ОҚыту барысында белсенділікті арттырудың заманауи тәсілдерін қолдану

Харабай Еркегул

Математика пәнінің мұғалімі

«Үмбетәлі Кәрібаев атындағы орта мектеп

мектепке дейінгі шағын орталығымен

коммуналдық мемлекеттік мекемесі»

Жамбыл ауданы, Алматы облысы

Тақырыбы: Оқыту барысында белсенділікті арттырудың заманауи тәсілдерін қолдану

• 
  шығармашылықпен жұмыс істей алатын жеке тұлға қалыптастыру;
  
• 
  білім берудің замануи үлгісін қалыптастыра отырып , білім сапасын көтеру;
  
• 
  өзін бағалай білу және өзгелердің ой-пікірімен санасуға, құрметтеуге басқаны бағалай білуге баулу;
  
• 
  әр оқушыны өз мүмкіндігінше дамыту;
  
• 
  оқушылардың жауапкершілігі мен қызығушылығын арттыру;
  
• 
  пікір айтуға, жаңаша ойлауға жағдай туғызады;
  

• 
  Білім алушы оқып/үйренуде өз әрекеттерінің жемісті екендігін сезінетін жағдайлар жасалуы;
  
• 
  Оқушылар арасында ашық,еркін,шығармашылық қарым-қатынастың орнауы;
  
• 
  Оқушыларға білімді дайын күйде бермей,оны ізденуге бағыт-бағдар беруі;
  
• 
  Білімнің өзіндік әрекеттер арқылы ғана тиімді түрде меңгерілетіндігін дәлелдеу;
  
• 
  Оқушыларды белсенді әрекеттерге баулып, олардың білім игеру әрекеттерін ұйымдастыру
  
• 
  Білім алушы оқып/үйренуде өз әрекеттерінің жемісті екендігін сезінетін жағдайлар жасау;
  
• 
  Алған білімдерін практикалық әрекеттерге негіздеу, пән мен тақырыпты күнделікті өмірде туындайтын проблемаларды шешу деп қарастыруы;
  

• 
  Оқушыларға сыни және аналитикалық ойлау
  

• 
  Пәндер бойынша неғұрлым тиімді әдістерін таңдау арқылы  сапалы  білімге қол жеткізеді;
  
• 
  Қазіргі қоғамға тән білім беру үрдісін ізгілендіру,нәтижеге бағытталған білім береді;
  
• 
  Озық ақпараттық технологияларды пайдаланудың тиімділігін  сабақ өту үрдісінде қолданады.
  
• 
  Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту мақсатында заманауи әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы сабақтардың сапасын көтеріледі;
  
• 
  Мектепішілік іс-шараларға(Коучинг, Lesson study, Шеберлік сыныптары) қатыса отырып, мұғалімдердің кәсіби деңгейі артады;
  
• 
  Сабаққа SMART мақсат қоя алады;
  
• 
  Заманауи үлгіде сабақ жоспарын дайындайды;
  
• 
  Сабақтар бойынша өзара , өзі –өзіне талдау және кері байланыс жасай алады.
  

- Мұғалімдер әртүрлі оқыту стратегияларын қолдана және топтық жұмысты тиімді ұйымдастыра отырып, оқушылардың білім сапасын арттыруы;

- Мұғалімдер ақпараттық –коммуникациялық технологиялар дағдыларын игеріп, оқытудың тиімді құралы ретінде пайдалануы;

- Жас мамандар өзінің білімін,ойлауын, тәжірибелік іс - амалдарының тиімділігін тәлімгерлік үдерісі арқылы жетілдіруі;

- Заманауи әдіс –тәсілдерді қолдану барысында өткізілген сабақтар нәтижесінде оқушылардың алған білімдерін тиімді жағдайларда іске асыруы;

- Lesson study бойынша зерттеу сабағын, коучингтер, Шеберлік сыныптарын өткізе отырып, мұғалімдердің кәсіби шеберліктерінің артуы;

- Күнделікті сабаққа қолжетімді мақсат қоя отырып, жаңа үлгідегі сабақ жоспарын дайындауы;

- Сабақты өткізіп қана қоймай,сабақ соңында талдау жасап, сабақ туралы рефлексивтік есеп жазуы;

Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңарту мұғалімнің қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек.Содықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияларын пайдалану бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр.

Білімнің дәрежесіне, кәсібилік деңгейіне қарамастан кім болмасын өзінің үздік нәтижесін өз бетімен үнемі ұстап тұра алмайды, осы ретте Бірінші деңгей бағдарламасы мұғалімдерге әріптестерімен бірге жаңа тәсілдерді пәнге еңгізу үшін коучинг пен тәлімгерлік арқылы жұмыс істеуге мүмкіндік беретін дағдыларды ұсынады. Тәлімгер ретінде тренерді қалыптастыру үдерісі білім беру тәжірибесін жақсарту мақсатында ынтымақтастықтағы мектеп ортасында жүзеге асырылатын болады. /Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 37-бет,2013 ж/ Осы орайда мен мектеп тәжірибесін өзгерту үшін қандай әдіс тәсілдерді қолданатынымды алдын ала жоспарлап алдым. Көшбасшы ретінде өз жасаған жоспарым негізінде зерттеу жұмыстарын жүргізе бастадым. Бастабында неден бастаймын, қалай бастаймын деген үрейдің болғаны рас. Бірінші деңгей бойынша сертификатталған мұғалімдер мен деңгейлік бағдарлама бойынша курстан өткен мұғалімдердің «Даму» шығармашылық тобы құрылып, мектепті дамыту жоспарын жасадық . Ресурстарға сүйене отырып, мектептің бастапқы жағдайын анықтадық. Ол үшін мұғалімдерден, оқушылардан және ата –аналардан сауалнамалар алынып, сараптамалар жасалды. Осы сараптама негізінде мектептің оқу процесінде қандай проблема бар екенін анықтадық. Содан кейін әрқайсымыз өзіміздің көшбасшылық міндетімізді атқаруға кірістік.

Курстың идеясын таныстыру үшін өткізген әдістемелік семинардан соң біздің идеямызды жақтайтын, қызығушылық білдірген әріптестерімнің ішінен тәлімгерлік пен коучтер анықталды. Енді біз бірлесіп жұмыс жүргізетін топтарымыз арқылы зерттеу жұмысымыз басталды.

Құрылған шығармашылық топ мектепке өзгеріс еңгізу үшін алдарына деңгейлі бағдарламының 7 модулін және мектептің өзекті мәселесі болып тұрған бағалау жүйесін басты мақсат етіп алдық.

• 
  Мақсатқа жетуді және күтілетін нәтижелерді анықтау үшін коучинг жоспарларымен тәлімгерлік жоспарларын дайындадық.Коучинг жоспарынының мазмұны төмендегідей болды. 1-ші коуч сессиясының тақырыбы: "Оқыту үдерісінде оқушылардың белсенділігін арттыруда топтық жұмысты ұйымдастырудың ерекшеліктерін айқындау және Оқыту үшін бағалау түрлерімен таныстыру " болды. Ондағы мақсатымыз аталмыш бағдарламаның басты идеясы топтық жұмыс болғандықтан, сыныпты топқа бөлу түрлері, топтың ережесін жасау, оқушыларды ұйымшылдыққа үйрету, бірін-бірі тыңдау, пікірлерімен санасу туралы егжей -тегжейлі мағлұматтар беру еді. Ол үшін коучингке қатысқан әріптестерімізбен тренингтер мен топтық жұмыстар ұйымдастырдық.
  

Оқушыларға психологиялық ахуал орнату үшін әр сабағымда шаттық шеңберінде әртүрлі тренингтер өткіздім. Атап айтсақ, "Велосипед ойыны", "Доппен тілек", оқушыладың бойына рухани құндылықтарды сіңіру үшін бір-бірлеріне жақсы тілектер мен сәттіліктер тілеудің маңызы зор екеніе көз жеткіздім.

Өткен тақырыптарды қайталау барысында "Ыстық орынддық", "Қарлы кесек" стратегияларын және қолдандым және сөзжұмбақ шешкіздім. Ал үй тапсырмаларын тексеру кезінде "Үздік жауап" әдісін және өзара тексерту арқылы орындалды. Жаңа сабақты оқушылар өз беттерімен түсініп, өз таныстырылымдарын жасады. Бекіту кезеңінде оқулықтан тапсырмалар берілді. Сонымен қатар оқушылар өз деңгейлеріне байланысты деңгейлік тапсырмалар орындады. Сабақты қорытындылау үшін БББ стратегиясын қолдандым. Оқушыларды оқыту үшін бағалауда "Смаиликтер", "Басбармақ", "Бағдаршам" стратегиялары және жұптық, топтық, өзін-өзі бағалау түрлері қолданылды. Ал оқушы білімін формативті бағалау үшін табыс критеийі бойынша бағалауды пайдаландым. Оқушы білімін әділ бағалауда табыс критерийлері бойынша бағалаудың маңызы зор болды. Оқушылар өздерін дискрептор арқылы бағалады және жоғары балл жинау үшін тиянақты жұмыс жүргізуге тырысты.

Сабақта кездескен кедергілер алғашқы сабағымда оқушылар топтық жұмысқа дайын болмағандықтан оларды ұйымдастыруда және олардың бір-бірін тыңдауда, пікірлерімен санасуда қарама-қайшылыққа кездестім. Сонымен қатар топқа бөлінген кезде С есімді оқушының топ мүшелерін таңдауы яғни , бөлінген топқа отырғысы келмеуі. Ол оқушымен жеке сөйлесіп, бәрі бір сынып болғандықтан барлық оқушыға бірдей көзқараспен қарау керектігін айтып түсіндірдім.

Тізбектелген сабақтарымды өткізгеннен кейін талқылап, өзара пікір алмастық. Әр сабағымды өткеннен соң оқушылардан рефлексия алынды. Оқушылар өз рефлексияларында сабақтың ұнағанын жазған. "Топтық жұмыс жүргізуді ұйымдастыру барысында оқушылардың жауапкершілігін арттырады және оқушылар дискрептор арқылы әділ бағалайды екен. Бірақ жаңа сабақты түсіндіру барысында уақытты үнемдеу керек " деген тұжырымға келдім.

"Lesson study мұғалімдерді оқыту және олардың тәжірибесін дамытудағы ынтымақтастық тәсілі болып табылады және іс әректтегі зерттеу сияқты бірқатар циклдерді қамтиды. Lesson study -де ең бастысы "сабақты зерттеу" немесе "сабақты зерделеу" үрдісі болып табылады. Бұл үдеріс барысында оқу сапасын арттыру үшін белгілі бір тәсілді қалай дамытуға болатындығын анықтау мақсатында бір топ мұғалім бірлесіп оқушылардың оқу үдерісін зерделейді" /Мұғалімдерге арналған нұсқаулық, "НЗМ"ДББҰ 2012 ж, 47-бет/" Осы теорияға сүйене отырып шығармашылық топ Lesson study бойынша сабақты 9-сыныптар арасында өткізуді жоспарладық. Геометрия сабағынан "Векторлардың скалярлық көбейтіндісі" тақырыбында Lesson study өткіздік. Lesson study-ді өткізбес бұрын жоспар дайындау, бақыланатын оқушыларды анықтау үшін шығармашылық топ "Дөңгелек үстел"-де талқыладық. Топ мүшелерімен ақылдаса отырып жоспар дайындадық. Осы орайда сыныптағы оқушылар туралы жан-жақты мәлімет алу үшін психолог пен сынып жетекшісімен кәсіби әңгіме өткіздік. Осылай А,В,С оқушыларын анықтадық. Және де кімнің қай оқушыны анықтайтынын белгіледік.

• 
  Сабақты алдымен 9^а қазақ сыныбында мен өткіздім. Сабақтан соң топ мүшелері егжей тегжейлі талдап, оқушылардың іс-әрекетін зерттеу дің нәтижесін талдадық. Сабақтан аяқталған соң маған айтылған ескертпеден кейін, екінші мұғалім жоспарына қажетінше өзгертулер енгізді. Ол сынып бойынша алдыңғы үрдістер қайталанды. Сабақтар талданып, нәтижелері анықталды. Барлық үрдісті саралай келіп оқушылардың қажеттіліктерін, яғни қандай тапсырмаларды орындай алатына, сабақ үстінде немен айналысатынына көзіміз жетті. Алдағы уақытта бұл үрдіс жалғасатын болса, Жапониядағыдай Lesson study бүкіл мектептің қызметін үйлесімді етуге ықпал ету жолындағы оқушылардың құндылықтары жүйесі, атрибуттары және жеке қасиеттері тұрғысынан бағаланады / Мұғалімдерге арналған нұсқаулық, "НЗМ"ДББҰ 2012 ж, 47-бет/"
  

Қазіргі таңда бірінші деңгей бойынша сертификатталған мұғалім ретінде көшбасшы ретіндегі қызметім: «Мен шәкірттерімді ешқашан да үйретпеймін; мен тек олардың үйренуіне тиімді жағдайлар жасауға тырысамын»,- деп ұлы ғалым А.Эйнштейн айтқандай заманауи оқыту іскерлік пен ынтымақтастықты, оқушылардың мүдделері мен қызығушылығын, өзара сыйласымдылығын, бірлескен іс-әрекеттерге негізделеді. Сабақты жоспарлау кезінде сабақ кезеңдерін қолжетімді мақсат қойып, не үшін оқыту керектігін басты назарда ұстап, сабақ бойында жағымды психологиялық орта құрудың маңызы зор екенін басты назарда ұстаймын. Ол үшін сабақ кезеңдері төмендегідей болу керек :

І.Ұйымдастыру кезеңі ІІ. Ой қозғау ІІІ. Мағынаны ашу

ІҮ. Кері байланыс

Ұйымдастыру кезеңі

1.Жағымды психологиялық орта орнату

2.Білімді игеруге деген қызығушылықты (мотивация, ынта, ұмтылыс) тудыру;

3.Білім игеруде үйренушілерді сәттілікке бағыттау;

4.Білім игеру процесін коммуникативтік процесс деп түсініп, бірлескен әрекеттерді қолдану.

1. Жағымды психологиялық ақуал орнату – әр сабақтың және жалпылама алғанда бүкіл білім игеру процесінің басты мақсаты, яғни:

• 
  үйрену процесіне қатынасушылардың әрқайсымен өзара сыйластық пен сенімге негізделген жеке қарым-қатынас орнатуға мүдделі болу;
  
• 
  әрбір оқушы мен бүкіл топ жұмысына көмек пен жәрдем жасау, қол ұшын беруге дайындық,әрбір пікірді тыңдай білу, оны сыйлау және онымен санасу;
  
• 
  жағымды (позитивті) және конструктивтік көзқарас ұстану, ешкімді де, ешнәрсені де (өзгенің пікірі мен көзқарасы) сөкпеу, даттамау;
  
• 
  жұмысқа әртүрлі тәсілдер мен құралдарды қолдану арқылы үнемі жаңалықтар енгізіп отыру;
  
• 
  шығармашылыққа негізделу, шығармашылық тұрғыдан қатысушылардың ашылуына мүмкіндік беру;
  

2.Мотивация тудыру және қызығушылықты ояту түсінігі:

Мотивация - әр үйренушінің білімге деген қажеттілігі мен мұқтаждығы, құлшынысы мен ұмтылысы, ынтасы мен көңілі, қызығушылығы мен құмартушылығы, оның білім процесінде алдына қойған мақсаттары мен мүдделері.

• 
  мотивацияны тудырмай, қызығушылықты оятпай тақырыпты терең игеру мақсатына жету екіталай. Сол себепті қызығушылық тудырып, оны үнемі қолдап отыру керек;
  
• 
  әр тақырыптың басында «мен осы тақырып бойынша не білемін? Не білгім келеді? Бұл білім маған қалайша және қаншалықты қажет болады?» деген сұрақтарға жауап іздеу орынды;
  
• 
  сабақта алған білімдердің практикалық маңызына ерекше көңіл бөлу керек.
  
• 
  оқушыларды үнемі мақтап, қолпаштап, қолдап отыру керек;
  
• 
  мұғалім өзі де шабыттанып, сол көтеріңкі күйін оқушыларға көрсетуі керек;
  
• 
  сабақ барысында тұлға аралық қатынастардың дамуына ықпал жасау керек;
  

• 
  басты назарды жұмыстың сәтті шыққан жерлеріне аудару;
  
• 
  жіберген қателерді кемшілік ретінде қабылдамай, оларды үйренудің заңды көрінісі деп түсіну, қателерді түзетуді оқушылардың өздеріне тапсыру;
  
• 
  «сөйлеу» ұғымын «әңгімелесу» ұғымымен алмастыру, «ұстамды», «сабырлы» қарым-қатынастық тәсілдерді қолдану;
  
• 
  Әр оқушының атқарған жұмыстарының қорытынды нәтижелерінің сәтті шығатындығына сендіру, оларды өздеріне жеңімпаз сезімін қалыптастыруға ынталандыру;
  

• 
  қарым-қатынас жасау және өзара әрекет ету машығын дамытады;
  
• 
  топтың бағалық-бағыттаушылық бірлігін қалыптастырады;
  
• 
  жағдайға байланысты әлеуметтік рөлдер сменасының икемділігін кеңейтеді;
  
• 
  әр оқушыға өзінің қабілеттері мен ерекшеліктерін ашуға (көрсете білуге) жағдай жасалады;
  
• 
  оқушылар арасында еркіндік және сенім атмосферасы қалыптасады;
  
• 
  оқушылар топ жұмысында позитивтік, конструктивтік, шығармашылық қағидаларды ұстанады;
  

ІІІ. Мағынаны ашу- жаңа мәліметпен, идеямен немесе жаңа мазмұнмен кез келіп қалғанда іске асады. Бұл кезеңде бірлескен топтық жұмыс пен тәжірибемен ұштасқан жұптық жұмыс жүзеге асады. Оқыту үшін бағалау жолға қойылады. Мұғалім бұл бағыт беруші ретінде жоғарғы дәрежелі сұрақтар қою арқылы тақырыптың мағынасын жан –жақты талқылап ашуға жағдай жасайды. Сонымен қатар оқушылар бірін- бірі толықтырады. Олардың көшбасшылық қабілеттері қалыптасады. Оқушылар арасында ынтымақтастық қарым қатынас орнайды.

Кері байланыс білімге және сабақтың жүргізілу барысына бағытталады.

Білімге кері байланыс сабақты бекіту яғни , оқушының сабақтан алған білімін тексеруге арналады. Онда оқушыға жеке тапсырмалар беріліп, оқуды бағалау жолға қойылады. Оқушының тақырыптан алған білімін тексеру үшін тест тапсырмалары, деңгейлік тапсырмалар беру тиімді болмақ.Жалпы сабаққа кері байланыс (рефлексия)- сабақтың соңында оның тиімділігі мен қандай дәрежеде өткендігі туралы оқушылардың пікірлері тыңдалады.

Оқушылар «Сабақ қалай өтті: қызық болды ма?», «Сіз үшін сабақтың құнды жәйттері қандай болды?», «Бүгін не үйрендіңіз?», «Бүгінгі үйренгеніңіз Сіз үшін болашақта қажет болады деп ойлайсыз ба?», «Осы тақырып бойынша тағы да не білгіңіз келеді?», «Сабақтың өту барысы бойынша қандай пікірлеріңіз ,ұсыныстарыңыз бар?» деген сұрақтарға жауап береді.

Қолдануға тиімді тәсілдер: Ой қозғау, Т-кестесі, Болжау, Венн диаграммасы, Оңай және қиын сұрақтар кестесі,Ойлан, жұптас, пікірлес, Алдын-ала берілген атаулар,Үлкен шеңбер, Қос шеңбер, Еркін жазу, Білемін, білгім келеді, білдім, Дөңгелек үстел,Үш қадамды сұхбат,Топтық зерттеу, Бірін-бірі оқыту, Белгі қойып оқу,Эссе т.б.

Қазіргі білім жүйесіне еңгізіліп жатқан өзгерістердің бірі- желілік қоғадастық құру. Білім беру желілері арқылы мектептер арасында ынтымақтастық орнату ұлттық және халықаралық деңгейде қолдау тауып отырғаны белгілі. Бірақ Лейтвуд пен Левин (2004) білім беру желілері өздерінің жұмысы тиімді әрі сенімді екендігіне жұртшылықтың көзін жеткізу үшін өздерінің нәтижелеріне ерекше көңіл бөлу керек екендігін еске салады./Мұғалімдерге арналған нұсқаулық НЗМ. ДББҰ 2012 ж/

Көшбасшы мұғалімнің ең басты қызметінің бірі желілік қоғамдастық бойынша серіктес мектептермен бірлесе жұмыс жүргізу.

Жетекші мектептің кординаторы ретінде серіктес мектептер арасында тәжірибе алмасу үшін семинарлар ұйымдастырып, мұғалімдер арасындағы қарым –қатынастың нығаюына жол көрсете білдім. Өткен оқу жылында Серіктес мектептер арасында 4 семинар практикум өткізілді. Алдағы оқу жылында мұғалімдердің талап тілектерін ескеріп, өткен оқу жылында қамтылмаған мектептерде әртүрлі тақырыптарда семинарлар жоспарлануда.

Бір ұжым болып жұмыс істеу арқылы басқа мұғалімдер қолдаған жағдайда мұғалімнің жұмысы аса тиімді болмақ. Мектепті жақсарту мүмкіндіктерін дамыту негізінде алқалы қарым-қатынастар және ұжымдық тәжірибе жатыр. Күн сайын бірге жұмыс істейтін адамдардың арасындағы қарым-қатынас деңгейі бұл ұйымның ахуалының ең жақсы көрсеткіші болып табылатыны дәлелденген. /Нұсқаулық ,67-бет/Олай болса оқытудың сапасын жақсарту үшін замауи әдіс –тәсілдерді қолданудың тиімділігі жоғар екендігін аңғаруға болады.

Геометрия 8-сынып Құндылық. Ақиқат

Қорыта келе, оқыту үрдісінде замануи әдістерді қолдану мақсатқа жетудің нақты жолдарын көрсетеді:

• 
  Топтық жұмыс арқылы басқалармен тиімді қарым-қатынас құруды
  

• 
  Жауапкершілікке (өз бетімен білім алуға)
  
• 
  Ақпараттың әртүрлі көздерімен жұмыс жасауды
  
• 
  Шешім қабылдауға және қиын мәселелерді шешуді
  
• 
  Өз ойы мен пікірін дәлелдеуді
  
• 
  Ақпаратты өздігімен түсініп, жан-жақты талдауды қалыптастырады.
  

Деңгейлік бағдарламаның идеясы негізінде атқарған жұмысыма төмендегідей SWOT талдау жасадым.

1. 
   Мұғалімдерге арналған нұсқаулық, "НЗМ"ДББҰ 2012 ж,
   
2. 
   «Жалпы білім беретін мектептерде оқу тәрбие процесін ұйымдастырудың әдістемелік ұсынымдары». Астана, 2006 ж.
   
3. 
   Интернет желісі
   
   
   
4. 
   Геомтрия 8-сынып оқулығы