Қожа мұхтар баһадырұлы ортағасырлық Отырар: тарихи-археологиялық деректер негізінде
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар
жүктеу/скачать 1,05 Mb.
|
| Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар.
- Отырар қалашығы орнында тұңғыш қазба жұмыстарын 1884 ж. Н.И. Веселовский жүргізді. Отырар аумағындағы археологиялық ескерткіштер алғаш рет Рудневтың картасында бейнеленді. ХХ ғ. ортасында Отырар ескерткіштерінің сақталуы мен зерттелуіне Ә.Х. Марғұлан үлес қосты. - Отырар аңыздары ортағасырлық Отырар жөніндегі бірден–бір тарихи дерек болып табылады; - Отырар тарихына қатысты жаңа және құнды мәліметтер - «Насаб–намада», Елюй Чуцайдың жазбасында, Қожа Ахмет Ясауи «хикметтерінде» бар - Отырар –Фараб иелігінің оңтүстік шекарасы қазіргі Шардарадан басталған, солтүстікте Қарашық-Шавгар уалаяты – қазіргі Түркістан ауданы, шығыста Қаратау жоталарымен, батыста Қызылқұммен өткен. Сырдарияның сол жағалауында оңтүстіктен солтүстікке қарай тарихи деректерде аталатын Ақсулат, Ұзыната, Пулқожашайқы, Сүткент, Камарши-Ата, Пулқожашайқы, Султайн-шайх, Ешкілі, Рабатуғұз елді мекендер, тұрақ орындары баламаланды. Барлау барысында Отырар алқабының жаңа археологиялық нысаналары табылды. Отырар қаласы ішінде және айналасында келесі микротопонимдердің бары нақтыланды: Арыстанбаб қабірі, Сопыхана, Бердібек сарайы, Қабұғ Йарық, қорған. - Отырар –Фарабиелігінде тұрақты тіршілік үшін қажетті су көздері – Сырдария, Арыс, Бөген өзендері болып табылады. Аталған өзендерде арнаның өзгеру, су деңгейінің көтерілуіне, не түсуі елді мекендерге, олардың шаруашылығына қатты әсер етті. - Қаракөншек пен Шардара маңынан табылған жазуы бар ыдыстар Отырар-Тарбанд иелігінің халқы ерте ортағасырда мәдениеттің жоғары жетістігі әліппені пайдаланғанын көрсетеді. Құйрықтөбедегі сарайда түркі билеушілері өз құдайларын, арғы бабаларын бейнеледі. Отырарға таяу жерде – Қаратауда түркілік мүсіндер қойылған қорымдар болды. Мұсылмандықтан бұрын Отырар халқы түркілік манихейлікті, христиандықты, басқа да наным-сенімдерді ұстанды. - «Насаб–нама» мәліметтері мен археологиялық материалдарды салыстыру араб әскерлері VІІІ ғ. екінші ширегінде Фараб-Отырар иелігіне Сүткент арқылы еніп, Сырдарияның екі жағалауымен жүре отырып, Отырарды басып алғанын көрсетеді. Археологиялық материалдар қарахандардықтар заманында мата өндірісі, етікшілік, шыны өндірісі болғанын айғақтайды. - 1210 ж. Отырар Хорезмшах мемлекетіне күштеп қосылғандықтан. Отырарда Шыңғысхан әскеріне қарсы соғысқан тек Хорезмшах жіберген әскер болды. Археологиялық зерттеулер Отырар жермен жексен болмағанын көрсетті. Бүкіл қалалық өрт іздері жоқ. Қала халқының біршама уақыт өткен соң өз үйлеріне қайта оралған. Қаланың монғол империясының құрамына қосылуы зардаптармен қатар позитивті өзгерістерді де әкелді. Отырар халықаралық сауданың маңызды орталығына айналды. Отырарда ХІІІ ғ. екінші жартысы мен ХV ғ. сәулетті құрылыстар салынды. Олардың бірінде шахмат тасы табылды. Ақарық атты бір өзен суын екінші өзенге жеткізетін өзгеше ирригациялық құрылыс салынды. - Отырар қаласында тіршіліктің тоқтауының басты себептері: 1. Жоңғар шапқыншылығы және соның салдарынан ирригациялық жүйенің бұзылуында. 2. Саны азайған отырарлықтардың егістіктерге, қалаға су алып келу мәселесін тұрақты түрде шеше алмауында. 3. ХVІІІ ғ. бастап климаттың өзгеруінде. - Отырардың халқы Оңтүстік Қазақстанның басқа да қалаларының тұрғындары айналасындағы көшпелі және жартылай көшпелі халықпен тығыз шаруашылық, этникалық байланыста болды. Археологиялық және басқа да деректер Оңтүстік Қазақстанның қалаларында қазақтар да тұрған көрсетеді. Қала халқының бір бөлігі қазақ халқының құрамына кірді деген тұжырымға келеміз. жүктеу/скачать 1,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|