INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2023: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, APRIL 2023
29
УДК – 67.406 А-15
ТҰЛҒАНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
ТУРАЛЫ
Абилкалыкова С.Е.
"Құқықтану" кафедрасының оқытушысы
А. Мырзахметов Көкшетау университеті,
Анарбек Д.Б.
– магистрант
А. Мырзахметов Көкшетау университеті,
Көкшетау,
Қазақстан
Аннотация:
Заң ғылымының отандық өкілдерінің Конституциялық құқықтағы
жеке тұлғаның құқықтық мәртебесінің элементтік құрамына қатысты пікірлерінің кең
спектрі талданды. Бұл мәселе бойынша авторлық көзқарас берілген. "Конституциялық-
құқықтық мәртебе" және "тұлғаның конституциялық мәртебесі"ұғымдарының
ұқсастығы туралы қорытынды жасалды.
Тірек сөздер:
жеке тұлғаның құқықтық мәртебесі, жеке тұлғаның конституциялық
мәртебесі, конституциялық мәртебе қағидаттары, құқықтары мен бостандықтары,
міндеттері.
1990 жылдардың аяғы мен 2000 жылдардың басында.заң ғылымында жеке тұлғаның
конституциялық-құқықтық және конституциялық мәртебелерінің қатар өмір сүру идеясы
белсенді түрде талқыланды. Оның негізгі апологы н. а.Богданов деп танылуы керек, ол
конституциялық-құқықтық мәртебе мағынасы жағынан кеңірек ұғым болып табылады,
өйткені ол тек Негізгі
Заңның нормаларын ғана емес, сонымен қатар конституциялық
құқықтың басқа көздерінің ережелерін де қамтиды [1].
Оның резонанстық ғылыми мақаласы жарияланғаннан кейін өткен жылдар заң
ғылымында мұндай бөліну орын алмағанын көрсетті және
қазіргі уақытта екі ұғым да
синоним ретінде, кең мағынада - тікелей ҚР Конституциясында да, конституциялық
құқықтың басқа көздерінде де көзделген тұлға мәртебесі
элементтерінің жиынтығын
белгілеу үшін қолданылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы-мемлекет пен қоғамның негізгі негізгі
нормативтік емес актісі. Конституцияда қоғамдық өмірдің барлық аспектілерін
жандандыратын орасан зор саяси-құқықтық заряд бар.
Конституция мемлекеттік және қоғамдық жүйені, оларды ұйымдастыру және жұмыс
істеу принциптерін перспективаға бағдарлай отырып белгілейді.
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарына Конституцияның екінші бөлімі
арналады, онда адам құқықтары мен негізгі бостандықтарды
қорғау туралы Еуропалық
Конвенцияда бекітілген Адам құқықтары жөніндегі халықаралық нормаларға сәйкес
келетін 30 бап бар.
Тұлғаның
конституциялық
мәртебесі-бұл
конституциялық
құқықтардың,
бостандықтар мен міндеттердің жиынтығы және оларды жүзеге асырудың кепілі. Адам мен
азаматтың құқықтық мәртебесі толық көлемде елде қолданылатын нормативтік актілердің
барлық жиынтығымен реттеледі.
Жеке тұлғаның заңды тұжырымдама ретіндегі конституциялық мәртебесінің
құрылымына мыналар кіреді: жеке тұлғаның құқықтық субъектісін іске асырудың барлық
салаларында көрінетін
адам мен азаматтың мәртебесі; азаматтық; бостандықтың негізгі
құқықтары, заңды мүдделері
мен міндеттері; құқықтық мәртебенің кепілдіктері [2].