бӛлім АГРОХИМИЯ. ТЫҢАЙТҚЫШТАР

Агрохимия –егіншілікті қоректік заттар айналымын қоректену процесі 
кезіндегі ӛсімдік,топырақ және тыңайтқыштар арасындағы байланысты 
зерттейді және тыңайтқыштарды дҧрыс қолдану мен пайдаланудың ғылыми 
негізі болып табылады. 
Ауыл шаруашылық дақылдарының ӛнімділігінің артуы тыңайтқыштарды 
қолдануға байланысты болады.Әртҥрлі топырақтарда тыңайтқыштардың 
қарқындылығы әртҥрлі болады.Кӛбіне ол нақты табиғи жағдайларға,дақыл 
тҥріне енгізілу мӛлшері мен әдістеріне байланысты болады. 
Тыңайтқыштардың қарқындылығын арттыру ҥшін климат пен топырақ 
жағдайларын ескере отырып Ауыл шаруашылық дақылдарының ауыспалы 
егісте 
орналасуын 
оның 
қоректену 
ерекшеліктерін 
ескере 
отырып,тыңайтқыштарды қолдануды белгілі бір жҥйесін қолдану керек. 
Шаруашылықтағы 
тыңайтқыш 
жҥйесі 
дегеніміз-ӛсімдік 
шаруашылығының ӛнімділігі мен ӛнім сапасын және топырақтың қҧнарлығын 
арттыру мақсатында органикалық немесе минералдық тыңайтқыштарды 
жинақтау,сақтау,тасымалдау немесе тиімді пайдалану жӛніндегі агрохимиялық 
және ҧйымдастыру шаралдарының кешені.Тыңайтқыштарды тиімді пайдалану 
ҥшін «топырақ -ӛсімдік» жҥйесіндегі әрбір элементтердің мәні мен негізгі 
қоректену 
элементтерін 
қажетсіну 
мӛлшерін 
ескеру 
керек.Ауылшаруашылығында 
қолданылатын 
барлық 
тыңайтқыштар 
органикалық, минералдық, бактериалдық және жақсартушы тыңайтқыштар 
болып бӛлінеді. 
1. Органикалық тыңайтқыштарға-кӛң,қҧс саңғырығы,кҥйген кӛң,жасыл 
тыңайтқыштар сабан, ет, балық, тері ӛнеркәсібінің қалдықтары, сапропель (ӛзен 
тҧнбалары) жатады.Органикалық тыңайтқыштарда қоректік заттар жартылай 
және толығымен органикалық қосылыстар тҥрінде болады.Олар әдетте ӛсімдік 
немесе жануарлар қалдықтары болғандықтан,ӛсімдіктер оларды тек 
минералданғаннан кейін ғана пайдалана алады. 
2. Бактериалды тыңайтқыштарға – қҧрамында пайдалы топырақ 
микроорганизмдері бар препараттар жатады. Оларда қоректік элементтер 
болмайды,олар топырақтың қоректік режимін жақсартатын пайдалы 
микроорганизмдердің дамуына,кӛбеюіне септігін тигізеді. Нәтижесінде 
ӛсімдіктерді азотпен және т.б. элементтермен қамтамасыз ету жақсарады. Олар 
нитроген, аэробактерин. 
3. Минералды тыңайтқыштарда - ӛсімдікке қажетті қоректік заттары бар 
химиялық қосылыстар жатады. Олар N, P, K – тыңайтқыштары және 
микротыңайтқыштар: В, Мо, Cu, К және т.б
4. Жақсартушы тыңайтқыштар топырақтарды химиялық жақсарту 
кезінде,яғни 
қышқылдану 
мен 
сорлану 
мен 
кҥрес 
кезінде 
қолданылады.Қышқылдығы 4,5-5,5 болған кезде -әк ізбес енгізу керек.Оларға 
ізбес доламит ҧнын,әк,ӛзендік әк жатады.Топырақты гипстеуді ӛсімдіктерге 
зиянды ортаның сілтілік реакциясын туғызатын,сорланған топырақтадағы 
сіңірілген натрий қҧрамын азайту ҥшін қолданылады.Гипстеу ҥшін 
майдаланған ҧсақталған гипс,фосфогипс хлорлы кальций қолданылады. 

Тыңайтқыштарды енгізудің 3 тҥрлі тәсілін ажыратады. 
- негізгі немесе еккенге дейін. 
- егу кезінде және еккеннен кейін немесе ҥстеп енгізу. 
- ӛсімдіктің ӛсіп жетілу кезінде. 
. Тыңайтқыштар нормасын далалық тәжірибелер нәтижелерінің негізінде 
белгілейді және топырақтағы қоректік заттар қорына және кеуектік заттардың 
жоспарланған ӛніммен бірге топырақтан шығатын мӛлшерін ескере 
отырып,есептеп табады.Сонымен қатар бҧл кезде топырақтан және 
тыңайтқыштардан қоректік заттардың пайдалану коэффициентін де білу керек. 
Енгізілетін тыңайтқыш мӛлшерін тӛмендегі ӛрнек кӛмегімен анықтауға болады. 
Д=100 Вк/ К
r 
К
r
-қоректік заттарды пайдалану коэффиценті 
Д- тыңайтқыштың мӛлшері. Вк-тыңайтқыштағы әсерлі зат қҧрамы, кг/г 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: