«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| Атпа тамырлы арамшөптер
. Бҧл арам шӛптер де вегетативтік жолмен тамыр атпалары арқылы кӛбейеді.Негізгі тамыры топыраққа терең бойлап кетеді де,одан кӛлденең тамырлар-атпалар пайда болады. Қоймада жӛне тиісті ерітінді жасайтын жерлерде істейтін адамдар арнаулы нҧсқау алулары керек. Яғни олар пестицидтермен уланудан қорғанатын қҧралдармен,ал уланып қалған жағдайда бірінші жедел кӛмек кӛрсету тӛсілдерімен танысулары керек. Гербицидтермен жҧмыс істеуге 18 жасқа толмаған жасӛспірімдер, екіқабат жӛне емізулі баласы бар ӛйелдер, сондай-ақ денсаулығы нашар адамдар,55 жастан асқан ерлер мен 50 жастан асқан ӛйелдер жіберілмейді. Гербицид ерітіндісін дайындау жӛне бҥрку кезінде тамақ ішуге,шылым тартуға,су ішуге,киімдердің қалтасына тағам сақтауға жӛне 6 сағаттан артық жҧмыс істеуге болмайды. Препараттарды тиеп,таситын,сақтайтын,ерітінді дайындап жӛне оны бҥркетін адамдар комбинезон, халат ,қолғап ,кӛзілдірік ,респиратор жӛне басқа қажетті киімдермен қамтамасыз етілуі керек. Бҧл заттарды ҥйге ӛкетуге болмайды, сондықтан арнайы қоймаларда қалдыру керек. Гербицидпен жҧмыс істейтін адамдарға кҥнде ішуге сҥт жӛне жуынуға сабын беріледі. Дайындалған гербицид ерітіндісін кҥзетсіз қалдыруға, гербицидтен босаған және оның ерітіндісін дайындалған ыдыстарда малға жем дайындауға, оған ішетін су қҧюға, азық-тҥлік сақтауға болмайды. Гербицидпен жҧмыс істеп болған соң қолды ,бет-ауызды сабынды жылы сумен жуу керек. Гербицид бҥркілген жерлерге бір айға дейін мал жаюға болмайды.Егер ол жерлерде бал аралары ҧсталса ,онда араны ҧясымен 5-6 шақырым жерге кӛшіру керек.Академик А.И.Мальцевтің деректері бойынша ТМД-да жылдық жауын-шашын мӛлшерінің 20 пайызынан астамы арамшӛптердің ӛсуіне жҧмсалады, ал ылғал жоғалған соң басқа факторлардың да пайдалы әсері азаяды. Сондықтан арамшӛптермен уақытылы кҥресіп отырса бҥкіл керкекті факторлар жиынтығы мәдени ӛсімдіктерге қолайлы әсер етіп олардан мол және сапалы ӛнім алынады. Танапты қиғаш бағытта жҥріп ӛткенде арамшӛптер бірен-саран болса, онда 1 балл, ал олар танаптағы барлық ӛсімдіктердің тӛрттен бірінен артық болмаса 2 балл болып есептеледі. Арамшӛптер кӛп, бірақ мәдени ӛсімдіктерден басым болса, онда 4 балға тең болады. Осы жҥргізілген есептің деректері бойынша танаптың арамшӛптермен ластану картасы жасалынады. Осы картаны пайдаланып арамшӛптерді жою ҥшін агротехникалық, биологиялық, химиялық, интегриялық шаралар белгіленіп, олар жҥзеге асырылады. Ал арамшӛптерді есепке алудың таразылық-ӛлшемдік және басқа тәсілдері ғылыми-зерттеу мекемелерінде кеңінен қолданылады. Арамшӛптермен кҥрес егісті кҥтіп баптаудағы аса маңызды агротехникалық шаралардың бірі. Жергілікті жағдайға барынша бейімделіп алған арамшӛптер мәдени ӛсімдіктерден ылғал қорын алып олардан тезірек ӛсіп жетіледі. Олардың ірі жапырақтары мәдени ӛсімдіктерге кӛлеңке тҥсіріп жарық ӛткізбейді. Соның нәтижесінде ӛнім 15-25 пайызға кемиді. Ал егістік қалуен кӛктеген тамырлары арқылы 1гектар жерден 67кг азот, 30кг фосфор, 160кг калий, ал шайқурай 1ц қҧрғақ зат қҧрау ҥшін 623ц су пайдаланады. Кӛптеген зерттеушілердің мәліметтері бойынша бір жылдық жалпақ жапырақты арамшӛптер егер олар бір шаршы жерге 100-200 тҥптен келетін болса, топырақтан әр гектарға шаққанда 60-140кг азот,20-30кг фосфор, 100-140кг калий сіңіреді. Бҧл шама сол жерге егілетін бидайдың гектарынан 30ц ӛнім беруіне жеткілікті болар еді. Мәдени ӛсімдіктер топырақ бетіндегі әр грамм жасыл масса ҥшін 3,20гр су жҧмсаса, ал арамшӛптер 6,57 гр немесе 2 есе кӛп жҧмсайды екен. Арамшӛптердің дақылдарға кӛлеңке тҥсіруі оның ӛсіп жетілуіне кӛп зиян тигізеді. Кҥн сәулесі тҥспеген ӛсімдіктердің дәні нашар толысады, ол әлжуазданып, оның тҧқымындағы қоректік заттардың мӛлшері азаяды. Арамшӛптер тамыр жҥйесінің кҥшті дамуына байланысты топырақтың терең қабаттарындағы су қорын мәдени ӛсімдіктерден бҧрын кӛп мӛлшерде алып, оларға ӛте қолайсыз жағдай туғызады. Сондықтан армшӛптермен кҥрес – ылғал ҥшін кҥрес. Шырмауық арамшӛптер - ӛсімдіктердің жатып қалуына әкеп соғады, олардың жиналуын қиындатады. Арамшӛптер – аурулардың қоректенетін орны. Мысалы жатаған бидайық сымқҧрт тат ауруының тарауына мҥмкіндік туғызады. Арамшӛптердің вирусты аурулары шіркей арқылы мәдени ӛсімдіктерге жҧғады. Қант қызылшасы ҥшін зиянкес бізтҧмсықтың мекені алабҧта болып табылады. Дала шырмауығында шабындық кӛбелек дамып ол кейіннен мәдени ӛсімдіктерге зиян келтіреді. Кейбір арамшӛп жемістері тҧқымдары дәнге жағымсыз иіс береді немесе оны уландырады (қара меңдуана) ащы дәм береді (ащы жусан). Кӛптеген арамшӛптердің гҥл тозаңдары адамға аллергия ауруын туғызады. Арамшӛптерге тән қасиет олардың жоғары ӛсімталдығы. Мысалы, жусан жапырақ тҧқымдары бір ӛсімдіктен 5000 дана, алабота 200 мың, қызылша гҥлтәжі 500 мың, сарықурай 730 мың тҧқым бере алады. Астық тҧқымдас ауыл шаруашылық дақылдарының бір ӛсімдігі әрі кетсе, 2000 дана дән береді. Арамшӛптер олармен салыстырғанда 2,5 еседен 37 есеге дейін ӛсімталдығы анықталған. Кӛптеген арамшӛптер тҧқымдарын жан-жаққа тез тарата алатын қабілеті бар. Мысалы кҥрделі гҥлді арамшӛптердің (қалуен, бақ-бақ) ҧшпа ҧрықтары, кәдімгі кәріқыздың, тікенді сарысояудың-тікендері мен ілгешектері арқылы кӛбейеді. Арамшӛптердің басты ерекшелігі - тҧқымдарының біркелкі еместігі, шҧбалаңқы кӛктеуі. Біркелкі ӛнбеуін кӛптеген себептермен тҥсіндіруге болады. Тҧқым қабының қҧрылысының ерекшелігі мен алуан тҥрлілігі жылдық ылғал мӛлшері мен топырақ температурасының қажеттілігі, кҥн сәулесіне реакциясы. Арамшӛптердің тҧқымы тіршілік қабілетін ҧзақ мерзімге дейін сақтайды мысалы, жолжелкен 9 жылға, мальва 12 жылға дейін ӛсіп-ӛнуін сақтай алады. Кейбір арамшӛптер тҥрлерінің тҧқымы жануарлардың ішегіне тҥскенде де ӛңгіштігін сақтайды, дала шырмауығының тҧқымы ішек жолынан ӛткенде бҧзауларда 22,2 %, жылқыларда – 6,2%, қойларда – 21% тіршілік қабылетін сақтайды. Дала шырмауығының тҧқымы салқын суда 54 ай болғаннан кейін ӛнгіштігін 55%-ке дейін сақтаған. Кӛпжылдық арамшӛптердің бір бӛлігі - атпа тамырлар, тамырсабақтар және мҧртшаларының кӛмегімен вегетативті кӛбеюге қабілетті. Тамырсабақ топырақ ӛңдеу кезінде қиылғанда бір ғана бҥршігі қалып қойса, болды аз ғана уақыт ішінде бидайық ӛсіп шығады. Арамшӛптерге қарсы кҥресті табысты әрі тиімді жҥргізу ҥшін олардың биологиялық ерекшеліктерін терең білу қажет. Мысалы, бір жылдық арамшӛптердің кӛгін бір рет отау, оларды жоюға әкеп соғады, ал атпа тамырлы арамшӛптерді бір рет отау олардың кӛбеюін кҥшейтеді. Кӛпжылдық тамырсабақты арамшӛптің кӛп тараған ӛкілінің бірі жатаған бидайық - бір масағының ӛзінде 50 дән болатын тҧқымнан ӛніп шығысымен, жатаған бидайық 2,5м тереңдікке тез тамырланып бекініп алады. Жатаған бидайыққа «дала ӛрті» деген атақ тағылған. Ӛйткені ол қоныс тебе салысымен ол жаңа мекенді мықтап иеленеді. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|