«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| 3.9
Арамшӛптердің биологиялық ерекшеліктері. Арамшӛптерді жою шаралары Ауыл шаруашылық дақылдарымен салыстырғанда арамшӛптердің мынадай биологиялық ерекшеліктері бар: 1. Арамшӛптер ӛте ӛсімтал келеді. Мысалы, кәдімгі гҥл тәжі арамшӛбінің бір ӛсімдігі 500 мың тҥйір тҧқым береді. 2. Арамшӛптердің тҧқымы әр тҥрлі жолдармен кеңістікке тез таралады (жел-су-мал-адам-кӛлік-қҧс-кӛң арқылы). 3. Арамшӛп тҧқымдарының ӛсіп-ӛну кезеңдері әр тҥрлі болады, яғни олар бір мезгілде шығып кӛктемейді, сондықтан оларды егін себер алдында бірден жойып жіберуге мҥмкіндік жоқ. 4. Арамшӛптердің тҧқымы топырақта ҧзақ жатса да ӛзінің ӛсіп-ӛну қабілетін сақтайды. Мысалы, дала қалуенінің тҧқымы ӛзінің ӛнгіштік қабілетін топырақта 20 жыл бойы сақтайды, ал қызылша гҥл тәжісі тҧқымы 40 жыл, дала шырмауығы 50 жыл жатса да ӛлмейді. 5. Арамшӛптер сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына (ыстыққа, суыққа, қҧрғақшылыққа) ӛте тӛзімді келеді. Бірқатар арамшӛптердің жас ӛркендері – 10-11 0 С суыққа тӛзе алады. 6. Кӛптеген арамшӛптер ӛзінің вегетативтік мҥшелері арқылы ӛніп - ӛседі. Мҧндай ӛсіп - ӛнудің потенциалдық мҥмкіншілігі зор, ӛйткені бір ӛсімдікте мыңдаған вегетативтік бҥршіктер болады, ал әр бҥршік жаңа ӛсімдік береді. 7. Арамшӛптердің тҧқымдары топырақтың беткі қабатында-ақ немесе болмашы тереңдікте жатып та жақсы ӛсіп - ӛнеді. Кӛктемгі егіс алдындағы топырақты ӛңдеу арқылы осы кезеңде пайда болған арамшӛптерді жоюға болады. Арамшӛптерді жоюда егін сепкеннен кейінгі - тырмалау әсіресе отамалы дақылдардың қатар аралығын культивациялау ерекше орын алады.Ерте піскен дақылды жинау кезінде немесе жинап алғаннан кейін дереу аңызды 6-8см тереңдікте дискілі сыдыра арқылы ӛңдейді. Эрозия бар жерлерде аңызды сыдыра ӛңдеу ҥшін культиваторлар қолданылады. Олар топырақты 10-15см тереңдікке дейін ӛңдей отырып, аңызға 70 – 90% дақыл сабағын қалдырады. Қоршаған ортаны ӛр тҥрлі препараттармен ластамай, табиғатты қорғау ҥшін арамшӛптерді биологиялық ӛдіспен жоюдың маңызы зор. Арамшӛптерді жоюдың биологиялық және химиялық шаралары бар. 1. Биологиялық кҥрес деп олардың табиғи жауларын оларға қарсы пайдалануды айтады. Мӛдени ӛсімдіктердің ерекшелігі мен арамшӛптердің тҥрлеріне байланысты биологиялық ӛдістің әр тҥрлі тәсілі қолданылады. Олардың ішіндегі бастылары мыналар: Насекомдар мен жҧмырқҧрттарды қолдану. Мысалы, қызыл кекіреге қарсы кекірежҧмыр қҧртын, арамсояуға – бізтҧмсықты, қалуенге – жапырақ кеміруші қоңыздың личинкасын қолданады. Кҥнбағыс сҧңғыласына қарсы фитомиза шіркейін қолдану – оның тҧқымының ӛнімін 70 пайызға дейін кемітеді. Жусан жапырақты ойраншӛпке қарсы ойраншӛп кӛбелегін қолданады. Арамшӛптердің генеративтік органдарын зақымдау мақсатымен фитопатогендік микроорганизмдерді қолданады. Мысалы, альтернария саңырауқҧлағының споралары дала арамсояауының сабағына тҥссе тез ӛсіп, кӛбейіп аталған паразиттік арамшӛпті екі аптаның ішінде жойып жібереді. Қызыл кекіреге қарсы кекіре тот ауруын пайдаланады. Қорытып айтқанда, арамшӛтермен биологиялық әдіс арқылы кҥресу-болашағы зор шаралардың бірі. 2. Химиялық кҥресу шаралары арамшӛптерді жоятын ерекше химиялық заттарды қолдануға негізделген. Олар: 1) ӛсімдіктерге жапырағы және басқа топырақ ҥстіндегі мҥшелері арқылы енетіндер (карбин – солан – бетонал, реглон ) бҧл гербицидтерді тек ӛсіп-ӛніп келе жатқан арамшӛптер ҥшін қолданады. 2) Тамырлары немесе ӛскіндері арқылы енетіндер (симазин – пролазин – трефлан т.б). Бҧларды ӛсмімдіктер тамырларына әсер ететін гербицидтер деп атайды және арамшӛптер тҧқымы кӛктегенге дейін топырақ қабатына енгізеді. 3) Жапырақтар мен тамырлары арқылы ӛсімдікке енетіндер (атразин, прометрин, полидим, далапон). Бҧл гербицидтерді комплексті әсер ететін препараттар деп атайды. Арамшӛптермен биологиялық кҥресте ең басты кӛніл аударатын мәселе ол қауіпсіздік. Зиянкестерді белгілі бір жерде кӛбейте отырып, оларды ҧзақ мерзім ашықтырады,осыдан кейін оларға әртҥрлі ӛсімдіктерді оның ішінде осы насекомдар биологиялық кҥрес ҥшін пайдаланылатын екпе дақылдарды да ҧсынып кӛреді.Ҧзақ уақыт бойы ӛзінің заңды қорегі арамшӛптерден айырылғандары басқа қорекке ауыспастан тіршілігін жоятын болса,олар ойдағыдай ӛтті деп есептеледі. Мысалы Кҥнбағыс егіндігінде сҧңғыламен кҥресуге фитомиза шыбынын қолданудан пайдалы тәжірибе бар. Биологиялық әдістің нәтижесінде сҧңғыланың 82-90% жойылды. Осы арамшӛптерді азық етуші – фитомиза - әр гектарға 500 – ден 1500 – ге дейін фитомиза жіберіледі. Танапты фитомизациялау деген термин енгізілді. Кекіреге – қарлы – кекіре қҧрты (нематоды) қолданылады. Осының нәтижесінде арамшӛптің 22 % жойылып 30 % - і қҧрттың жуеінен шіріп, ӛсімдіктің таралып ӛсу қабілетін жойды. Ең бір қауіпті карантиндік арамшӛп жусан жапырақты амброзия. Бҧл арамшӛпке қарсы амброзияны залалдайтын фузориум, амброзия темір қоңызы қолданылады. Дала шырмауығына қарсы – филлотрета қоңызын, шырмауық қаракҥйесін, теңбіл қанатты орафория шыбынын қолданады. Қамыспен кҥресте – беде егісін пайдалану. Қамыс жерасты сулары жақын жатқан учаскілердегі топырақтың ылғалы жоғары болғанда ғана ӛсіп - ӛнеді. Ал беде – тамырының кҥшті су тарқыштық ерекшелігі мен қамыстан ылғалды тартып алып, топырақты кептіреді, сӛйтіп арамшӛпті қҧртады. Қоршаған ортаны қорғау шаралары. Жоғарыда келтірілген сақтану шаралары жҥзеге асырылғанымен, гербицидтер ауамен сумен жӛне басқа жағдайлармен қоршаған ортаға жайылып кетуі, оған зиян келтіруі мҥмкін. Сондықтан гербицидтерді қолдану кезінде табиғатты қорғау жағында қарастыру керек. Ол ҥшін топырақты, ауаны, су қҧбырларын, азық-тҥлікті, мал азығындық ӛнімдерді, ара, қҧс, жануарлар мен ӛсімдіктерді улы химикаттардан сақтау қажет. Сонымен қатар гербицидтерді қолдану әдістерін, мерзімі мен мӛлшерін және қолдану техникасын дәл анықтай білген жӛн. Гербицидтер топырақтағы микрооргаанизмдердің әсерімен ыдырайтын болғандықтан, олардың белсенділігін арттыру ҥшін жерді дер кезінде дҧрыс ӛңдеу, топырақ бойындағы ылғалды сақтау, улылығы аз препараттарды қолдану жӛне оларды ҧсынылған мӛлшерде жҧмсау сияқты істерді жҥзеге асыру керек. Бҧл кӛрсетілген шаралар қоршаған ортаны қорғауға елеулі септігін тигізеді. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|