Облыс, аудан, қала, село атауы

1. 
   «ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ ЖӘНЕ ИСЛАМ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ»
   

( жоба)

( сабақ жоспары)

Әрбір ұлт пен халықтың жүріп өткен жолымен ұзақ сонар тарихы болады.Содан әр ел өмірлік сабақ алып, келешегін жоспарлайды. Тамырын тереңнен тартқан қазақ халқының алмағайып замандарда жер бетінен жоғалып кетпей, іргелі ел, жоралы жұрт қалпын, дінін сақтап қалғаны – оның еркіндікке ұмтылған ерік-жігерінің, асқақ рухының, отансүйгіш иманы мен ибалылығының арқасы. Еліміз егемендігін алып, дінімен, дәстүрі мен қайта қауышты. Біз дін мен дәстүрді даналықпен үйлестіріп, өнегелі өмір сүрген халықпыз.

Бұл – бабаларымыздан келе жатқан сара жол. Қазақтың салт-дәстүрлері Исламның асыл құндылықтарымен біте қайнасып кеткен. Пайғамбар (с.ғ.с.) айтқан хадистер қазақтың нақылына айналып, халқымыздың таным- түсінігімен қабысып, тұрмыс-тіршілігімен ұштасып кеткені ешкімге жаңалық емес. Ислам дінінің Қазақстанға келгеніне 1250 жылдан асты. Өз табиғаты мен болмысына барынша жақын асыл дінді танып-білген бабаларымыз оны сонау VIII ғасырда-ақ қабылдаған. Содан бері Ислам жұртымыздың жүрер жолы, бағыт-бағдары, қорғаны, тірегі де болып келеді. Ел басына күн туып, ұлттың сақталып қалуын таразылар шақ туғанда да ата дініміз көңілге медеу, күш-қуат болды, солай болып та келеді. «Құдай жоқ» деп ұрандатқан кешегі Кеңес үкіметінің қылышынан қаны тамып тұрған зұлмат заманында да тар жол, тайғақ кешкен мұсылман қазақ бір Аллаға сыйынып, тура жолдан танбады. Діндарларға қысым жасалса да ақын-жырауларымыз: «Сатпаймын, сатқан емен дінімді мен...» деп, қасқайып тұрып жырлады. Иә, дінмен, иманмен, сеніммен біте қайнасып жатқан тарих қашан да сәулелі, нұрлы һәм берекелі болмақ. Ислам өркениеті қазақ халқына Отырар, Сайрам, Түркістан, Өзкент, Сығанақ, Тараз, Баласағұн және т.б. білім һәм үлкен мәдениет ордаларымен талай ғұлама ғалымдарды, танымал теологтар мен шайырларды берді. Ислам қайнарынан сусындаған ондай кемеңгерлер ғылым мен білімді дамытуға барынша үлес қосты. Патшалық Ресейге бодан болған кез бен атеизм үстемдік еткен кешегі 70 жылғы қызыл империя саясаты оларды ұмыттыруға тырысқанымен, халқымыздың ата дініне деген ынта-ықыласын жоя алмады. Ел егемендігін алғалы руханиятымыз да қайта түлеп, Әбу Насыр әл-Фараби, Исмайыл әл-Жауһари әл-Фараби, Махмуд ат-Тарази, Мұхаммед Хайдар Дулати, Қадырғали Жалайыри секілді даланың дана да дара перзенттері салған ғылым, білім, парасат жолы қазір қайта жаңғыру үстінде. Дәстүрлі Ислам дінінің Әбу Ханифа мәзһабын ұстанатын халқымыз өркениет пен даму жолына түсті. Мемлекеттің қолдауының, халық бастамасының арқасында осы аз уақыт ішінде мыңнан астам мешіт бой көтеріп, жұртымыздың жақсылыққа жұмылуына, рухани құндылығының артуына мүмкіндігінше ықпал етуде. Ендеше осы бағдарламаны жүргізу арқылы аз да болса ислам құндылықтары туралы оқушыларды сауаттандыра алар едік. Илам әлемінің аса құндылығын оқушы бойына сіңіре білуі тиіс.

Жастардың діни санасы мен діни білімін қалыптастыру-бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Еліміздің барлық мектептерінде 2009-2010 оқу жылынан бастап «Дінтану негіздері» пәні 2016 оқу жылынан бастап «» Зайырлылық және дінтану негіздері» пәнінің оқытылып келе жатқандығы баршамызға мәлім. Өкінішке қарай, осы пәнді оқытатын мамандар өте аз. Сонымен қатар « Зайырлылық жіне дінтану негіздері» пәні бойынша оқу- әдістемелік құралдардың жоқтығы қиындық туғызып келеді. Бірақ білім беру ұйымдарының алдында тұрған үлкен міндет осы қиындықтардан өту боп отыр. Хазіреті Әли: «Перзенттеріңізді өздеріңіз болмайтын уақыт үшін тәрбиелеңіздер. Өйткені, олар сол уақыт үшін жаралған»- деп өсиет еткен. Таразылай білсек, бұл арада ата-ананың балаға өмір бойы серік бола алмайтынын, олай болса оны дербес өмірге дайындау қажет екенін, оның өз өмірі өз қолында екенін оқушыға ұғындара білуіміз керек.

Қазақстан азаматтарының діни сауаттылығын арттыруда қазақ халқының исламға дейінгі кезеңіндегі мінез-құлқын, әдет-ғұрпын исламның құндылықтарымен салыстырған, олардың ұқсастығын анықтап, әділеттілік, ықылас, әдептілік, сенімділік, үнемшілдік, сыпайылық, ынсап, жылы жүзді болу, салмақтылық, кішіпейілділік және басқа көптеген этикалық ұғымдардың қазақ мәдениетіне біте қайнасқан нақты ислам құндылықтары екендігін үйретуді мақсат еткен «Қазақ мәдениеті және ислам құндылықтары» тақырыбындағы факультатив сабақтың маңызы зор.
Мақсаты:
Қазіргі кезеңдегі біздің қоғамның рухани саласындағы бір жетіспеушілігіміз -діни сауаттылығымыздың төмендігі. Осы сауатсыздықтың салдарынан дін мен дәстүрдің диалектикалық бірлігін тарихи-дүниетанымдық тұрғыдан қарастыра алмай келеміз.Зиялыларымыз, ғалымдарымыз, тіптен діни мәселелерге жауапты қарастырып, ажыратып бере алмай жатады. Халықты аузына қаратып, сөзіне тоқталатын білікті мамандары бар шетелдерде, соның ішінде мұсылман елдерінде , халықтың бөтен діни бағыттың уағызына еру проблемасы сирек байқалады. Себебі, ол елдердің осы сала мамандары халықтың дұрыс діни сауатын қалыптастырумен бірге, бұрыс бағыттардың қателіктерін де танымдық-тағылымдық тұрғыдан әлеуметке жеткізе біледі. Міне, осы тұста біздің қоғамда діни сауаты терең, халықты өзіне ерте алатын және оның сеніміне ие бола алатын теолог-ғалымдардың қажет екендігін айта кеткеніміз жөн.

Мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан бері 46 діни конфессия тіркеуден өткен екен. Бұл исламнан басқа 45 конфессия тағы бар деген сөз.Бізде діни сенім мен ар-ождан бастандығы бар.Заңдарымызда белгілі тәртіппен елген келген миссионерлердің діни үгіт-насихат жасауына рұқсат етілген.Азаматтар заңда көрсетілге ережелерді сақтай отырып, діни бірлестіктер құра алады.

Осыншама көп конфессияның ұлттық тұтастығымызға, еліміздің бүтіндігіне ұлтымыздың болашағына кеселін тигізуі мүмкін бе деген заңды сұрақ мазалайды. Діндер тарихын зерттеген мамандар діни сезімдердің адамдарды біріктіруде қандастық, жерлестік, руластық, нәсілдестік қатарлы факторлардың бәрінен де күшті болғанын дәлелдеген. Дін тану пәні сабағында ислам әлемі туралы сағаттың аздығы оқушылардың діни сауатсыздығына да әкелуі мүмкін.

Атақты Бауыржан Момышұлының «Жаудан да , даудан да қорықпаған қазақ едім, енді қорқынышым көбейіп жүр.Балаларын бесікке бөлемеген, бесігі жоқ елден қорқам. Екінші, немересіне ертегі айтып беретін әжелердің азаюынан қорқам. Үшінші, дәмін, дәстүрін сыйламаған балалар өсіп келеді. Міне, солардан қорқам» деген ескертпе сөздің мәніне тағы да бір ой жүгіртіп біз арқалаған міндеттің ауқымдылығын сезінсек деймін. Ол үшін әрбіріміз өз қол астымыздағы тәрбиеленуші ұрпаққа саналы түрде Отан сүйгіштік сенімдерді бойларына дарыту үшін аянбай еңбек ететін болсақ, болашағымыз баянды болары хақ. Басты бағдар, дұрыс жол – ұлтымыздың бірлігін, дініміздің әлсіремеуін басты назарда ұстайтын болсақ, қоғамның ілгерлеуі сөзсіз.

Міне, осындай іс- әрекеттердің алдын алудың бірден-бір жолы – мектеп қабырғасында дінтану сабағымен қатар ислам тарихын кең түсіндіру мақсатында факультатив сабақтардың жүргізілуі болып отыр.

Факультатив сабақтың басты міндеттеріне:

• 
  Оқушыларды ислам тарихымен, оның қазақ даласына әр кезеңде таралуының жолдарын таныстыру;
  
• 
  Ислам дінінің танымдық –дүниетанымдық және психологиялы-педагогикалық аспектілерін ашу;
  
• 
  Ислам ілімінің негізгі гуманистік жағдайын және негізін түсіндіру;
  
• 
  Деструктивтік діни культтардың , діни және экстремистік ұйымдардың идеологияларын қабылдамау ұстанымдарын қалыптастыру жатады.
  

Қазақстан жері әлемдік діндердің исламның , христиандықтың және буддизмнің тоғысқан жері. Қазақ елі үш өркениеттің елеулі түрде ерекшеленетін әлемдік үш дүниетанымның тоғысқан жерінде тұр. Қазақ халқы діни көзқарасы айқын да терең, діни мәдениеті өте жоғары, имани түсінігі мол ұлттардың қатарына жатады. Ата-бабаларымыз бізге бірліктің, тұтастықтың ұлы үлгісін қалдырды. Мектеп мұғалімдерінің алдындағы үлкен міндет ежелден «Ерен дарып ер болған, Қыдыр дарып ел болған, Шілтеннің шылауы шалған» қазақ деген халықтың неше ғасырлар бойы молынан қорланған рухани мұрасы көздің қарашығындай қорғап, кез-келген теріс пиғылды дінге, жат мәдениетке қарсы тұруға дайын ұрпақ тәрбиелеу.

«...Жолаушы адаспай тура жетуі үшін біреуді басып озуы қажет емес, бәрінен де маңыздысы - бағыттың дұрыстығы » деген айтылған шығыстың мақалының астарында жатқан үлкен тәрбиелік мән- мағынаға зер салып келешек ұрпақты имандылық жолға адастырмай сала білсек, әлімсақтан кісілік кейпін сақтауға, ана сүтін ақтауға талпынған, дін мен дәстүрді үйлестіріп, үйлесімді, өнегелі өмір сүруге қанат қаққан, салт-дәстүріміз, бітім-болмысымыз исламмен біте қайнасып, өркениетке қадам басқан ұрпақ тәрбиеленеді..