А., Мұканбетэлі К. Философия тарихы. - А., 1999

    4. Әбішев Қ. Философия.- А., 1998,2000

    1. 1) Үііымдастыру кезеці - 5 мин. - (6%)

    2. Окушылардың назарын сабаққа аудару, аудиториядагы окушылардың сабақка дайындығын тексеру.

    3. Сабакты ұйымдастырудағы талаптарды іске асыру үшін мұгалім мен окушылардың әрекеті:

    4. а) Окушылармен амандасу;

    5. э) Окушылардың сабакка қатысуын тексеру;

    6. б) Окушылардың сабакка дайындығын тексеру;

    7. в) Сабақтың мақсаты мен міндеті.

    8. г) Сабақта кұрал - жабдықтар мен көрнекіліктерді колдану;

    9. 7. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%)

    10. а) Барлық оқушылардын үй тапсырмасын орындауын тексеру;
      э) Окушылармен уакыт бойынша жұмыс істеу;

    11. б) Сабақты сұраудың жалпы әдісі, бакылау сұрактарын пайдалану;

    12. в) Окушылардың білімдерін багалау;

    13. г) Үй тапсырмасын корытындылау.

    14. 8. Жаңа сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%)

    15. а) Жаңа сабақтың тақырыбымен таныстыру;

    16. э) Жаңа сабакты түсіндіру, қолданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабаққа зерттеушілік жасау, проблемалык әдістердің көрінісі, жалпылау;

    17. б) көрнекі құралдар, оқытудың көрнекі құралдарын қолдану;

    18. в) сөздік әдістер: сабақ мазмүнын баяндау;

    19. г) жаңа сабакты бекітудің жалпы әдісін пайдалану.

    20. Диалектика және оның альтернативасы

    21. Диалектиканың түсінігі грек тілінен аударғанда ойлау эңгіме жүргізу өнері. Философияда эртүрлі түсініктерде қолданып отыр. Диалектиканың қағидасы эр тақырыптьт дамыту пікірталас өнері. Диалектика болмысты, бүкіл әлемдік күбылыстарды табигатты, коғамды және адамның ой - санасын өзгерісте, қозгалыста, дамуда және озара байланысты қарастыратын философиялық ілім. Ол

    22. бүкіл дүниеге тэн байланыстар мен дамудың жалпылама, эмбебеп заңдылыктарын зерттейді. Сонымен бірге диалектика адамды және оны коршаған ортаның біртүтастыгын әрі өзгермелілігін басшылыкка алатын ойлау тәсілі де болып табылады. Көне грек философиясында диалектиканың алғашқы стихиялық формасы дүниеге келіп, қалыптасты. Қозғалыстының түп табиғатын аңғаруға ұмтылу Элат мектебінің өкілдерінен - ак байқалған болатын. Сократ қарама -қарсы пікірлерді қарастыра отырып ақиқатқа жетуді, ягни айтыса білуді, дәлелді, дэйекті сөз жүесімен қарсыласты жеңуді диалектика деп ұғынды.

    23. Қайта өрлеу және Жаңа заман дэуірлерінде философия мен жаратылыстану ғылымдарында диалектиканың дамуына Д. Бруно, Н. Коперник, Н. Кузанский, Р. Декарт, Б. Спиноза сиякты ойшылдар үлес қосты. Диалектиканың екінші тарихи формасы неміс классикалық философиясында идеалистік негізде калыптасты. Бұл ағымның аса көрнекті өкілдері Кант, Фихте, Шеллинг, Гегель дүниеге деген метафизикалық көзқарасқа жалпы даму идеясын қарама - карсы қойды. Диалектиканы дамытуға, әсіресе, Г. Гегельдің қосқан үлесі мол болды. Ол бүкіл дүниеде бардың дамуының қайнар көзі абсолюттік идея деп білді. Абсолюттік идея үнемі өзіндік қозғалыста болады, ол дамуының эр кезінде табиғат, адам болмысы түрінде накты көрініс табады.

    24. Маркс пен Энгельс Гегельдік диалектиканың "мәнді дэнін", - даму идеясын ғана сақтап қала отырып, нақты, шынайы материалдык және рухани дүниенің біртұтас даму диалектикасын калыптастырды. Диалектиканың ең жалпы заңдары объективті дүниеге де, рухани салага, адам ақыл - ойы мен санасына да ортақ, тұрақты әрі мәнді байланыстарды камтиды.

    25. Сонымен диалектика дүниені үнемі озгерісте, козгалыста, дамуда қарастырады дедік. Шынында да, қоршаған ортада қозғалыстан тыскары тұрған, байланыстан шет қалған ештеңе жоқ екеніне алдыңғы тарауларда коз жеткізген болатынбыз. Диалектикаға қарама - қарсы калыптаскан даму концепциясы, танымдык және ойлау тәсілі ретінде метафизикаға көне Грецияда Элаттардың мектебінде пайда болды.

    26. Диалектикаға қарама - қарсы даму концепциясы және ойлау тәсілі есебінде метафизиканың негізгі белгілері мыналар: біріншіден, метафизика тұрғысынан алғанда объект белшектердің механикалық жай косындысы ретінде қаралады.

    27. XXғасырдың басында орыс философы В. И. Ленин "Философиялық дэптерлер" деген конспектілерінде диалектика мен метафизиканы дамудың екі турлі концепциясы әрі философиялық ойлау жүйесінің екі түрлі концепциясы әрі философиялық ойлау жүесінің екі түрлі тәсілі ретінде салыстырмалы түрде қарастыра ртырып, мынандай тұжырымга келген болатын. Диалектика "еміршең", себебі, ол қозгалыстың, дамудың оздігінен іске асуын түсіндіре біледі.

    28. Диалектиканың негізгі емес деп аталатын заңдары дамудың және озіндік дамудың жеке жақтарын ашып көрсетеді. Оларға мән мен кұбылыс, жеке мен жалпы, мазмұн .мен түр, себеп пен салдар, мүмкіндік пен шындық, қажеттілік пен кездейсоқтық арасындағы диалектикалық өзара байланыстар жатады.

    29. Жаңа дэуірдегі категориялар туралы диалектикалық түсінікті идеалистік негізде ұсынған Гегель болды. Оның пікірінше, болмыс пен ойлау тепе - тең және осы тепе теңдіктегі негізгі коргаушы күш - ойлау.

    30. Маркс пен Энгельс өздеріне дейінгі философия тарихындагы категориялар туралы ілімдерді сын көзімен тұжырымдай отырып, олар жайында дәйекті диалектикалық - материалистік ілім жасады. Олар адам ойлауының сезімдік -практикалық тегін ашты.

    31. бүкіл дүниеге тэн байланыстар мен дамудың жалпылама, эмбебеп заңдылыктарын зерттейді. Сонымен бірге диалектика адамды және оны коршаған ортаның біртүтастыгын әрі өзгермелілігін басшылыкка алатын ойлау тәсілі де болып табылады. Көне грек философиясында диалектиканың алғашқы стихиялық формасы дүниеге келіп, қалыптасты. Қозғалыстының түп табиғатын аңғаруға ұмтылу Элат мектебінің өкілдерінен - ак байқалған болатын. Сократ қарама -қарсы пікірлерді қарастыра отырып ақиқатқа жетуді, ягни айтыса білуді, дәлелді, дэйекті сөз жүесімен қарсыласты жеңуді диалектика деп ұғынды.

    32. Қайта өрлеу және Жаңа заман дэуірлерінде философия мен жаратылыстану ғылымдарында диалектиканың дамуына Д. Бруно, Н. Коперник, Н. Кузанский, Р. Декарт, Б. Спиноза сиякты ойшылдар үлес қосты. Диалектиканың екінші тарихи формасы неміс классикалық философиясында идеалистік негізде калыптасты. Бұл ағымның аса көрнекті өкілдері Кант, Фихте, Шеллинг, Гегель дүниеге деген метафизикалық көзқарасқа жалпы даму идеясын қарама - карсы қойды. Диалектиканы дамытуға, әсіресе, Г. Гегельдің қосқан үлесі мол болды. Ол бүкіл дүниеде бардың дамуының қайнар көзі абсолюттік идея деп білді. Абсолюттік идея үнемі өзіндік қозғалыста болады, ол дамуының эр кезінде табиғат, адам болмысы түрінде накты көрініс табады.

    33. Маркс пен Энгельс Гегельдік диалектиканың "мәнді дэнін", - даму идеясын ғана сақтап қала отырып, нақты, шынайы материалдык және рухани дүниенің біртұтас даму диалектикасын калыптастырды. Диалектиканың ең жалпы заңдары объективті дүниеге де, рухани салага, адам ақыл - ойы мен санасына да ортақ, тұрақты әрі мәнді байланыстарды камтиды.

    34. Сонымен диалектика дүниені үнемі озгерісте, козгалыста, дамуда қарастырады дедік. Шынында да, қоршаған ортада қозғалыстан тыскары тұрған, байланыстан шет қалған ештеңе жоқ екеніне алдыңғы тарауларда коз жеткізген болатынбыз. Диалектикаға қарама - қарсы калыптаскан даму концепциясы, танымдык және ойлау тәсілі ретінде метафизикаға көне Грецияда Элаттардың мектебінде пайда болды.

    35. Диалектикаға қарама - қарсы даму концепциясы және ойлау тәсілі есебінде метафизиканың негізгі белгілері мыналар: біріншіден, метафизика тұрғысынан алғанда объект белшектердің механикалық жай косындысы ретінде қаралады.

    36. XXғасырдың басында орыс философы В. И. Ленин "Философиялық дэптерлер" деген конспектілерінде диалектика мен метафизиканы дамудың екі турлі концепциясы әрі философиялық ойлау жүйесінің екі түрлі концепциясы әрі философиялық ойлау жүесінің екі түрлі тәсілі ретінде салыстырмалы түрде қарастыра ртырып, мынандай тұжырымга келген болатын. Диалектика "еміршең", себебі, ол қозгалыстың, дамудың оздігінен іске асуын түсіндіре біледі.

    37. Диалектиканың негізгі емес деп аталатын заңдары дамудың және озіндік дамудың жеке жақтарын ашып көрсетеді. Оларға мән мен кұбылыс, жеке мен жалпы, мазмұн .мен түр, себеп пен салдар, мүмкіндік пен шындық, қажеттілік пен кездейсоқтық арасындағы диалектикалық өзара байланыстар жатады.

    38. Жаңа дэуірдегі категориялар туралы диалектикалық түсінікті идеалистік негізде ұсынған Гегель болды. Оның пікірінше, болмыс пен ойлау тепе - тең және осы тепе теңдіктегі негізгі коргаушы күш - ойлау.

    39. Маркс пен Энгельс өздеріне дейінгі философия тарихындагы категориялар туралы ілімдерді сын көзімен тұжырымдай отырып, олар жайында дәйекті диалектикалық - материалистік ілім жасады. Олар адам ойлауының сезімдік -практикалық тегін ашты.

    40. Сөйтіп диалектика - сыртқы дүние мен рухани жан дүниенің байланыстары мен даму заңдылыктары туралы теориялык білімдер жүйесі, дүниеге шынайы, накты көзкарастың түп негізі, ой - өріс әдісі.

    41. Диалектиканың заңдары мен категориялары үнемі өзара тығыз байланыста болады. Олар басқа ғылымдардың ұгымдарымен салыстырғанда анағүрлым нактылық жайлы ұғымдар. Мысалы, сан категориясы математикадагы сан, шама, жиын, құрылым, т.б. ұғымдарына карағанда нактылы жалпы ұғым. А. Эйнштейн ашқан салыстырмалық теориясында материя, қозғалыс, кеңістік және уақыт оның категориялық құрылымын анықтайды. Ендеше, категориялар гылыми теорияны қүру мен дамытуда, жаңа нэтижелерді іздеуде үлкен методикалық рөл атқарады, демек, теория жасаудың диалектикалық - логикалық принциптері болып табылады.

    42. Логикалық категориялар нактылы жалпы сйпатгама, бірі екіншісіне диалектикалық тұрғыда өтіп, жылжымалы, қозгалмалы қайшылықта болып тұрады. Олар - дам процесінің жеке жақтарын бейнелейтін, негізгі емес заңдар. Диалектиканыңнегізгі және негізгі емес заңдары тығыз байланысты.

    43. Диалектиканың заңдары және категориялар жүйесі қогамдық практиканың, мәдениеттің, ғылымның және техниканың өскелең талабына сэйкес үиемі жетілдіріліп, дамытылып, байтылып отырады. Қазіргі ғылыми - техникалык революция жетістіктеріне және тарихтың қазіргі кезеңінің бетбұрыстық сипатына байланысты диалектиканың теориясын жасау мен негіздеу, оның заңдары мен категориялары жүйесін одан әрі жетілдіру - күн тәртібіндегі мәселе.

    44. 9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%)

    45. Жаңа сабактың тақырыбы бойынша максаты мен мазмұнына сай сұрақтар қою.

    1. Диалектиканың тарихи типтері;

    2. Диалектиканың заңдары мен негізгі принциптері;

    3. Диалектиканың категориялары;

    4. XXғ. диалектиканың негізгі нұсқалары;

    5. Қазіргі замангы диалектиканын өңдеулері;

    6. Диалектиканың заңдары және оның медицина үшін маңызы.

    1. Ю.Сабақты қорытындылау: 5 мин. (6%)

    2. Сабақтың аякталуына байланысты оқушылардың сабақтагы білімдерін және үй

    3. тапсырмасының дайындығына қарап бағалау.

    4. П.Үйге тапсырма беру. 5 мин. (6%)

    5. Үй тапсырмасын түсіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне бағыт беру. Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету.

    1. Диалектиканың заңдары мен категориялары туралы түсініктің қалыптасуы;

    2. Қарама - қарсы бірлігі мен күрес заңы;

    3. Мөлшерлік және сапалық өзгерістердің өзара ауысу заңы;

    4. Терістеуді - терістеу заңы.

    1. № 10 - сабақ

    2. 1. Сабактыңтақырыбы: Қогамныңфилософиялықтусінігі.

    1. Сағат саны: 90 минут (100%)

    2. Сабак турі: Теориялық сабак

    3. Сабактын мақсаты: Адамзат дамуындағы қоғамдық сипаттармен таныстыру, қоғамдық құбылыстардың біртұтас құрамындағы алатын орны және оның дамуының атқаратын философиялык сипатымен таныстыру.

    1. *оқыту: Қоғамдық жүйедегі философиялық құбылыстар; әлеуметтік орта мен жүйенің негізгі ерекшеліктерін; әлеуметтік философия пәнінің мақсатын; қогамның генезисі мен түрлерін білуі қажет.

    2. *тәрбиелік: Қоғамда болып жаткан процестерді терең тусінуге, қоғамымыздың ілгері жылжуына жастарды болашақ өмірдің жалғастырушысы ретінде тәрбиелеу.

    3. *дамыту: Қогамда әлеуметтік орта мен жүйенің негізгі ерекшеліктерін дамыту және оқушылардың философиялық, логикалық ойларын дамыту.

    4. 5. Материалдық техникалық жабдықталуы:

    5. а) тсхникалык куралдар: компьютер, интерактивтік такта, мультимедиялык кұрылғы.

    6. ә) көрнекі және дидактикалық куралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбактар, электрондық оқулықтар, таратпа, Рошег Роіпт- та жасалған слайдтар.

    7. б) оқыту орны: дәріс аудиториясы.

    8. 6. Әдебиеттер:

    1. Кішібеков Д. Сыздыков ¥. Философия.- А., 1994

    2. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А., 1994,2000

    3. Алтаев Ж.А., Мұқанбетэлі К. Философия тарихы. - А., 1999

    4. Әбішев Қ. Философия.- А., 1998,2000

    1. 1) ¥йымдастыру кезені - 5 мин. - (6%)

    2. Оқушылардың назарын сабаққа аудару, аудиториядағы оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

    3. Сабақты ұйымдастырудағы талаптарды іске асыру үшін мұгалім мен окушылардың әрекеті:

    4. а) Окушылармен амандасу;

    5. э) Окушылардың сабакка катысуын тексеру;

    6. б) Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру;

    7. в) Сабақгың мақсаты мен міндеті.

    8. г) Сабақта кұрал - жабдыктар мен көрнекіліктерді қолдану;

    9. 7. Оқушылардың өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%)

    10. а) Барлық оқушылардын үй тапсырмасын орындауын тексеру;
      э) Окушылармен уақыт бойынша жұмыс істеу;

    11. б) Сабакгы сұраудың жалпы әдісі, бақылау сұрақтарын пайдалану;

    12. в) Окушылардың білімдерін бағалау;

    13. г) Үй тапсырмасын корытындылау.

    14. 8. Жаца сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%)

    15. а) Жаңа сабақтың такырыбымен таныстыру;

    16. э) Жаңа сабақты түсіндіру, колданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабакказерттеушілік жасау, проблемалық әдістердің көрінісі, жалпылау;

    17. б) көрнекі кұралдар, окытудың көрнекі қү-ралдарын колдану;

    18. в) сөздік әдістер: сабак мазмұнын баяндау;

    19. г) жаңа сабақты бекітудің жалпы әдісін пайдалану.

    20. Когамныц философиялық түсінігі

    21. Қогам - объективтік әлеуметтік заңдар негізінде дамитын ашык материалдык жүйе, адамдардың тіршілік ету формасы, әлеуметгік ұйымдасу тәсілі. Барлык әлеуметтік процестердің күрделі жүйесі болып табылатын коғамдык өмірді көптеген қогамдық гылымдар зерттеу объектісіне айналдырып отыр.Философия деңгейінде коғамдық өмірді зерттейтің ілімді әлеуметтік философия дейміз. Әлеуметтік философия қоғамды біртұтас әлеуметтік жүйе ретінде, оның қызмет етуімен дамуының жалпы заңдары мен қозғаушы күштерін және табиги ортамен, бүкіл тұтас әлеммен өзара байланысын зерттейді. Адамньщ өмір сүруіне кажетті жағдайды жасау. оны үнемі жандандырып отыруға негізделген адамдардың бірлескен кызметі әлеуметтік жүйенің негізі болып табылады. Когамдык әлеуметтік материя ретінде материалдық дүниенің ен жоғарғы қозғалыс формасы болып табылады. Кргам табигат эволюциясы негізінде пайда болып. өзінің алғашқы даму кезсңдерінен бастап ерекше ұйымдасқан жүйе ретінде сипатталады. Ол, материалдық және рухани өндірістен, қоғамдық қатынастардың эр түрлі формаларынан, базис пен кондырмадан, әлеуметтік күрылымнан. саяси институттардан және т. б. тұрады. Тағы да коғам ақпаратты таратудың ерекше механизмімен сипатталады. Қоғамның кұрамында материалдық процестермен бірге рухани процестердің, сананьвд болуы оның табиғаттан басты айырмашылыгы болып табылады. Қоғамды кұрылымдык ұйымдасуы жағынан сипаттау оның тек әлементтік негізін ашу емес, сонымен бірге, эр бір әлементтің оның кызмет етуімен дамуындаалатын орны мен атқаратың рөлін анықтау болып табылады. Қогамның негізгі өмір сүру аясына материалдык-өндірістік, әлеуметтік, саяси және рухани ая жатады. Қоғам үнемі даму үстінде болатын жүйе. Өзінің дамуында, қоғам бірнеше кезеңдерді басынан кешірді. Мұндай кезеңдерді әлеуметтікгылым әлеуметтік-мәдени өркениеттілік өлшемдер арқылы белгілейді. Өркениеттілік процестің эрбір жаңа кезеңі жогары технологияларды игергенімен, әлеуметтік құрылымның күрделенуімен, табиғатпен байланыстын кең өріс алуымен, ұжымдық қоғамдык кызметтің жаңа формаларымен ерекшеленеді. Бірақ, коғамдык катынастардың сипаты, адам факторының руханилық деңгейі мен әлеуметтік құрылымдардың демократтылығы қоғам дамуының басты көрсеткіші болып табылады. Осы замаңгы қоғамның ерекше белгілеріне материалдық және рухани өндірістің галамдык деңгейде жүруі, бүкіл когамдық қатынастар жүйесін акпараттык-технологиялық негізде жандандыру, өмір сүрудің демократиялык формаларын бекіту, өмірдің баска жақтарына қарағанда ғылыммен рухаии мәдениеттің жылдам дамуы жатады.

    22. Қоғам туралы философиялық ілімнің тарихи дамуы үзақ уақытқа созылды. Ежелгі дүниенің езінде ақ оның көптеген маңызды нұсқалары калыптасты. Әйгілі көне грек ойшылы Демокрит адамзат тарихын табиғи процес деп білді, ал адамдардын қогамдық емес кезеңнен коғамдық сатыга өтуінін басты себебі ретінде "қажеттілікті" карастырды. Басқа көне грек ойшылы Платон коғамдык

    23. өмірдің парасатты кұрылысы ретіндегі "идеалды мемлекет" туралы ілімді қалыптастырып, эділеттілік пен адам табиғаты арасындагы байланысты айқындауга тырысты. Аристотель де когам туралы маңызды идеялар айткан болатын. Ол, қогамды әлеуметтік инстинктерді канагаттандыру мақсатында бірлестікте болатын жеке индивидтердің жиынтыгы деп білді. Адам туралы ілімінде оның рухани мен өнегелік касиеттерін атап көрсетіп, қоғамды болмыстын әлеуметтік және саяси түп негізі деп таныды. Сөйтіп қоғам туралы ілімнің негіздері калана бастады.Ортағасыр философиясында қоғамдық өмірді діни түсініктер негізінде түсіндіру басым болды. Жаңа дэуір философиясы ойшылдары діни тусініктерді терістей келе коғам табиги жолмен пайда болып, дамиды деп есептеді. Қоғамның келісімдік ұйымдасуы туралы концепциялар пайда бола бастады (Гоббс, Руссо және т. б. ). Азаматтык қоғамды индивидтердің жиынтыгы ретінде карастырып, оны механистік тұргыдан түсіндірді. Объективтік идеализмнің өкілі Гегель азаматтық қоғамды әлеуметтік мақсаггарға жету жолында адамдардын "бір-біріне тэуелділігі" деп білді. Классикалық неміс философиясының басқа бір өкілі -Л. Фейербах азаматтык коғамды табиғи субстанция негізінде байланыста болатын индивидтердің жиынтығы ретінде карастырды. Орыс әлеуметтану гылымында да коғамдық өмірге ерекше назар аударылды (А. И. Герцен, Н.Г. Чернышевский, В.С. Соловьев және т.б.). Жалпы айтқанда, сол кездегі социологиялык ғылым коғамды түсіндіруде жаңа деңгейге көтеріліп, жеке рационалды ойлар корытканымен коғам туралы идеалистік және утопиалык түсініктерден кұтыла алмады.

    24. Әлеумегтік философияның келесі даму кезеңі марксизм философиясымен тыгыз байланысты болды. Марксизм бойынша, қоғам - индивидтердің жай гана жиынтығы емес, керісінше, сол индивидтердің арасында болатын байланыстар мен қатынастардын жиынтығы болып табылады. Маркс пен Энгельс тарихи материализм ілімін дүниеге әкелді. Тарихи материализмнің жасалуы когамдық ойдың дамуындағы түбірлі төнкеріс болды. Ол, бір жағынан, түтас дүниеге - тек табиғатка қана емес, сонымен катар коғамга да,- жүйлі наным козкарасты қалыптастыруга әсер етсе, екінші жағынан, қоғам өмірінің барлық жактарының дамуының материалдық негізін ашуға мүмкіндік береді. Қоғам дамуы табиғи-тарихи процесс екендігі туралы негізгі идеясын Маркс когам омірінің эртүрлі саласынан, экономикалык саланы барлық қоғамдық катынастардан өндірістік катынастарды негізгі және барлық баска қатынастарды айқындаушы ретінде бөліп алып қарастырды. Қандай да болмасын коғамға тэн негізгі бастама кажетті өндіріс құралдары екеніне сүйене отырып, адамдардың осы құрал- жабдықтарды өндіру барысында белгілі бір қатынаска - өндірістік қатынасқа түсуімен байланыстырып,. осы ондірістік қатынастардың жиынтығы белгілі бір коғамның реалды базасын жасайтындығын, ал оның саяси-күқыктық қондырмасын коғамдык сананың алуан түрлі формалары калыптастыратынын көреміз. Өндіргіш күштерінің белгілі бір сатысында пайда болатын өндірістік катынастардың эрбір жиынтығы, барлық қоғамдык формациялардың әрі жалпылама, әрі ерекше, теқ кана олардың біреуіне тэн калыптасу, даму және жоғары сатыга көтерілу заңдылыктарына бағынады. Маркс пен Энгельс барлык когамдық катынастарды материалды және рухани (идеалды) катынастарға боліп, материалдық қатынастардың біріншілігін, ал рухани катынастардың екіншілігін көрсетті.Қоғамдық омірге катысты философияның негізгі мәселесін шешу үшін тарихи материализм «коғамдык болмыс» және «когамдык сана» категориаларын жаңаша түжырымдады. Қоғамдык болмыс - бүл когам өмірінің материалдык жағдайлары мен адамдардыңбір- біріне және табиғатқа материалдык катынастары. Материалдык катынастар объективті өмір сүреді және коғамның шығуы мен дамуы барысында қалыптасып, коғамдык санадан тэуелсіз өмір сүреді.Қоғамдық сана - қогамдық болмысты бейнелейтің сезімдер мен кезқарастардың, идеялар мен теориялардың күрдслі жүйесі. Қоғамдық сана қоғамдык болмысты бейнелеп қоймайды, өз кезіңде оган белсенді түрде ықпал жасайды. Тарихи материализм тарихи процестің объективті және субъективті факторларын атап көрсетті. Бүл екуі қогамдық өмірдің екі түрлі шарты. Адамдардан тэуелсіз және олардың қызметінің бағыты мен аукымын көрсететін шарттар объективтік факторлар болып табылады. Мысалы, табиғат жагдайлары, өндірістін дэрежесі, саяси және рухани дамудың тарихи тісіп жетілген міндеттері мен кажеттіліктері - осы шарттарға жатады. Субъективтік факторларға бүкдраның, топтардың, партиялардың, мемлекеттің, жеке адамдардың белгілі бір мақсатқа бағытталған іс- әрекеттері, олардың санасы,' еркі, іс- қимылға бейімділігі және т.с.с. жатады. Объективтік факторлар әруакытта негізгі болып табылады, бірақ олардың әрекеті субъективтік факторлардың әрекеті турінде ғана көрінеді. Субъективтік факторлар өздеріне қажетті объективті жағдайлар туғанда гана шешуші рөл атқара алады. Субъективтік факторлардың қоғам дамуына ықпалы бір қоғамдык - экономикалык формациадан баска, бұдан гөрі жетілген формациага өткен сайын арта түседі.

    25. Қогамды әлеуметтік жүйе ретінде қарастыру О. Конт пен Г. Спенсердің әлеуметтік философиясына тэн. Бүл түралы белгілі бір көзкарастарды М. Вебердің, П. Сорокиннің, Т. Парсонсонның және А. Тойнбидің ілімдерінен көруге болады. К. Маркс өзінің коғамдық- экономикалық формациалар туралы ілімінде жүйе ретіндегі қогамға келесі түсінік берді. Бүл ілімнін жактаушылары мен қарсыластары бар. Маркс пен Энгельстің еңбектеріне сүйене отырып, коғамдық-экономикалық формацианы оған тэн өндіріс тәсілі, әлеуметтік қүрылымы, саяси жүйесі мен рухани емірі бар өзінің дамуының белгілі бір тарихи сатысында түрган қоғам ретінде қарастырамыз. Бес қоғамдык- экономикалық формация атап көрсетілді: алғашқы- қауымдық, құлиеленушілік, феодалдық, капиталистік және коммунистік. Олардың эркайсысы , біріншіден, сапасы жағынан қоғамның белгілі бір типі ретінде, екіншіден, коғамдық прогрестің сатысы ретінде сипатталады. «Қоғамдық- экономикалық формация » ұгымы қоғамды біртүтас әлеуметтік жуйе ретінде түсінуге мүмкіндік берді. Жогарыда көрсетілген коғамдық- экономикалық формациялар әлемдік тарихи процестің объективтік урдісін көрсетеді. Олар тарихи процестің эртүрлі сатыларында дүниеге келе бастады. Әрбір жаңа формация когамның оданда гөрі жогары типі болып саналады. Формациялық талдау методолргиясы когамның бір формациядан басқасына күрделі өту процесің, бүл өтудің жолдары мен тәсілдерін, субъективтік және объективтік факторлардың өзарабайланысын зерттеуге негіздейді.

    26. 9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%)

    27. Жаңа сабақтың тақырыбы бойынша мақсаты мен мазмүнына сай сүрактар қою.

    1. Қоғам, адам және оғамдық катынастар туралы ой пікірлер.

    2. Өндірістік катынастардың шығуы.

    3. Қоғамдық болмыс пен сана.

    4. Өндіргіш күштер.

    5. Өндіріс тәсілі және қондырма түсінігі.

    1. Ю.Сабақты қормтыидьілау: 5 мип. (6%)

    2. Сабақтың аякталуына байлапысты оқуілылардың сабакгағы білімдерін және үй

    3. тапсырмасының дайындыгына карап багалау.

    4. 11.Үйге тапсырма бсру. 5 мин. (6%)

    5. Үй тапсырмасын түсіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне бағыт беру.

    6. Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету.

    7. № 11 - сабақ

    1. Сабақтың тақырыбы: Танымның объектісі мен субъектісі.

    2. Сагат саны: 90 минут (100%)

    3. Сабақ түрі: Теориялык сабақ

    1. 4. Сабақтың мақсаты: Танымның субъектісі мен объектісі бір-бірінің себебі болып табылады, өйткені субъектісіз объект жоқ, объектісіз субъектінің де болуы мүмкін емес.

    2. Таным процесінде субъект және объект бір-біріне едэуір әсерін тигізеді. Таным объектісін тандауының өзі субъектінің болуын қажет етеді. Ал бұл тандау адамнын іс-әрекеттер мінезімен және онын рухани қажеттіліктерімен айкындалады: біреуге өнер туындысы әстетікалық сезімдер объектісі болса, екіншісіне ол өнертанымдық анализ жасау объектісі.

    3. Қазырғы заманда ғылыми таным саласында объектімен субъектінің арасында басқада "делдал"(посреднтчество) кызметін атқаратың эр-түрлі құралдар мен техникалық күрылымдар байқалады. Мысалы, атомдық физика саласында, микробиология және т.б. білім салаларында алынган мэліметтер таза объектінін қасиеттеріне, озінен-озі өмір сүретінге жатпайды, өйткені олар эр-түрлі құралдардың ықпалымен алыңған болғандыктан , олардың іздерін сақтап қалады. *оқыту: Танымның философиялық түғырнамалары;

    4. Ойлау және тіл;

    5. Интуиция, оның таным мен шыгармашылық процесіндегі ролі;

    6. Білім түрлері. Сенім, пікір, түсінік;

    7. Ақиқат мәселесі;

    8. Ғылыми таным және оның спецификалык ерекшіліктері;

    9. Білім алу танымның ерекше формасы ретінде. *тәрбиелік: Оз елінің кезі ашык, кекірегі ояу азаматы болуына, омірде танымы

    10. мол дүрыс түлға болуына тәрбиелеу. *дамыту: Окушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту.

    11. 5. Материалдық техникалық жабдықталуы:

    12. а) техникалық күралдар: компьютер, интерактивтік тақта, мультимедиялық қүрылғы.

    13. э) көрнекі және дидактикалық құралдар: езіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбактар, электрондық оқулыктар, таратпа, Ро\уег Роіпі- та жасалған слайдтар.

    14. б) оқыту орны: дәріс аудиториясы.

    15. 6. Әдебиеттер:

    1. Кішібеков Д. Сыздықов ¥. Философия.- А.,1994

    2. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А., 1994,2000

    3. Алтаев Ж.А., Мүқанбетэлі К. Философия тарихы. - А., 1999

    4. Әбішев Қ Философия.- А., 1998,2000

    5. 1) ¥йымдастыру ксзсні - 5 мин. - (6%)

    6. Окушылардын назарын сабаққа аудару, аудиториядағы окушылардыи сабақка дайындығын тексеру.

    7. Сабақты ұйымдастырудағы талаптарды іске асыру үшін мұғалім мен оқушылардың әрекеті:

    8. а) Окушылармен амандасу;

    9. э) Окушылардың сабакка катысуын тексеру;

    10. б) Окушылардың сабакка дайындығын тексеру;

    11. в) Сабактың мақсаты мен міндеті.

    12. г) Сабакта кұрал - жабдықтар мен көрнекіліктерді қолдану;

    13. 7. Оқушылардыц өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%)

    14. а) Барлық оқушылардың үй тапсырмасын орындауын тексеру;
      ә) Окушылармен уакыт бойынша жұмыс істеу;

    15. б) Сабақты сұраудың жалпы әдісі, бакылау сұрақтарын пайдалану;

    16. в) Окушылардың білімдерін бағалау;

    17. г) Үй тапсырмасын корытындылау.

    18. 8. Жана сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%)

    19. а) Жаңа сабактың такырыбымен таныстыру;

    20. ә) Жаңа сабақты түсіндіру, қолданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабаққазерттеушілік жасау, проблемалық әдістердің көрінісі, жалпылау;

    21. б) көрнекі кұралдар, окытудын көрнекі құралдарын қолдану;

    22. в) сөздік әдістер: сабақ мазмұнын баяндау;

    23. г) жаңа сабақты бекітудің жалпы әдісін пайдалану.

    24. Таным философиясы.

    25. Таным пгеориясы немесе гносеология философияның алгашқы даму кезендерінен келе жатыр (гр. §позІ5-таным, 1о§о$-ұғым, ілім).

    26. Гносеология- адамның танымдық ізденістерінін табиғатың, білімнің шындыққа қатынасың, оның мәдениет және катынастар-байланыстар жүйесінде алатың орының, даму шарттарың, ақикат өлшемін және сонымен қатар, шынайы білімдерге жету заңдылыктарың мен әдіс-тәсілдерін қарастырады.

    27. Одан кейін, кең тараған эписшемология термины пайда болады (гр.ерізіете-білім, І0£оз-ілім). Бүл терминмен эдеттей гылыми таным теориясың белгілейді.

    28. Декарт заманының батысеуропаның философиясында танымды "субъект-объект" арақатынасы негізінде карастырып келе жатыр. Таным субъектісі деп арнайы мақсатқа негізделген, белсенді пәндік-практикалық таным әрекетін жасаушы және оны бағалаушыны айтады, мүда жеке индивид, ұжым, әлеуметтік топ, жалпы қогам жатады.

    29. Таным объектісі деп біз субъектінің танымдық әрекеті неге бағытталынады соны айтамыз. Танымның объектісіне материалдык және рухани құбылыстар, сондай-ақ субъектінің өзі де кіреді.

    30. Танымның субъектісі мен объектісі бір-біріиің себебі болып табылады, өйткені субъектісіз объект жоқ, объектісіз субъектінің де болуы мүмкін емес.

    31. Таным процесінде субъект және объект бір-біріне едэуір әсерін тигізеді. Таным объектісін тандауының өзі субъектінің болуын кажет етеді. Ал бүл тандау адамның іс-әрекеттер мінезімен және оның рухани кажеттіліктерімен

    32. айқындалады: біреуге оиер туындысы әстетікалық сезімдер объектісі болса, екіншісіне ол онертанымдык анализ жасау объектісі.

    33. Қазырғы заманда гылыми таным саласында объектімен субъектінің арасында баскада "делдал"(посреднтчество) қызметін атқаратың эр-түрлі кұралдар мен техникалык кұрылымдар байқалады. Мысалы, атомдық физика саласында, микробиология және т.б. білім салаларында алынған мәліметтер таза объектінін қасиеттеріне, өзінен-өзі омір сүретінге жатпайды, ойткені олар эр-түрлі құралдардың ықпалымен алыңған болғандыктан , олардың іздерін сақтап қалады.

    34. Және субъектінің езінің табиғаты жағынан әлеуметтілікке негізделгендік тен, ол да таза болмай, крғамның даму денгейімен байланысты болады. Сондыктан да, қазырғы гносеологияда білімді сараптаудың түпкі пункті индивидуалды субъект және оган қарсы тұрған объекті емес, керісінше қоғамдық жүйелер дамуы мен қызметі және субъект аралық іс-әрекет.'

    35. Танымның мәнің түсіндіруде философтар эр түрлі пікірде болды.

    36. *Себептілік түгырнама (Гоббс, Локк т.б.)- таным екі табиғи жүйелердің арақатынасының нэтижесі деп түсініп, ал білім енжарлы (пассивный) субъектінің сезім мүшелеріне тигізетін объектінің белсенді де физикалық әсерінің нэтижесінде қалыптасады.

    37. *Әрекеттілік түгырнама (Выготский, Копнин, Лекторский т.б.)- әлеуметтік таным теориясынның бейнесі ретінде түсінуде көрінеді, мұнда таным процесі субъект дэне объект арақатынасы деп қарастырылады, бірак субъектінің белсенділігі, әлеуметтікмәдени ортага тэуелді калыптасатың адамның қабілеті деп түсіну.

    38. *генетшалык эпистемология (Ж.Пиаже 1896-1980, "Баланың тілі мен ойлау қабілеті", "Логика туралы трактат","Интелект психологиясы", швейцар психологы, генетикалык эпистемологияның негізін қалаушы, интелектін дамуында торт сатыны бөлді.хенсомоторлык, операцияға дейінгі, нақты операциялар кезені, формальды операциялар кезені, ал операция деп субъектінің ішкі әрекеті мен сыртқы заттық әрекетінің ттуындысыңтүсінді) танымды объекті мен белсенді әрекет жасаушы табиғи (биологиялық) субъектінің арақатынасы деп түсінеді. Осы қатынастардың негізінде, "субъекті объектіні тану және оның мәнің түсіну негізінде озінің әрекеттерін, оның интелект және ойлау операцияларын камтитын, біркелкі жүйеге ұымдастырады."

    39. *танымның эволюция теориясы (Фоллмер т.б.) танымның негізі ретінде "орташа елшемдегі әлем", "мезокосм", тек ол ғана адамның танымына мэлім болады, онаң ғана адам түйсік-бейнелерді ала алады. Ал танымның нэтижелері мен танылатың әлемге сэйкестігі психиканың қабілетіне, эволюциялық және қоршаған ортаның езгерістеріне беймделуіне байланысты болады.

    40. Жоғарыда аталған тұғырнамалар мен катар басқада теориялар бар, олардың арасындағы сындарлы (конструктивное) қарым-қатынас жүруге мүмкіндік беретін және гносеологияның дамуына ыкпалың тигізетін.

    41. Танымның философиялык тұғырнамаларда дәстүрлі екі түрін белгілейді: сезімдік және рационалды танымдарды. Олар бір-бірімен тығыз қатынаста болады және эр қайсысы езінің формаларына ие.

    42. Түйсік (ощущенш)- адамның сезім мушелеріне тікелей әсер ететін объективті дүниенің материалдык заттары мен нәрселерінің жеке касиеттері мен сапаларыньщ карапайым, әлементарлы бейнеленуі. Олар, коршаған айнала туралы жіктелмеген (дифференциациалған емес) және затталған емес әсерлер, дабылдык (белгі) және бағыттау қызметтерін атқаратың. Таным барысында,

    43. түйсік, таңба (белгі) мен бейненің бірлігі болып табылады. Физикалык табиғатқа катысты әлементерлы тітіркенуіштер немесе объектілердін әлементтері (форма жағынан) түйсіктер таңба-белгі болап келеді (бір метериалдык объект басқа материалдык объектіні ауыстыру). Ал, коздырғыштың көлеміне карай, олардың кеңістік пен уақытта оқшаулауына (локализация), объектінің микроқүрылымына (мән жагынан) қарай олар бейне болып табылады (материалды объектінің идеалды нұскасы).

    44. Қабылдау (восприятие)- адамның сезім мүшелеріне тікелей әсер ету нәтижесінде, санада материалдық заттар пен нәрсенің біртұтас бейнесі қалыптасатың, сезімдік танымның ерекшк формасы. Қабылдау, міндетті түрде, субъсктінің таным объектісімен тікелей байланыс орнатқан сәтге, түйсіктер негізінде пайда болады. Ол да бейнелер-белгілер тұтастыгымен сипатталады. Сана сенсорлы мэлімдемёлерді әр түрлі қабылдау мүмкін, бір бейнеден ор түрлі объектілерді шыгару. Бірақ, көптеген жағдайларда сана объектілерді дұрыс (адекватгы) қабылдайды. Қабылдаудың бул қасиеті тұракты шама (константность) деп аталады. Қабылдау біртұтастық және тұрактылық қасиеттерінен басқа, тандалмалы қасиетіне де ие, ол бір объектіні баска объектімен салыстыра отырып оны баскалардаң айыра білу және оқшаулау ды білдіреді.

    45. Елсстету- сезімдік қабылдау негізінде қалыптасқан, заттардың жаңама-сезімдік бейнесі; бүрын қабылданган заттар мен нәрселердің көрнекі бейнесін сезім мушелері арқылы қайта жаңшрту процесі. Елестету сезімдік байкау (созсрцание) мен абстрактіліойлау арасында дэнекерлік қызметті атқаратың, йндивидуалды жекеше білімнің сезімдік-тікелей және абстрактілі-жаңама формаларын біріктіретін, сезімдік танымның жоғары формасы болып табылады. Оның ерекшліктері:

    46. *бұл сезімдік бейне, адам таным затымен тікелей аракатынаста болмаған сэтте де, санада жаңғыртылады;

    47. *оның ерекше белгілерінің бірі, жалпылық және абстрактілік (заттың жеке қасиеттері мен оның ерекше белгілерін жоғалту);

    48. *адам санасында бейнеленген, қабылданған бейнелер, шығармашылық тұргыдан біріктіріліп, шындықта жоқ жаңа бейнелер (бейне-үлгі (модель), бейне-максат, бейне-жоспар) жасауға экеледі, бұл процесс- киял деп аталады, осыз еш творчесволык әрекет болуы мүмкін емес.

    49. Сезімдік таным барлык формаларының біртұтастығы ретінде адам өмірінде үлкен орын алады. Сезімдік таным арқылы адам қоршаған дүние туралы және өзі туралы алғашкы білімдерге ие болады, оның санасында әлемнің сезімдік бейнесі (картинасы) қалыптасады, оның қажеттілігі өзінін болмысының жағдайларына беймделуінде (адаптация).

    50. Бірак заттарды терең және жан-жақты танып білу үшін, тарихта болған оқиғаларды, белгілі бір әлеуметгік кұбылыстарды түсіну үшін т.б. жалғыз гана сезімдік таным жеткіліксіз. Міне, осында адамға көмекке рационалды, жиі . абстрактілі ой деп аталатың таным келеді. Танымның бұл нысаңы адамның келесі мүмкіндіктерімен: идеализация, пікір айту, ой корыту және т.б. логикалық операциялармен тығыз байланысты.

    51. Оның бірінші формасы үгым- заттар мен қүбылыстардың, немесе олардың топтарының жалпы, мзнді және қажетті қасиеттері мен белгілерін бейнелендіретін ойдың формасы. Жалпыланған заттардың саны эр түрлі болу мүмкін. ¥ғым бір ғана заттың касиетін аныктау мүмкін (Жердіц табиғи серігі) немесе біркелкі топ заттардың касиеттерін (философ). Дүниеде жок,

    52. ирреалдыккада катысы бар (апейрон, мәнгі козғауыш). ¥ғымдарда жалпылау эр түрлі болу мүмкін, біреулері танымның арнаулы бір саласында колданылады (жеке ғылымдардын ұгымдары), келесілері бір катар ғылымдарда (жалпы ғылыми), үшіншілері жалпы бәрінеде катысты (философиялык). Ойлаудың қандай түрі болмасын ол әрдайым үғым аркылы жүзеге асады. ¥ғым мазмұны жағынан объективті, логикалык формасы жағынан субъективті. ¥ғымдар жалпы екі үлкен түрлерге бөлінеді: а) күнделікті түрмыстық үгымдар- нэрселердін көбінесе сыртқы ұксас белгілерін бейнелендірсе; в) гылыми үгымдар терең жатқан, жалпы, мәнді және заңды қасиеттерді бейнелендіреді (категориялар). ¥ғымның тілдік формасы сөз және сөздер болып табылады.

    53. Пікір үғымдардың логикалық байланысынаң құрылады. Пікір арқылы адам шындык дүниедегі заттар мен кұбылыстардың байланысың анықтайды. Баскалай айтқанда пікір адамның ойлау кабілеті деуге болады. Шкір-үгьімның . байланысының көмегімен бірдене жайында не қостайтын не терістейтін ойдың формасы. Шкірдің негізгі әлементі ұғым болып табылады, өйпкені пікір ұғымның мінің ашып береді. Басқаша айтқанда ұғымдарды "ұғуға", түсінуге көмектеседі. Мысалы: оқыту-ұғым, оқыту- диалектика зандарына сай келетін булумдер алмасу және жаңа білім алу процессі- пікір. Пікірдің тілдік формасы граматтикалық сөйлем болып табылады. Пікірдің таным формасы- акикатты немесе жалғандықты білдіреді. Ештене білдірмейтін пікір болмайды.

    54. Абстрактілі ойдың ең маңызды формаларының бірі ойкортынды болып келеді. Ол- белгілі бір нэтижеге, жаңа білімге экелетін- пікір болып табылады. Ойқортынды- екі немесе одан да көп пікірлерден қорытынды жасап, жаңа пікір түжырымдап шыгарудың логикальщ тәсілі болып табылады Ойкортындының маңызды белгісі: ол арқылы адам шындық дүниенің заттары мен құбылыстарың тікелей байланысқа кірмей ақ, ол туралы білім ала алады, пайымдау арқылы, жаңама түрде.

    55. Рационалды таным туралы сөз қозғағанда, пайым (рассудок) және зерде (разум) өзара қатынасын да анықтау кажет. Антика кезеңінде, адамның танымдық қабілеттерінде, пайымды байқау қабілетіне, ақыл ой арқылы танылатың заттарды түсінуге мүмкіндік беретін десе, ал зерде пікір талас жүргізуге мүмкіндік беретін, логикалық операциаларды саналы түрде біртіндеп жүргізу қабілетіне жатқызған. Және де, зерде адамның танымдык кабілеттерінін ең жоғары болып есептелді, өйткені тек ол ғана мәнділіктін жалпы біртұтас бейнесін қамти алады жәнеде олардын негізгі принциптерін, заңдылқтарын, бастапқы негіздерін танып білуге мүмкіндік береді. Ол нагыз даналық, философтың түпкі мақсаты.

    56. Пайым мен зерденін өзара қатынасын түсіндіруге И.Кант та өз үлесін косты. Оның пікірінше, "барлык білім сезімнен басталады да, сонан сон ол пайымға өтеді және зердеде аякталады, бізде одан жоғары ештене жоқ". Канттың айтуынша пайым- пікір айту, ойлау кабілеті, ережелер беруші. Ол тэжірибеге сүйенеді, сезімдік таным нагізінде алыңған материал. Бұл "материалдан" логикалық операциялар жүргізу аркылы, ол жаңа ойлар тұжырымдайды, алған білімдерді реттейді, тэжірибеден алған мэліметтерді классификациялап, жүйелейді, субъектіге таныс жагдайларда тез үйренуге көмектеседі.Ал зерденің, өзінің ішінде ұғымдар мен принциптердін кайнары бар. Зерде оларды акылдан да, сезімнен де алмайды. Ол өзі ұғымдар мен принциптерді жаратады. Және егер пайым бар білімдер шеңберінең шыкпайтың болса, ал зерде олардан тыс шығып біздін білімдерімізді кеңейтіп, терендетеді.Пайым мен зерденін ерекшіліктерін аныктай отырып Кант оқушының интелектуалды қасиеттерін дамыту жолдарың ұсынды: 1)

    1. жалпыны тану, пайымдау кабілетін калыптастыру, ережелер қүруға үйрету; 2) пікір калыптастыру, ерекшені жалпыға келтіруге үйрету; 3) жалпыдан ерекшені белгілеу, принциптердін өзің қалыптастыруға үйрету, зердені калыптастыру.

    2. Мәселе шсшу: Канттың негізгі принциптері (максималары) даналыккаэкеледі;

    • өзінің пікірін болуы;

    • өзін басқаның бәрінде кере білу, езін ойлау (қарым-кытынас);

    • үнемі өзімен үйлесімділікте ойлану.

    1. Осы принциптерді данышпан болуга жеткілікті деп ойлайсындарма?

    2. Қандай максималарды, даналыққы әкелетін, сендер ұсына апасындар?

    3. Қазіргі педогогика мен психология пайымдау кабілеті Канттың түсінігіне қарсы, туғаннаң болмайтынын көрсетеді. Бүл кдбілет тек нақты практикалық және теориялық әрекет барысында қалыптасады. Ақыл-ойдың екі компоненті ретінде ' пайымдау мен зердені ғылым да мойындайды: сол жақ жарты шарлык ойлау-пайымдаулы ойға жатады, ол қаталдау, абстрактілі, кестеленген, логикалык тұргыдан реттелген болып келеді; оң жақ жарты шарлық ойлау- бүл зерделі, түсінү-мәнді ойға жатады, жалпы бейнелеу, ңақтылық, біртүтастық болып келеді, бүл шығармашылық-құрылымдық ойлау, нактылықтын жалпы бейнесін біртүтас күйде қамтитын.

    4. Таным процесінде маңызды орынды сезімдік және рационалдының өзара қатынасы мәселесі алады. Бул мәселемен байланысты екі қарама карсы пікірлер қалыптасты: сенсуалистер- танымда сезімдік формалардың маңыздылыгын арттыра бағалайды; ал рационалистер- керісінше абстрактілі ойлау формаларына шешуші орын береді. Ал сонгы кездері бул танымның екі түрлеріде маңызды екенің, екеуінде бір-бірінен бөліп карастыруға, ажыратуға болмайтының дәлелдеді, өйткені олар бірі-бірінен өтіп жатады.

    5. 2. Адамға дүниенін ішкі мәнін үңілуге, табиғаттың, қоғамның, тухани өмірдің даму заңдылыктарың білуге, адам санасының ең жоғары бейнелеу формасы-гылыми абстракциялық, теориялық ойлау көмектеседі.

    6. Санада заттың көп-түрлі бейнелері калыптасады, ойдың табиғаты тілмен байланысты болып, оны эр-түрлі түсінуге әкепці'-ассоциативті психологиясында ойлау- есте бар образдардын қарапайым уйлесімділігіне экеліп саяды, уқсаттық, жакындастық, айырмашылык; бихевиоризм- сананы принципті тікелей байқауға болмайды деп, бейне тек қана ойдын туындысы деп, ойды психологиядан алып тстайды; вирцбург мектебінің психологтары- ойлау жалпы бейне түрінде болмайды, өйткені сезімдікке қатысы жоқ; гештальд психологиясы- ойлау дегеніміз сананың түйыкты курылымдарында ойдың қозғалысы, сондықтан да бейне мен ой пара-пар.

    7. Жалпы, ойлауды- сезімдік және уғымдық бейнелер арқылы интелектуалды операциялар жүргізу қабілеті ретінде түсінуге болады. Баланың психикасын зерттеушілер, угымдық ойлаудың алдында, оның ерекше формалары (көрнекі-іскерлік және көрнекі-бейнелеу) калыптасатының дәлелдейді..

    8. Ойлау бул адам миының табиғи функциясы. Ол катан турғыдан индивидуалды. Бір адамның ойлауы баска адамнын ойынаң мүлдем басқаша, бөлек болып келеді. Бірак адамдар бір-бірін түсіне алады. Ойлау процесінін нэтижесі идеалдықтан материалдыққа өтуінде. Адамның ойлары мәдениет жемісінде объективтендіріледі. Ойдың генезисі- ойдың сөзге немесе затка, сөздін заттық ойға өтуі.

    9. Оіілау-сезімдік қабылдаудың мәліметтерін талдап, "тәртіпке" келтіреді, ягни сезімдік қабылдау бере алмайтын жаңа білім береді. Бул процесс, сезімдік

    10. танымнаң абстрактілік ойлауга оту- диалектикалык секіріс болып табылады. Секіріс нэтижесінде ұгыну процесі іске асады: нақты сезімдік материалдан терең мазмұнды ойлауға кешу. Оіілау-заттар мен құбылыстардың мәнді қасиеттері мен қатынастарын мақсатқа сай абстрактілі, жанама және жалпылау формасында бейнелендіру процесі. Ойлаудьщ мақсаты- практикалык, теориялық мәселені кою, шешу аркылы акиқатка жетуге талпыну.

    11. Таным объектісі ішкі және сырткы, кұбылыс және мән, жекеде және жалпылыкган тұрады; сезіну- сыртқы, құбылысты және жекені бейнелеу болып келсе, ойлау- ішкі, мәнді және жалпылық тұрғыдан түсіну болып табылады. Ойлау процесі (күнделікті- практикалық, ғылыми-теориялық, көркемөнер де) жанама (косвенно, опосредованно) ойкортындылар жасау арқылы жүзеге асады. Ойлау таным формаларымен жанама байланысты: сезімдік әсер, символдық бейнелер, тіл, таңба-белгілер жүйесі, өнер тілі. Бұл жүйелердін әлементтері ойлаудың абстракциялау және жалпылау сияқты логикалық операцияларың қамтамасыз етеді. Жалпылау деп белгілі топқа, классқа жататын жекеше заттар мен құбылыстардың мәнді қасиеттері мен белгілерінін сол топқа жататын барлық нәрселерге ойша қолдануды айтады. Абсгрякцняляу-нәрселердіц мәнді белгі, қасиеттерін ойша бөліп алып, мәнсіз белгілері мен жақтарына көңіл аудармау.

    12. Ойлау мен тіл генетикалык тұрғыда адамның заттық әрекетімен байланысты. Ойға катысты тіл бірнеше кызметтерді аткарады: 1) біздін ойларымызды жеткізу формасы, ойдың идеалды мәні тілде ғана материалданады, объективтендіріледі, бұл функция- мәнқалыптастыру (смыслообразующая); 2) тіл арқылы адам баска адмдармен карым-катынас орнатады, бірденені есте сақтап қалып және баскаларға информацияны жеткізе алады- коммуникативті; 3)тіл, ойды жеткізу кұралы болғанымен катар жаңа білім алу құралы да болып табылады- гносеологиялық, 4) тіл арқылы өткен ұрпақтардың тарихи-мәдени тэжірибесі (әдет-ғұрыптар, ережелері мен идеалдар) келесі ұрпактарга жеткізіледі, мұнда ұрпақтарды тәрбиелеу, білім беру іске асады- әлеуметік-мәдени.

    13. Сонымен, адамнын қалыптасуы мен дамуында, таным мен ойлау процесінде тіл маңызды және шешуші роль ойнайды. Ол адамға дүниені игеруге көмектесіп, адамды "адам" етеді. Көптеген ойшылдар адамның танымдық және практикалык эрек барысында әлемнің бейнесінің калыптасуы, тіл аппаратына байланысты дейді. Мысалы: Гумбольт- тіл туралы ойды дамытып, оны "халык рухынын" көрінісінің формасы деп түсінді; Кассирер- тілді адамның туғаннаң бар, символдармен колдану қабілеті деп түсінді; Бергсон мен Гуссерль- сезімдік тэжірибені ерекше түрде өзгерту (трансформациялау) тілдін қасиеті туралы идеяны усынады, Айдукевич- ұғымдық аппаратты өзгерту жолымен жалпы әлемнің беэнесін де соған сай өзгертуге болады деп, тілді әсерледі.

    14. Әрине, тіл- шындық дүниенің адам санасында бейнеленуінің қажетті құралы болып табылатыны еш күмән келтірмейді. Тілдік кұралдардың дамуы мен жетілдіруі адамның білімі мен практикалық әрекетіне тікелей байланысты болатынның да ескеру қажет. Тіл-дегеніміз, ойлауды, танымды, коммуникацияны, информацияны сақтау және оны жеткізу, сондай-ақ адамды басқарудың құралы қызметін атқаратың, әлеуметтік-мәдени детерминацияланган белгілер жүйесі болып табылады.

    15. Әр таңба- бұл материалды объект, ол карым-катынас пен ойлауда басқа объектіні алмастырады. Сондықтан, накты объектілерді алмастыру касиеті тіл таңбалары, бізге заттармен емес, олардың бейнелерімен қолдануға мумкіндік береді. Көптеген тіл таңбалары үш топқа бөлінеді: а)таңба-индекстер-отрмен

    16. белгіленетін заттар өзара себептілік катынаста болады, оттын орынына түтін, уакытты белгілеу үшін сагаттын тілдерін ынғайлы орналастыру; в)таңба-бейнелер бүл накты заттарды алмастыратын бейнелер, фотография, сурет, кестелер, схемалар,иконалар; с)таңба-символдар белгіленетін затпен физикалык катынасы жок, светофор, теарт маскалары, көгершін.

    17. Екі түрлі таңба бір объектіні белгілеу мүмкін, бірак эр түрлі мән-мағынада. Керісінше болу мүмкін емес. Мысалы: "Дүниеде ең терен көл " және "Бұл көлге, 300 өзен қүйылады, ал одан тек бір өзен өз бастауын алып ағады"- Байкал.

    18. Тілдін мән-мағынасың түсіну және оның ойлау процесімен өзара аркатынасын аныктау, көп жагдайда тілдін бастапқы негізін ашып айқындаумен байланысты. Бұл мәселемен (тілдін пайда болу негізі) байланысты эр түрлі түсініктер бар:1) діни түсінік- тіл адамға Құдай мен берілген (Библия-қүдай дүниеде бар жануарлар мен күхтарды адам алдына экелді, ол оларға ат беру үшін;Гермес- адамдар мен қүдайлар арасында аудармашы қызметін атқарды); 2) конвенциональды теория-келесем-шарт теориясы, мұида адамдар заттарды қалай атауды келісіп алдын-ала келісіп алды деп есептеу; 3) еңбек теориясы- тілдін пайда болуын табиги, аяк-астынан пайда болган күрделі әлеуметтік кұбылыс деп түсіну, оның пайда болуын ойлау мен когамдык еңбекпен байланыстыру.

    19. Қазіргі философияда тілдін пайдаболуын келесі аспектілерде карастырады:

    1. әлеуметтік-мәдени шеңберде, мүнда тіл болмыс сферасы ретінде мәдениеттін аса маңызды белгісі болып каралады, ал белгілі бір адамдар кауымы оның мәніц айқындайды. Мұнда тіл диалог, сухбат жүргізу мүмкіидік ретінде түсіндіріледі, өз ойын жеткізу және басқаны түсіну мүмкіндігі, әр-түрлі тілдерді жоғары тұргыда біріктіру, ал жеке индивидуалдықты- жалпы ойлауға айналдыру:

    2. философиялык- психологиялық контексте тілдердін негізгі типтері мен (заттық, образдык, таңбалы, символдық) және ойдың түрлерін (практикалық, гуманитарлық, операторлық, көркемдік, техникалық және теориалык) сараптап, олардың ерекшеліктерін айқындап, екі жүелердін арасындағы байланыстарды анықтау; 3) логико-гносеологиялық аспектіде, тіл болуы мүмкін әлемдердін бірі ретінде көрінеді, оган белгілі бір логика және ойдың спецификалық заңдары тэн. Мұнда логикалық заңдардың универсалдылығы және тілдін заттык аймағымен өзара байланысы маңызды болып келеді.

    1. З.Логика... дәлелдін қаруы болып табылады, ал интуиция шығармашылық қаруы. А.Пуанкаре

    2. Өзінің заттық және теориялық әрекеттер барысында адам көптеген қиын жағдайлар, мәселелермен кездеседі. Оларды шешу үшін адам катты ойланып толғанады, өзінін барлық интелектуалды мүмкіндіктерін колданады. Кейде күрделі мәселе аяқ астынан, озімен-өзі шешілгендей болады. Бұл кезде интуиция туралы айтқан жөң. Интуицианың келесі түрлерін атауга болады: сезімдік және интелектуалды, қарапайым және профессионалды (техникалық, ғылыми, медециналык, коркемдік, педагогикалыкт.б.). Тарихтан мысалы келтіретін болсақ: Менделеев, Пушкин, Кукуле (бензольного кольца), Рассел шешім түсте келген, немесе Пуанкаре математикада автоморфты функциялардың болуы мүмкін емес екенің екі апта еңбектеніп тырысты, бірак шешім аяк-астынан коптеген ойлардыц екеуі қосылып мұндай функциялардың бар екенін дәлелдемесі болып шықты. Сонымен, бұл мысалдар интуицияның келесі факторлармен байланысты:

    • миға аяқ-астынан, тоспаған жерде кенет (внезапго) шешімнің пайда болуы;

    • шешімді тікелей кору және оған жанама түрде жету;

    • шешімнің жаца болуы, бұрыпда үлгісі болмаган, ештенеге ұксамайды (субъектінің өзіне);

    • шешімді табу процесінің бейсаналыгы, шішім табу жолдарының және тәсілдерінің түсіиіксіздігі, қайталамбастығы.

    1. Егер айтылган факторларды есепке алса, интелектуалды интуиция деп дәлелдеменің көмегімен баска шындықтан шығармай және тек сыртқы сезімдермен қабылдамай, жанама түрде ақылдын ақикатты тану касиеті деген анықтамасына келеміз. Ал егер, интуиция білімді тікелей сезім мүшелері арқылы кабылдау болса, онда бұл сезімдік интуицияның анықгамасы болады.

    2. Интуицияны осылай, эр түрлі түсіну антика кезенінең келе жатыр. Платон интуицияны "ерекше ішкі көз", "ақылдың жогары касиеті", аяқ-астынан жанама білім алу деп түсінді. Декарт интуицияны интелектуалды сфераға жатқызып, оны ақылдың мұқият және ашық түсінігі деп жариялады. Фейербах шы интуицияны сезімдік феномен деп түсінді. Интуицияны бейсаналық сферасына жатқызған ойшылдар да болды, А.Бергсон инстинкті сиякты, З.Фрейд шығармашылықтың жасырын негізгі принципы деп түсінді. "Құдіретті анық" деп түсінуде бар.

    3. Қазырғы заман әдебиетте келесі аңықтама беріледі: Интуиция- бұл акикатка дәлелдемелер аркылы емес, оны тікелей көріп өту жолымен жеткен интелектуапды феномен. Мұны ғылыми зерттеулер дәлелдеп кана коймай, олардың механизмінде ашып көрсетеді. Бастапқы кезенде, адам психикасында санасыздык деңгейінде белгілі турде түсінбейтін сезімдік және үғымдык бейнелер жинакталады. Сонан сои, осы санасыздық деңгейде интелектуалды операциялар арқылы сол бейнелерді "өндеу" журеді. Мұнда сезімдік бейнелер логикалық бейнелерге және керісінше өтуі болады. Дэл осы сәтте адам алдында тұрган мәселені саналы түрде түсіну процесі өтеді, нэтижесінде мәселе айқын да, накты шешілу мүмкін. Интуицияның ең соңғы кезеңінде аяк-астынан шешімге келу жалпы біртұтас сезімдік-логикалық бейненің қалыптасуы, санасыздықтың ең терен, ең түпкірінде жатканның сыртқа саналық деңгейіне шығуымен байланысты болу мүмкін. Уакыттық катынаста бұл процесс ұзак немесе тез, жылдам да болуы мүмкін.

    4. 9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%)

    5. Жаңа сабақтын тақырыбы бойынша мақсаты мен мазмұнына сай сұрактар қою.

    6. 10.Сабақты қорытындылау: 5 мин. (6%)

    7. Сабақтың аякталуына байланысты оқушылардың сабактагы білімдерін және үй

    8. тапсырмасының дайындыгына қарап бағалау.

    9. П.Үйгетапсырма беру. 5 мин. (6%)

    10. Үй тапсырмасын тусіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне багыт беру.

    11. Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету.

    1. Танымнын объектісі мен субъектісі;

    2. Ақикат мәселесі;

    3. Ғылыми таным және оның спецификалық ерекшіліктері;

    4. Білім алу танымның ерекше формасы ретінде.

    1. № 12 -сабақ

    1. Сабақтыц такырыбы: Қоғам философиялык талдаудың негізі.

    2. Сағат саны: 90 минут (100%)

    3. Сабақ түрі: Теориялық сабақ

    4. Сабақтың мақсаты: Адамзат коғамы табигаттың ерекше бөлігі, ол табиғаттың ұзак уақыт эволюциялық дамуы нэтижесінде пайда болды. Адамзат қоғамы -әлемдегі барлық тірі жүйенің ең жоғары, ерекше сапалы даму дэрежесінің нэтижесі. Қоғам дегеніміз адамдардың алуан түрлі саналы іс қимылы мен кызметінің негізінде калыптасқан тарихи бірлігі. Адамзат қоғамы мәні мен күрылымы жағынан ен күрделі жүйе болып табылады.

    1. *окыту: Өз елінің мәдениеті мен философиясының бүкіл әлемдік кеңістікпен

    2. үндестігін таныту. *тәрбиелік: Қоғамда болып жатқан процестерді терең түсіну, ойластыру және

    3. қоғамның ілгері басуына жастардың улес косуына тәрбиелеу. *дамыту: Халықтар арасындағы бірлікті, бауырластыкты сыйлай білу,

    4. үлкендерге деген зор ілтипатты қалыптастыру, бағалау т.б.

    5. Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту.

    6. 5. Материалдық техникалық жабдыкталуы:

    7. а) техникалық құралдар: компыотер, интерактивтік такта, мультимедиялык құрылғы.

    8. Ә) көрнекі және дидактикалык құралдар: өзіндік жұмыстарга арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбақтар, электрондық оқулықтар, таратпа, Рошег Роіпі- та жасалған слайдтар.

    9. Б) оқыту орны: дәріс аудиториясы.

    10. 6. Әдебиеттер:

    1. Кішібеков Д. Сыздықов ¥. Философия,- А.,1994

    2. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А., 1994,2000

    3. Алтаев Ж.А., Мұқанбетэлі К. Философия тарихы. - А., 1999

    4. Әбішев Қ. Философия.- А., 1998,2000

    1. 9. ¥йымдастыру кезеці - 5 мин. - (6%)

    2. Окушылардың назарын сабаққа аудару, аудиториядағы оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

    3. Сабақты ұйымдастырудағы талаптарды іске асыру ушін мұғалім мен оқушылардың әрекеті:

    4. а) Окушылармен амандасу;

    5. э) Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру;

    6. б) Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру;

    7. в) Сабақтың мақсаты мен міндеті.

    8. Г) Сабақга құрал - жабдықтар мен көрнекіліктерді қолдану;

    9. 7. Окушылардыц отілген тақырып бойынша білімін текссру. 15 мин. (16%)

    10. а) Барлык окушылардың үй тапсырмасын орындауын тексеру;
      э) Оқушылармен уақыт бойынша жұмыс істеу;

    11. б) Сабақты сұраудың жалпы әдісі, бақылау сұрактарын пайдалану;

    12. в) Оқушылардың білімдерін бағалау;

    13. г) Үй тапсырмасын қорытындылау.

    14. 8. Жаңа сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%)

    15. а) Жаңа сабақтың тақырыбымен таныстыру;

    16. э) Жаңа сабақты түсіндіру, колданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабакка зерттеушілік жасау, проблемалық әдістердің көрінісі, жалпылау;

    17. б) корнекі құралдар, оқытудың көрнекі құралдарын қолдану;

    18. в) создік әдістер: сабак мазмұнын баяндау;

    19. г) жаңа сабақты бекітудің жалпы әдісін пайдалану.

    20. Қогам философиялықталдаудыц негізі

    21. 1. Адамзат коғамы табиғаттың ерекше болігі, ол табигаттың ұзақ уақытэволюциялық дамуы нэтижесінде пайда болды. Адамзат когамы - әлемдегі барлықтірі жүйенің ең жоғары, ерекше сапалы даму дэрежесінің нэтижесі. Қоғамдегеніміз адамдардың алуан түрлі саналы іс кимылы мен кызметінің негізіндекалыптаскан тарихи бірлігі. Адамзат қоғамы мәні мен кұрылымы жағынан еңкүрделі жүйе болып табылады. Қогам үғымы колемі жағынан тек казіргі кезде омірсүріп жатқан адамдарды гана емес, сондай - ак өткен және болашақ ұрпақтардыңбәрін, яғни адамзаттың өткені мен болашақ тарихын камтитын аса кең көлемдегіұғым болып табылады. Осы ұзақ, тарихи кезеңдегі когам өмірінің негізі – еңбеккызметі. Қоғам тарихының табиғат тарихынан айырмашылығы да міне осындажатыр: біріншісін адамдар жасайды, ал екіншісі озі жүріп жатады. Қоғам өмірінде
      экономикалык, саяси идеологиялық күнделікті тұрмыстық және баска да алуантурлі катынастар озара аса күрделі байланыста отіп жатады. Осы қатынастардыңәркайсысын карастыратын жеке қоғамдық гылымдар бар. Мәселен экономикалыктеория адамдар арасындағы экономикалык, өндірістік катынастарды зерттесе,тарих қоғамды түрлі тарихи дэуірлерге, түрлі халыктармен елдерге бөліпқарастырады, әстетика- өнердің даму заңдары мен түрлерін, педагогика адамдыәлеуметтендірудің басты бір нормасы - оқыту мен тәрбиелеу зандарынқарастырады. Ал әлеуметтік философия алуан түрлі, күрделі катынастар үшінортақ заңдылыктарды түжырымдай отырып, коғамды біртұтас жүйе, өзініңобьективтік зандылықтары бойынша дамитын әлеуметтік организм ретіндсқарастырады.

    22. 2. Әлеуметтік философияның пәні қоғам өмірі және оның даму заңдары.

    23. Қоғамдык кұбылыстарды зерттеу барысында әлеуметтік философияның өзініңжалпы категорияларын, яғни қогамдық дамуының ең жалпы, мәнді жақтарынбейнелендіретін ұғымдарын тұжырымдайды. Мұндай категорияларга, мысалы,"когамдық болмыс", "қоғамдық сана ", "еркіндік пен кажеттілік ", т. т.кіреді. Бұлкатегориялар әлеуметтік заңцардың әрекетін нактылай түседі.

    24. Қоғамдык болмыс- адамдардың материалдық омірі, қоғамдық сана -қоғамдық болмыстың бейнесі, суреті. Қоғамдық болмыс пен коғамдык сана категориялары когамды кұрайтын катынастардың бәрін екі түрге — материалдардык катынастар мен идеологиялық катынастарға бөліп карастырады. Ал материалдық қатынастардың негізін экономикалық, өндірістік катынастар кұрайды. Идеологиялық катынастар - саяси, құқыктық, моральдык, әстетикалык діни т.б. коғамдык саналар мен ой-пікірлердің, идеялардың көзкарастардың жиынтығы. Бұл екеуі қоғамда тығыз байланыста болып, оның мәнін, заңдылықтарын белгілейді. Әлеуметтік философияның ең басты принциптері: қогамның материалдык омірінің яғни қоғамдык болмыстың қоғамдық санаға карағандағы алгашқы екенін және коғамдык сананың коғам оміріндегі белсенді рөлін мойындау: адамдар арасындагы эр түрлі болатын коғамдық катынастарды қоғамның экономикалық кұрылымы

    25. болын табылатын өндірістік қатынастар мен тығыз байланыста алып түсіндіру: қоғамға тарихи көзқарасты ұгыну: адамдарды тарихтың субьектісі деп тану т.б. 3. Қоғамдық кұбылыстар, процесі занды түрде дамиды. Бұл заңдар обьектиьті сипатта болады. Тарихтың әлеуметтік зандарының табигат заңдарымен ұқсас жақтарының болуымен катар, олардың түбегейлі айырмашылықтары да болады. Бұл айырмашылыктар когамдық дамуды табиги-тарихи процесс деп сипаттауға мүмкіндік береді. Табиғат процестеріне қарағанда, әлеуметтік процестердін ерекшелігі сол, олар адамдардың іс-әрекетінің нэтижесінде жүзеге асады. Мұнда ешкандай да логикалык кайшылық жок. Өзінің белгілі бір мақсаттарын кездеп, кайсы бір идеяларды басшылыққа алатын адамдар (әсіресе үкіметтер, партиялар, топтар сиякты адамдардың-үлкен топтары) әрдайым өздерінің сапасы мен еркінен тэуелсіз обьективтік жағдайларда өмір сүрсді, кейбір жағдайлар, сайып келгенде, олардың іс- әрекетінің бағыты мен сипатын, идеялары мен талпыныстарын айқындап береді.

    26. Тарихи кажетілік пен еркіндік туралы екі түрлі көзкарас бар. Оның бірі фатализм деп аталса, екіншісі валюнтаризм деп аталады.

    27. Фатализм (латынша 8аІа1із — тагдыр деген сөзден шыққан) коғамдағы құбылыстар мен процестердін бәрі кажетті түрде болуга тиісті, кездейсок ешнэрсе жок деген кезқарас. Валюнтаризм (латынша уоіипіоз-ерік деген сезден алынган) тарихтың зандылықтары жок, оның дамуын жеке тұлғалар, олардың еркі белгілейді деген козкарас.

    28. Тарихи қажеттілік адамдарды эрекстсіздікке бастайтын, олардың карсы тұруына кенбейтін дүлей күш емес. Тарихты жасайтын адамдар болгандыктан, олар тарихи кажеттілікті, заңдылыктарды танып біле отырып, соларға сәйкес әрекет етеді. қоғам өмірінің түрлі жақтарын өзінің мақсат-мүддесіне сэйкес езгертуге белсенді іс-әрекет етеді. Адамнын еркіндігі міне осы обьективтік кажеттілікті танып білуде және оны адам мүддесіне пайдалануда айқындалады.

    29. жүктеу/скачать 1,67 Mb.

      Достарыңызбен бөлісу:
    • 1   2   3   4   5



    ©engime.org 2024
    әкімшілігінің қараңыз
        Басты бет