«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

тіршілгінен туындайтын қалдықтар, тіршілігін тоқтатқан организмдердің 
ыдырау қалдықтары әсер етуі мҥмкін. 
Организмдердің 
физикалық 
және 
химиялық 
тҥрде 
ҥгітілуге 
ҧшырамайтын жыныс бӛліктеріне әсері ҥлкен. Ҥгітілу процесінде 
организмдердің атқаратын ҥлкен рӛлін кӛрсете отырып академик В.И, 
Вернадский физикалық және химиялық ҥгітілуге ҧшырамайтын каолин 
минералының тірі организмдердің әсерінен ӛзінің тҧрақтылығын жоғалтып, 
соңынан биологиялық ҥгітілуге ҧшырайтынын айтқан. Кейбір су 
жалбыздарының тҥрлері каолинді коллоидты кремний қышқылдарын және 
сусызданған алюминийдің коллоидты гидраттарын бӛле отырып ыдырауға 
ҧшырайды. Осы ыдырау су жалбыздары бӛліп шығаратын, негізінен пектин 
заттарынан тҧратын, шырыштық әрекетінен болады. 
Майлы қышқылдық және нитрификациялаушы микроорганизмдер ӛздері 
бӛліп шығаратын заттармен апатит және силикатты жақсы ыдыратады. Кӛк-
жасыл су жалбыздарының жыныстардың бетіне тигізетін әсері бҧрыннан 
белгілі. Осы аталған жалбыздардың және нитрификациялаушы бактериялардың 
гранитке тигізетін әсері анықталған. Келтірілген мысалдар мҥжілу процесіндегі 
тірі организмдердің маңызды роль атқаратынын дәлелдейді. 
Соынмен физикалық, химиялық және биологиялық ҥгітілу цроцестері бір 
мезгілде ӛтіп жатады. Ҥгітілу дәрежесіне, олардың әрқайсысының қосар ҥлесі, 
сыртқы ортаның жағдайына байланысты болады.
 
Майда ҧнтақталған тау жыныстары мен олардың топырақтағы минералды 
бӛліктері ӛзінің пайда болу жағынан екі топқа бӛлінеді: 
алғашқы және екінші. 
Алғашқы - магматикалық және метаморфикалық аса қатты ҥгілмеген 
минералдар. Екіншісі – жердің ҥгілу немесе топырақ қабаттарында алғашқы 
минералдардың кӛпжылдық ҥзіліссіз ҥгілуінің нәтижесінде, ҥгілудің соңғы аса 
майда ҧнтақталған ӛнімдері тҥзілген минералдар.
Алғашқы минералдар.
Химиялық қҧрамы жағынан тау жыныстарындағы 
алғашқы минералдар – негізінен элементтердің оттегі қосылыстары, тотықтар 
мен силикаттар. Тотықтарға кварц SіO
2
, гепатит Fe
2
O
3
, магнетит Fе
3
O
4
, рутил 
TіO
2
т.б., ал силикаттарға дала шпаттары, слюдалар, пироксендер, амфиболдар 
және оливиндер жатады. Кварц – ең кең тараған минерал. Жер астынан 
анықталған, шӛгінді, ҥйінді және топырақ қҧрамындағы тау жыныстарында ол 
25-40% мӛлшерде, ал кварцты қҧмдар мен қҧмтастарда 90 %-дан астам 
мӛлшерде болады. Кремний оттегі қосылысы бекем қаңқалы қҧрылым 
тҥзгендіктен, ҥгілу қҧбылыстарына да берік болады. Сондықтан олар 
топырақтардың элювиалды қабаттарында қалдықты минерал ретінде кӛп 
кездеседі. Топырақта гематит пен рутин не бары 0,5% - дай ғана.
Силикаттар – кӛп таралған минералдар тобы. Мҧнда да кремний оттегі 
қосылыстары SіO
4
, берік тӛртбҧрышты қаңқалы қҧрылым қҧрап, басқа иондар 
арқылы жалғасады. Қаңқалы силикаттар тобына кӛп тараған дала шпаттар 
минералдары жатады. Олардың қаңқаларының ортасында кремний және 

алюминий иондары орналасқан. Ал тӛртбҧрышты қаңқалар кальций, натрий 
және калий иондарымен жалғасқан. Дала шпаттары SіO
2
:AІ
2
O
3
қатынастары 5-
6 – ға тең болған жағдайда қышқылды, ал ол қатынас 2-3-ке азайған кезде 
негізді болып саналады. Қышқылды дала шпаттары қҧрамында калий мен 
натрий бар. Олардың қатарына кең тараған калий дала шпаты – ортаклаз немесе 
микроклин K (AІS
3
O
8
) және натрийлі дала шпаты - альбит - NaAІS
3
O
8
. Ал 
негізгі дала шпаты қатарына анортит Ca (AІ
2
Sі
2
O
8
) жатады. 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: