«Өлке тарихын мектепте оқыту әдістемесі»

1944 жылдың жазында Белорусия мен Балтық бойын жаудан тазарту үшін зор майдан басталды. 30-шы гвардиялық атқыштар дивизиясының құрамында взвод командирі Ұлан ауданынан Ізғұтты Айтықов, ИЛ-2 ұшағымен 109 рет аспанға көтерілген, 7 рет әуе соғысына қатысқан штурмовик-ұшқыш, шемонайхалық Федор Матвеевич Сафонов болды.

Киров ауданынан Федор Михайлович Мехниннің Т-34 танкісі жаудың талай техникасы мен әскерінің көзін жойды. Ол туған жердің мыңдаған шақырымын ұрыспен жүріп өтті. Оңтүстік Буг өзеніне өту кезінде гвардия старшинасы Мехниннің танкісі қарсы жағалауға жете бергенде минаға түсіп, өзі экипажбен қоса сол жерде қаза тапты.

Шығысқазақстандықтар Ұлы Отан соғысы жылдарында – жау тылында партизан қатарында да ерлікпен шайқасты. Жерлестеріміз мыңдаған партизан боздақтардың есімдерін, оның ішінде Қасым Қайсеновтың, Әди Шәріповтың есімдерін ардақ тұтады.

Туған жерді неміс басқыншыларынан тазартқаннан кейін Кеңес Армиясы Европа мен Азия халықтарының фашистер мен жапон миллитаристерінің езгісінен құтылуына көмектесті. Бұл көмек милиондаған адамдардың өмірін жалмады. Шет елдерде ерлік көрсеткендер қатарында біздің жерлестеріміз: зайсандық Головченко, соғыс бойында 550 рет әскери тапсырмамен ұшқан Лениногорлық Рощин, шемонаихалық Астафьев, Берлинге шабуыл кезінде қаза тапқан Уварово селосының тумасы рота командирі Н. С. Шелехов болды.

Империалистік Жапонияға қарсы соғыста Кеңес Одағының Батыры атағына Самар ауданының Подгорное селосының тұрғыны Иван Михайлович Яроцкий ие болды. Ол өз ерлігін 1945 жылдың 13 тамызында жасады. Торпедалы катерлер Владивостоктан 130 миль жерде орналасқан кореяның Сейсин портына жапондардың ту сыртына шықты. Жаулардың көз алдында аға лейтенант Яроцкий басқаратын теңіз жаяу әскерлерінің ротасы жағалауға түсті. Бұл өте батыл шабуыл еді. Рота бір тәулік бойы саны көп дұшпанмен шайқасып, жаулап алынған плацдармды ұстап тұрды. Сөйтіп, жаңадан келетін десанттардың орналасуына мүмкіндік туғызды. Көп ұзамай-ақ Кеңес әскерлері Кореяның солтүстігін жаудан азат етті.

Кеңес халқының ерлік істерін тізіп шығу мүмкін емес. Ол шын мәнінде бүкілхалықтық болды. Ұлы Отан соғысы кезінде 116 жерлесіміз Кеңес Одағының Батыры атағына ие болса, біздің өлкенің 23 өкілі Даңқ орденінің толық иегерлері (ресми емес Кеңес Одағының Батыры атағымен теңестіріледі) атанды.

Балтық теңізі флотының теңізші-кировшілері – жерлестеріміз жаумен ерлікпен шайқасты

Шығысқазақстандықтар тек майданда ғана жауларға ымырасыз күрес жүргізген жоқ. Әртүрлі себептермен жаудың қол астында қалған аймақтарда олар партизан отрядтарына кіріп, оларды ұйымдастырып жауға тыныштық бермеді. Толық емес мәлімет бойынша, партизан қозғалыстарына 70 жерлесіміз қатынасқан.
Сұрақтар мен тапсырмалар

1941 жылы тамызда Шығыс Қазақстан облысында Берлинге шабуылға қатысқан 375 танкіге қарсы артдивизион, 96 гвардиялық, 837, 237, 238 атқыштар полктері жасақталды.

Семей облысы аумағында екі атқыштар дивизиясы жасақталды, оның біреуі Алматы, Қарағанды, Семей облысынан тұтқындарынан жасақталып, 238-гвардиялық деген атқа ие болды. Дивизия штабы Семейде орналасты. Семейде жасақталған екінші дивизия – 8-ші атқыштар дивизиясы.

Москва іргесінде. 10 қазан 1941 жылы 238-ші атқыштар дивизиясының эшелоны Тула қаласына келді. Қарсыласқан, қиян-кескі ұрыстар жүріп жатты. Кеңес жауынгерлерінің жанқиярлық ерлігіне қарамастан Қызыл Армия елді мекендерді бірінен соң бірін тастап кетуге мәжбүр болды.

Оның командирі, полковник Г.П. Коротков: «Оканың батыс жағалауына шығып, жауға тойтарыс беру туралы бұйрықты алғаннан кейін, құйып тұраған жауынның астында өзеннен өтуге бет алдық. Су шайған жолдардың батпағына арбалар мен зеңбіректер батып, тарта алмай қиналған аттарға жауынгерлер көмектесті. Оқ-дәріні қызыләскерлер өзері тасыды. Командирден бастап, қатардағы жауынгерге дейін бұйрықтан кешігіп қалмауға, уақытында жетіп, жауды тоқтатуға ұмтылды» деп жазды.

238-шы атқыштар дивизиясының жауынгерлік жылнамасы осы сәттен басталады. Алғашқы шайқастарда қызыләскер П.В. Корнев көзге түсті. Ұрыстың қызған кезінде рота командирі лейтенант Стебельков оққа ұшты. Сабырлы қалпын сақтаған П.В.Корнев ротаның басшылығын батыл түрде өз қолына алып, шайқасты басқарды. Ерекше батылдығы мен тапқырлығы үшін қатардағы жауынгер П.В. Корнев дивизияда алғашқылардың бірі болып жоғары үкімет наградасы – Ленин орденімен марапатталды.

«Жақсы жарақтанған тың жауынгерлердің тосын соққысынан есеңгіреп қалған жау әскері шабуылын тоқтатты.... Жау алдында ірі әскери қосын тұрғандай әсерде қалды. Біздің дивизиямызды « Сібірдің жабайы дивизиясы» деп атайтын» деп жазады 238-ші атқыштар дивизиясының командирі Г.П. Коротков. Тула үшін шайқас Москваға ұмтылған неміс әскерлерінің оң қанаты топтарының қол-аяғын тұсады.

Семейлік жауынгерлердің ерліктері ұмытылған жоқ. 1941 жылы 238-ші атқыштар дивизиясының қорғаныс шебі тұрған Алексин - Железня тасжолының 10-шы шақырымында монумент орнатылған. Онда осы жерде неміс-фашист әскерлеріне тойтарыс беріліп, дивизияның батысқа қарай жеңісті жорық жолдары басталды деп алтын әріптермен жазылған.Белгісіз солдаттың да қабірі осында. Ал, орыстың ескі қаласы Алексинада 238-ші атқыштар дивизиясының Отан үшін қаза болған жауынгерлерінің құрметіне Мәңгілік даңқ қорғаны тұрғызылған. Қорғанның етегінде мынадай сөздер қашап жазылған:

«Даңқ Сендерге, батылдарға, қорықпайтын ерлерге.

Есте сақтап, туған халықың , ән арнайды Сендерге.

Айбынменен өмір сүріп, жеңе білген ажалды,

Ерліктерің мәңгілік, ел есінде қалады»

30 (238-шы) Қызыл Тулы Гвардиялық атқыштар дивизиясы даңқты жорық жолдарын бастарынан өткерді. Осы дивизияның жауынгерлері-семейліктер батырлық пен ерліктің нағыз кереметтерін көрсетті. Бұл – саяси жетекші Ковтун, дивизия комиссары Груданов, капитан Скрипников, қызыләскерлер: Лукин, Шиповалов, Саратов және басқалар. Қызыләскер Корнев өзінің нағыз ер екендігін көрсетті.

Атақты 238-ші дивизияның қатарында болған Ұлы Отан соғысының ардагері Машпиев Нұртаза: «Бұл отты жылдарда мен ротаның саяси жетекшісі болдым, коммунистер мен комсомолдар ерліктің небір ғажайып үлгілерін көрсетті. 6 желтоқсан 1941 жылы Москва түбінде фашист басқыншыларына шабуыл басталды. Он күннің ішінде Торбяево, Мызги, Недельный және басқа елді мекендер жаудан тазартылды. Осы қырғын соғыста семейлік М.Талипов, А.Сагындықов, В.Федоров және т.б. ерлікпен көзге түсті» деп есіне алады.

Соғыстың басынан аяғына дейін гвардияшылар мың шақырымға жуық жүріп, 1200 елді мекенді, 8 қаланы азат етіп, немістің 16 дивизиясының техникасы мен әскерін ауыр шығынға ұшыратты. Отанымыздың азаттығы, тәуелсіздігі мен абыройы үшін Ұлы Отан соғысы кезінде жүздеген қатардағы жауынгерлер, сержанттар мен офицерлер өз аттарын өшпестей етіп қалдырды. Көрсеткен ерліктері үшін дивизияның 13 мыңнан астам жауынгері үкімет марапаттарын алды.

Семейдің Ертіс бойында жасақталған атқыштар дивизиясының фашист басқыншыларын талқандауға қосқан үлесі мен жорық жолдары осындай.

Москва үшін шайқас. 1941 жылдың 5-6 желтоқсанында басталған Қызыл Армияның Москва түбіндегі қарсы шабуылына 238-ші дивизия да қатынасты. 49-шы Армияның (құрамына дивизия кіреді) Әскери Кеңесінің жауынгерлерге, командирлер мен саяси қызметкерлерге құттықтау телеграммасында: «1941 жылдың 14-17 желтоқсан аралығындағы шайқаста сіздер жаудың 131-ші, 31-ші жаяу әскер дивизиялары мен 52-ші жаяу әскер дивизиясының 163-ші полкін талқандадыңыздар...Ондаған елді мекендер мен Алексин қаласы азат етіліп, қайтадан кеңестік болды...Әскери Кеңес сіздерді ірі жеңістеріңізбен құттықтайды және біздің тамаша социалистік Отанымыздың даңқы жолында табыстарға жете берулеріңізге тілектестік білдіреді» делінді.

Бір аптадан соң, 25 желтоқсанда: «Батыс майданның бір бөлігінде қимыл жасап жатқан Коротковтың бөлімшесі немістің 206 жаяу әскер полкін талқандап, оқ-дәрі сақталған қоймаларынмен қоса 270 автомашинасын, 15 зеңбірек, 22 мотоцикл, 50 велосипедін қолға түсірді. Үздіксіз екі аптаға созылған ұрыстар мен алға қарай жылжу кезінде дивизия 36 елді мекенді жаудан азат етті. Жау жеті мыңнан астам солдаттары мен офицерлерінен айрылды» деген жаңа хабарлама түсті.

Москва түбіндегі сәтті әскери қимылдары үшін дивизия Қызыл Ту Орденімен марапатталды, көп кешікпей «Гвардиялық» деген құрметті атаққа ие болды.

1944 жылдың жазында Балтық бойын азат ету кезінде дивизия жаудың «Пантера» мен «Рейх» деп аталатын бекініс шептерін бұзып өтуде үлкен ерлік көрсетті. Дивизия ұрыстар сала отырып, Рига шығанағына дейін барды. Латвия ССР –нің астанасы - Рига қаласын азат етті. Осы үшін «Ригалық» деген атқа ие болды. Дивизия Ригаға шабуыл жасағандар сапында немістердің Курляндиялық деп аталатын күшті тобын толық берілгенше талқандады.

Москваны ерлікпен қорғаушылардың ішінде 28 панфиловшы батырлардың ерлігі әлемге танымал. 8-ші Гвардиялық Панфилов дивизисында Лениногор қорғасын зауытының жұмысшылары Төлеген Тоқтаров и Жұмахан Батталов, Таврия ауданынан Әбил Нүсіпбаев ерлікпен шайқасты.

... 1942 жылы 9 ақпанда Төлегеннің бөлімшесі Бородино селосы үшін жаумен ауыр ұрыстар жүргізіп жатқан болатын. Тоқтаровтың жатқан окопына немістердің тұтас взводы шабуылға шықты. Гвардияшы жан-жақтан қамалаған гитлершілерге өршелене оқ жаудырды. Ұрыс кезінде Төлеген ішінен ауыр жараланса да атысты тоқтатпады. Оғы таусылып қалды. Немістің бір офицері Төлегенге қарсы жүгірді. Гвардияшы жарақатының батқанына қарамастан орнына тік көтеріліп, әлгіге қарсы жүрді. Бар күшімен құлап қалмауға тырысып, бетпе-бет келген неміс офицерін мылтықтың дүмімен бастан ұрып сұлатты, сол мезетте екінші бір фашистің оғынан мерт болды.Оның ерлігі бағаланып, өлгеннен кейін Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

Ұлы Отан соғысының майдандарында ондаған мың жерлестеріміз соғысқа қатысты. Олар Сталинград пен Курск түбінде шайқасты, Кавказ бен Қырымды азат етті.

Соғыс тағдыры шешіліп жатқан Еділ бойында Манштейн армиясының қарсы шабуылына тойтарыс беруге шығысқазақстандықтар: барлаушы А. Коновалов, орудия командирі И. Прокопенко, взвод командирі Д. Коршев және басқалар ерлікпен көзге түскен Котовский атындағы атты әскер дивизиясы қатысты. Баррикада селосын қорғаған 70-ші Гвардиялық дивизия сапында да жерлестеріміз аз болмады.

Шығысқазақстандықтар Курск иінінде де ерліктің небір үлгілерін көрсетті. Бұлар - Кеңес Одағының Батырлары Хамза Мурсалимович Мухамадеев, Матвей Иванович Дмитриев, жауынгерлер А. Ф. Кимасов, М. И. Смолин және басқалары.

Днепрден өту - Кеңес жауынгерлерінің жаппай ерлік көрсетуінің нақты куәсі. 1943 жылдың кү.зінде 2000 жауынгер Кеңес Одағының Батыры атағына лайық болса, соның 25-і шығысқазақстандық. Солардың қатарында: Қойгелді Аухадиев, Н.Я. Фонов, В.В. Бунтовских, А. Г. Попов, И. В. Топорков, А. В. Сумин, Я. С. Котельников, Н. А. Шабарин, Т. С. Вербицкий және тағы басқалары бар. Ленинград үшін болған шайқасқа 27 шығысқазақстандық қатынасты. Шемонаиха ауданынан шыққан К.В. Кузьмин басқарған артиллериялық батарея 900 күн мен түн ді жауға қарсы оқ жаудырумен өткізді. Ерлігі үшін Кузьмин бірнеше рет марапатталған.

1944 жылдың жазында Белорусия мен Балтық бойын жаудан тазарту үшін зор майдан басталды. 30-шы гвардиялық атқыштар дивизиясының құрамында взвод командирі Ұлан ауданынан Ізғұтты Айтықов, ИЛ-2 ұшағымен 109 рет аспанға көтерілген, 7 рет әуе соғысына қатысқан штурмовик-ұшқыш, шемонайхалық Федор Матвеевич Сафонов болды.

Киров ауданынан Федор Михайлович Мехниннің Т-34 танкісі жаудың талай техникасы мен әскерінің көзін жойды. Ол туған жердің мыңдаған шақырымын ұрыспен жүріп өтті. Оңтүстік Буг өзеніне өту кезінде гвардия старшинасы Мехниннің танкісі қарсы жағалауға жете бергенде минаға түсіп, өзі экипажбен қоса сол жерде қаза тапты.

Шығысқазақстандықтар Ұлы Отан соғысы жылдарында – жау тылында партизан қатарында да ерлікпен шайқасты. Жерлестеріміз мыңдаған партизан боздақтардың есімдерін, оның ішінде Қасым Қайсеновтың, Әди Шәріповтың есімдерін ардақ тұтады.

Туған жерді неміс басқыншыларынан тазартқаннан кейін Кеңес Армиясы Европа мен Азия халықтарының фашистер мен жапон миллитаристерінің езгісінен құтылуына көмектесті. Бұл көмек милиондаған адамдардың өмірін жалмады. Шет елдерде ерлік көрсеткендер қатарында біздің жерлестеріміз: зайсандық Головченко, соғыс бойында 550 рет әскери тапсырмамен ұшқан Лениногорлық Рощин, шемонаихалық Астафьев, Берлинге шабуыл кезінде қаза тапқан Уварово селосының тумасы рота командирі Н. С. Шелехов болды.

Империалистік Жапонияға қарсы соғыста Кеңес Одағының Батыры атағына Самар ауданының Подгорное селосының тұрғыны Иван Михайлович Яроцкий ие болды. Ол өз ерлігін 1945 жылдың 13 тамызында жасады. Торпедалы катерлер Владивостоктан 130 миль жерде орналасқан кореяның Сейсин портына жапондардың ту сыртына шықты. Жаулардың көз алдында аға лейтенант Яроцкий басқаратын теңіз жаяу әскерлерінің ротасы жағалауға түсті. Бұл өте батыл шабуыл еді. Рота бір тәулік бойы саны көп дұшпанмен шайқасып, жаулап алынған плацдармды ұстап тұрды. Сөйтіп, жаңадан келетін десанттардың орналасуына мүмкіндік туғызды. Көп ұзамай-ақ Кеңес әскерлері Кореяның солтүстігін жаудан азат етті.

Кеңес халқының ерлік істерін тізіп шығу мүмкін емес. Ол шын мәнінде бүкілхалықтық болды. Ұлы Отан соғысы кезінде 116 жерлесіміз Кеңес Одағының Батыры атағына ие болса, біздің өлкенің 23 өкілі Даңқ орденінің толық иегерлері (ресми емес Кеңес Одағының Батыры атағымен теңестіріледі) атанды.

Балтық теңізі флотының теңізші-кировшілері – жерлестеріміз жаумен ерлікпен шайқасты

1. 
   30-шы Гвардиялық дивизия қандай ірі шайқастарға қатысқан?
   
2. 
   Шығысқазақстандықтардың гитлерлік Германияны жеңуде қосқан үлесін ашыңыз.
   
3. 
   Өзіңіз тұратын елді мекендегі Ұлы Отан соғысына қатысқандар туралы материалдар жинақтаңыз.
   
4. 
   Өлкенің тұрғындары майданға қандай көмектер көрсетті?
   
5. 
   Сіздің елді мекеннің тұрғындары жеңіске қандай үлесқосқандығын біліңіздер
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

1. 
   Өлкенің салалық құрылымы
   
2. 
   Өлкенің ауыл шаруашылығы
   
3. 
   50-80-ші жылдардағы білім беру және ғылым.
   

1. 
   Өлкенің салалық құрылымы. Табиғат жағдайларының алуан түрлілігі, пайдалы қазбалардың орналасуы, өлкенің геосаяси орны, сондай-ақ тарихи қалыптасқан экономикалық құрылымы Шығыс Қазақстан экономикасының әрі қарай даму бағыттарын анықтап берді. Бұл аймақта Қазақстанның ағаш қорының жартысына жуығы орналасқан, жер қойнауы түрлі-түсті металлдарға, қалайы-вольфрам мен ванадий рудаларына бай, мол далалық және тау жайылымдары бар.
   

50-80-ші жылдары Шығыс Қазақстанда өнеркәсіптегі маңызды сала түсті металлургия, ал Кенді Алтай СССР-дің аса ірі, болашағы мол аудандарының бірі болып келді. Мұнда барланған мырыш, қорғасын, алтын, күміс, сирек металлдар мен шашыраңқы элементердің жалпыодақтық қоры шоғырланған еді. Бұл аймақта 1959 жылдың қарсаңында түсті металлдарды өндіру мен өңдейтін тұтас өндірістік кешен қалыптасты.

Соғыстан кейін салынған Өскемен қорғасын-мырыш және титан-магний комбинаттары, Лениногор түсті металл және Зырян қорғасын комбинаты, Ертіс химия-металлургия зауыттары түсті металлургияның ірі өнеркәсіптері қатарына жатады. Олар түсті металл, сирек кездесетін элементтер өндірудің алдыңғы қатарлы техникасы мен технологиясын есепке ала отырып салынды. Олардың маңыздылығын одақтық бағынатындығынан байқауға болатын. Өскеменде түсті металлургиядан басқа металл өңдейтін және машина жасау мекемелері бар болатын. Қалада тамақ өнеркәсібі, оның ішінде май айыру да жақсы дамыды. Онда Шығыс Қазақстанның барлық өңірлерінен келетін күнбағыс дәні өңделетін. Тамақ өнеркәсібінің басқа салалары – ет, сүт пен сыра қайнату – олардың жергілікті маңызы ғана болды.

Шығыс Қазақстанда металлургияның дамуы тек көп компонентті түсті металлдың мол пайдалы қазбаларына ғана байланысты емес, соған сай энергетикалық базасының болуынан да еді.

60-шы жылдардың басында Семейдің өндіріс орындары ірілендіріле бастады. Ұсақ фабрикалар мен зауыттар салалық комбинаттарға біріктірілді. механика зауыты мен темір бұйымдары зауыты механика–құю зауытына, цемент зауыты мен асбест-цемент зауыты цемент-шифер зауыты болып бірікті. Жеңіл және тамақ өнеркәсібі саласындағы мекемелер: тері, тері-шикізат және мех комбинаттары «Былғары-мех бірлестігі» фирмасы, мақта-тақыма және шұлық фабрикалары – шұлық-тоқыма комбинаты, ұн тарту және құрама-жем зауыттары – ұн-құрамажем комбинаты болып бірікті. Семей облысындағы кен өндіру саласын «Алтай алтын» тресі біріктірді. «Семипалатинскэнерго» комбинаты құрылды.

1. Білім беру. Шығыс Қазақстан соғыстан кейінгі жылдарда мәдениет құрылысында едәуір қиындықтарға тап болды. Мәдениет мекемелерінің, мектептердің және т.б. оқу орындарының саны азайды. Бірақ мемлекеттің қолдауымен 50-ші жылдардан бастап халыққа білім беру жүйесі көтеріле бастады.

Қазақ орта мектептеріне, олардың санының өсуіне, мұғалім кадрларының кәсіптік деңгейін көтеруге, ғылымның жаратылыстану, физика-математика, медицина және т.б. да салаларына қажетті жоғары және орта арнаулы, сонымен бірге ауыл шаруашылығының білікті мамандарын дайындауға ерекше көңіл бөлінді.

1952 жылы Семей мұғалімдер институтының негізінде Өскемен педагогикалық институт ашылды, оған оқу жабдығы, кітапхана қорының бір бөлігі және кейбір мамандықтар бойнша соңғы курстағы студенттер де берілді. Сонда жұмысқа оқытушылардың бір бөлігі де кетті.

Өлке экономикасының қарқынды дамуы және осыдан туындайтын инженерлік-техникалық кадрларға деген сұраныс Семейде зоотехникалық-малдәрігерлік (1952 ж.), медициналық (1953 ж.), сүт пен ет өндірудің технологиялық институттарының (1962), музыкалық училищенің (1955 ж.), тері-мех техникумының (1957 ж.) ашылуына объективті себептер болды.

Өскемен қаласында да: жол-құрылыс институты (1958 ж.), құрылыс техникумы (1952 ж.), музыкалық (1955 ж.) училище сияқты жаңа оқу орындары пайда болды.

Егер 1950-1951 оқу жылында Семей облысында – 2, Шығыс Қазақстан облысында бір де бір жоғары оқу орны болмаса, 1959-1960 оқу жылында өлкеде 15 мыңға жуық студент оқитын жеті жоғары оқу орны жұмыс істеді.

2.Нағыз педагогтар. Осы кезеңде мектептерге, училищелерге, жоғары оқу орындарына майдангерлер қайтып келді. Жартысы, соғыс үзген, оқуын жалғастырса, басқалары мұғалімдер мен оқытушылардың қатарын толықтырды.

Атақты педагог, Социалістік Еңбек Ері, Қазақстанның еңбек сіңірген мұғалімі Жақия Шәйжүнісов (1914-1983 жж.) көптеген жылдар бойы Көкпектідегі балалар үйінің директоры болып істеді. Еңбек жолын ол 1933 жылы Көкпекті ауылында он айлық мұғалімдер курстарын бітіргеннен кейін М.Горький атындағы балалар үйінің тәрбиешісі боп бастады. Ол тәрбиеші-мұғалім, оқу ісінің меңгерушісі болды. 1938 жылы балалар үйінің директоры боп тағайындалып, үлкен және тату отбасының нағыз әкесіне айналды. Мұнда балаларды тек қана киіндіріп, тамаққа тойғызып қоймай, оларға көңіл бөліп, жылулық пен қамқорлық көрсететін. Балаларға балалар үйі туған үйіндей болды. Ж.Шәйжүнүсов жақсылық жасаудың шебері, дарыны Алладан берілген педагог еді.

Көкпекті балалар үйі республикадағы балалар үйлерінің ішінде, ең жақсыларының бірі боп саналатын. Балалар үйінің тамаша директорының еңбегі жоғары бағаға ие болды. Ол Социалистік Еңбек Ері атанып, «Құрмет белгісі» орденімен, «1941— 1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін» және «Тың жерлерді игергені үшін» медальдарымен марапатталды. 1962 жылы оған Қазақ КСР еңбек сіңірген мұғалімі атағы берілді.

Ал Семей қаласындағы № 2 мектеп-интернатының тәрбиеленушілері үшін Тамара Павловна Аносова туған аналарындай көрінетін.

Ұлы Отан соғысының ардагері Құмаш Нұрғалиұлы Нұрғалиев (1925-1988 жж.) бала кезінен мұғалім болуды армандаған. 1946 жылдан 1957 жылға дейін ол жетіжылдық Сорвенск, кейіннен Алексеев орта мектептерінің мұғалімі, директоры болып жұмыс істеген. 1955 жылы Қ.Нұрғалиев Абай атындағы Алматы мемлекеттік педагогикалық институтының тарих факультетін бітірді. 1957 жылы ол Боран орта мектебінің директоры болып тағайындалды. Сонда жүріп ол, ауылда жаңа типтегі мектепті қалыптастыру идеясына келді. 1972 жылы жаңа типтік ғимарат салынды. Бұл нағыз, бірнеше гектарды алатын, оқу қалашығы болды: мектеп, арнайы корпус, спортпен, еңбекпен, музыкамен айналысатын ғимарат, осының бәрі гүлмен қоршалған, бақта болатын. Мақсатқа берік Құмаш Нұрғалиұлы үлгілі мектепті жасап шықты. Мұнда жаңа педагогикалық идеялар, оқудың техникалық құралдары еңгізілді, мектеп республикада бірінші боп оқудың кабинеттік жүйесіне көшті, бастауыш кәсіптік білім беру дами бастады.

Құмаш Нұрғалиұлы Нұрғалиев Ленин орденімен, Жауынгерлік Қызыл Ту орденімен, I дәрежедегі Отан Соғысының, Еңбек Қызыл Ту ордендерімен, бес медальменен, «КСРО Халық ағарту ісінің үздігі» белгісімен, «КСРО Жоғарғы Кеңесінің мадақтау грамоталарымен» марапатталды, «Қазақ КСР еңбек сіңірген мұғалімі», «Қазақстан Лениндік Комсомол сыйлығының лауреаты» атақтарына ие болды. 1981 жылы Құмаш Нұрғалиұлына «КСРО халық мұғалімі» атағы берілді. 1992 жылы Боран орта мектебі «КСРО халық мұғалімі Құмаш Нұрғалиевтің мектеп-гимназиясы» деп аталды. Өскемен қаласындағы № 43 орта мектепке, сондай-ақ, 1998 жылы оның ұлы Марат Құмашұлы ашқан жеке меншік колледжге Қ.Нұрғалиевтың аты берілді.

Әскерден демобилизацияланған кейін Семей педагогикалық институтына Бекбаев Асылхан Табылдыұлы (1924 ж. туған) түсті. Өзінің еңбек қызметін ол педагогикалық училищеде (қазір М.Әуезов атындағы педагогикалық колледж) бастады, сосын облыстық партия комитетінің аппаратында жұмыс істеген, 1963 жылдан 1987 жылға дейін педагогикалық училищені басқарды. 1967 жылы ол басқарған педагогикалық училищеге Мұхтар Әуезовтың аты берілді. Сол уақыттың ішінде 600 астам бастауыш сынып мұғалімдері және мектепке дейінгі мекемелердің қызметкерлері училищені бітірді.

Соғыстан кейінгі уақытта өзінің еңбек жолын КСРО және Қазақ КСР ағарту қызметінің үздігі Рашида Ашрафқызы Хасанова бастаған. Семей мұғалімдер институтының физико-математика факультетін бітірген ол, өзін ауыл мектебіне жіберуді талап етті. Ол Жанасемей ауданының Шар мектебінде физика мен математика мұғалімі, сосын Аягөз, Бородулиха аудандарының мектептерінде оқу ісінің меңгерушісі боп істеді. Көп жыл Семей қаласында мұғалімдерді жетілдіру институтын басқарды. Барлық өзінің білімі мен тәжірибесін Рашида Ашрафқызы мектеп басшыларына, мұғалімдерге беретін. Оны алыстағы мектептерде де білетін, өйткені ол жұмыс істеген уақытында солардың әрбіреуінде болған. Бірнеше рет ол жалпыодақтық және республикалық кеңестерде мұғалімдер жұмысының тәжірибесін талдап, баяндама жасады. Соның нәтижесінде Абай ауданының Қайнар, Үржар ауданының Елтай ауылдарындағы, Семей қаласындағы көптеген мектептерді бүкіл халық таныды. Сол кезенде КСРО Халық шаруашылығының жетістіктері көрмесінде Семей қаласындағы №6, №28 орта мектептерінің, мұғалімдер жетілдіру институтының тәжірибесі көрмеге қойылды.

Халық шаруашылығының жетістіктері көрмесінде Семей қаласы мектептерінің кабинеттік жүйесінің жалпыланған тәжірибесі көрсетілді. Халық білім беру қалалық бөліміне, №12 орта мектебіне, қырық бес мұғалімге және 16 оқушыға куәлік берілді, ал алты директор мен мұғалім Халық шаруашылығының жетістіктері көрмесінің медальдарымен марапатталды.

Семей қаласы мен облыстың ең жақсы мектептерінің бірі - И.В.Мичурин атындағы №6 орта мектеп болды. Оның түлектері Мәскеу, Ленинград, Киев, Новосібір, Томскінің жоғары оқу орындарына көптеп түсетін. Мектеп спортта, өз күшімен ұйымдастырылған көркемөнерде табыстарға жетті. 1975 жылы педагогикалық ұжым мектепке еңбекті ғылыми ұйымдастыруды еңгізгені үшін КСРО Халық шаруашылық жетістіктері көрмесінің III дәрежелі дипломымен марапатталды.

Қазақ ССР еңбек сіңірген мұғалімі Екатерина Петровна Хлыновская (1906-2001 жж.) мектеп жанындағы телімді, биологиялық кабинетті, тірі мүйісті ұйымдастырды, жас натуралистер үйірмесін басқарды, балаларды табиғатты сүюге үйретті. 1958 жылы Екатерина Петровна және оның оқушысы Р.Байзаурова КСРО Халық шаруашылық жетістіктері көрмесінің қола медальдарымен марапатталды.

1968 жылы Семей педагогикалық институтының филологиялық факультетін бітіргеннен кейін Қанипа Өмірғалиқызы Бітібаева (1945 ж. туған) туған Тарбағатай ауданының Жетіарал ауылына қайтты. Онда ол 1980 жылға дейін қазақ тілі мен әдебиетінен мұғалім боп жұмыс істеді. Оның педагогикалық келесі қызметі Шығыс Қазақстан облыстық мамандырылған мектебі – дарынды балаларға арналған Жамбыл атындағы гимназия-интернатымен байланысты. Қ.Ө.Бітібаева - КСРО мемлекеттік сыйлығының лауреаты, «Құрмет» орденінің иегері, КСРО мен Қазақ КСР ағарту саласының үздігі, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мұғалімі, ҚР білім берудің құрметті қызметкері, Н.Крупская және Ы.Алтынсарин медальдарының иегері. Оның қазақ тілі мен әдебиетінен авторлық бағдарламасы республикалық ғылыми-әдістемелік лабораториясының негізі болды. Өзінің бай педагогикалық тәжірибесін ол 32 кітап пен оқу құралында жинақтап қорытқан, 8 000 астам дидактикалық материалдар мен көрнекілік құралдарын дайындаған. Жұртшылық Қанипа Бітібаеваның мұғалімдік қабілетін -Тәңірден дейді.

3. Өлкедегі ғылымның дамуы. Осы кезеңде Қазақстанда ғылым да табысты дами бастады. Онда біздің жерлестердің де үлесі бар.

Қайым Мұхамедханов (1916-2004 жж.) белгілі ғалым, ұлағатты ұстаз, ақын және жазушы. Оның аты елімізде абайтанушы ретінде танымал. Қайым Мұхамедханов тек Абай мен Шәкәрімнің ғана емес, оған қоса Бұхар-жырау, Қабанбай батыр, Бөгенбай батыр, Махамбет Өтемісовке арналған еңбектердің де мәтінгері. Ғылыми-зерттеу жұмысының бірінші күнінен бастап ол Абай мен оған замандас ақындар туралы материалды түйірлеп жинады. Ол қазақ халқы мәдениетінің баға жетпес ескерткіштерін сақтап, бүгінгі күнге дейін әкелді. Автордың «Абай айналасындағы ақындар», «Абай шығармаларының мәтіннамасы» монографиялары, көптеген ғылыми мақалалары - Қайым Мұхамедхановтың ұлы Абай және оның ізбасарларының шығармашылығы мен өмірін зерттеуіне деген маңызды үлесі. 1951 жылы ғалым «Абайдың әдебиет мектебі» атты кандидаттық диссертациясын қорғады. Өзінің нәтижелілік өмірінің жарты ғасырдан астам уақытын Қ.Мұхамедханов педагогикалық қызметіне арнады. Оның шәкірттерінің ішінде бүкіл елге танымал ұстаздар, ғалымдар, мемлекет және қоғам қайраткерлері бар. Қайым Мұхамедханов 1947 жылы қабылданған Қазақ КСР мемлекеттік әнұраны мәтінінің бірден-бір авторы.

Өзінің шығармашылық еңбегі үшін Қ.Мұхамедханов үкіметтік, «КСРО халық білім берудің үздігі», «Қазақ КСР ағарту ісінің үздігі», «Еңбектегі үздік жетістіктері үшін» медальдарымен, құрмет грамоталарымен марапатталған. Оған кезінде Семей қаласының, Абай және Жанасемей аудандарының «Құрметті азаматы» атақтары берілді.

Физика-математика ғылымдарының докторы, профессор, Қаз КСР Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Аманов Төлеубай Ыдырысұлы (1923-1978 жж.) атақты ғалым, ғылымның ұйымдастырушысы, ұлағатты педагог. Ол Жанасемей ауданының Құрманғожа ауылында туған. 1944 жылы Семей педагогикалық институтының физика-математика факультетін бітіріп, ол ұзақ уақыт оқытушы боп жұмыс істеді, факультет деканы болды, ғылыммен айналысты. Оның белсенді шығармашылық және ұйымдастырушылық қызметінің арқасында XX ғасырдың 60-шы жылдарының басында республиканың математика ғылымы өзінің дамуында жаңа импульс алды. Функционалдық анализдің әдістері математиканың есептеу математикасы, дифференциалдық теңдеулер, математикалық физикасы сияқты бағыттарында кең қолданылатын болды. 1968 жылы Т.Аманов Қазақ ССР ҒА математика мен механика институтына шақырылды. Мұнда ол функционалдық анализ бен функциялар теориясының жаңа лабораториясын ұйымдастырды. 1972 жылы осы институтты басқарып, кейіннен оның қалыптасуы мен дамуына үлкен ықпал етті.

2013 жылы атақты лингвист, жоғарғы мектептің ұлағатты ұстазы, біздің жерлесіміз Сәрсен Аманжоловтың туғанына 110 жыл толды. Ол Улан ауданында Егінсу деген жерде туған. Шыңғыстай орыс-қазақ мектебін, сосын Семейдегі екіжылдық педагогикалық курстарын бітіріп, ауыл мектебінде мұғалім, Бұқтырма уезінің 4-ші учаскесінің халық соты, Өскемен уездік атқару комитетінің жауапты хатшысы болып жұмыс істеді. 1931 жылы Ташкенттегі Ортаазия мемлекеттік университетін бітіргеннен кейін Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында өзінің оқытушылық және ғылыми қызметін бастайды. С.А.Аманжоловтың «Қазақ әдеби тілінің алфавиті мен орфографиясы (орыс алфавитінің негізінде құрастырылған)» еңбегінде, 1940 жылы қарашада республиканың Жоғары Кеңесінің сессиясында қабылданған орыс алфавитінің негізінде құрастырылған, қазіргі қазақ алфавиті жасалып, қазақ орфографиясының негізгі принциптары көрсетілді. Сәрсен Аманжолов бастауыш сыныптарға арналған қазақ тілінің алғашқы оқулығының (1932), орта мектепке арналған қазақ тілінің нормативтік оқулықтарының авторы. Сәрсен Аманжоловтың оқулықтары, басқа ғалымдардың еңбектерімен қатарлас, көп жылдар бойы ана тілімен өсіп келе жатқан ұрпақты оқытудағы негізгі оқу құралдары болды. С.Аманжоловтың ғылыми еңбектерінде қазақ тіл білімінің ең басты сұрақтары (алфавит, орфография, терминология, лексикология, лексикография, грамматикалық құрылыс, тарих пен диалектология, қазақ әдеби тілі) ашылған.

1. 
   Шығыс Қазақстанның географиялық ерекшеліктері экономиканың дамуына қалай әсер етті?
   
2. 
   Шығыс Қазақстан мен Семей облыстарының экономикалық дамуында қандай айырмашылықтар бар?
   
3. 
   50-80-ші жылдары сіз тұратын жерде шаруашылықтың қандай салалары дамыды? 50-60-шы жылдары өмір сүрген туысқандарыңыздан сұрап, үйдегі отбасылық суреттерге, баспана-тұрғын үйі мен тұрмыстық заттарына, демалысы мен жұмыстан тыс уақыттарын өткізуі, киім үлгілеріне қарап, сол кездегі халықтың тұрмысын сипаттаңыз
   
4. 
   Өлкедегі халыққа білім беру жүйесінің өскенін қандай фактілер дәлелдейді?
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

1. 
   Облыста өнеркәсіптің дамуы.
   
2. 
   Облыстың агроөнеркәсіптік кешендері.
   
3. 
   Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі
   

1. 
   Облыста өнеркәсіптің дамуы. Тәуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап Қазақстан нарықтық экономиканы орнықтыру бағытын ұстанды. Бүгінде Шығыс Қазақстан облысы тәуелсіз Қазақстанның инновциялық экономикасының «тірек қазығының» бірі, қуатты өнеркәсіп өндірісі аймағы болып табылады.
   

Облыс – республикада бірден бір мырыш, титан мен магний, сирек металлдар – тантал мен ниобий өндіруші. Түсті металлдар мекемелеріне акционерлік қоғамдар – «Казцинк» ЖШС, «Үлбі металлургия зауыты» ААҚ, «Өскемен титан-магний комбинаты» АҚ, «Шығысқазмыс» бірлестігі, ГРК «Андас-Алтын» ЖШС, ФИК «Алел» ААҚ, ГРК «Алтын-Төбе» ЖАҚ, «Ертіс сирекметалл компаниясы» ЖШС мен «Қазниобий ИХМЗ» ЖШС жатады.

Барлық үш компанияның иегері Қазақстан Республикасы Үкіметі ұзақ мерзімді концессия шартымен, инвесторларды тарту үшін Бұқтырма су электр станциясын жаңа компания құрамына қосып берді. Содан бері Қазцинк акциялырының бақылау пакеті жеке секторға сатылған. Компанияның бас инвесторы - шикізат тауарлары мен сирек металлдар жеткізуші әлемдегі аса ірі швецарияның Гленкор Интернешнл АГ (Ғаламдық энергетикалық шикізат тауарлары мен қорлары) компаниясы.Тау-кен, кен байыту, металлургия саласында, сонда-ақ электр энергиясын өндіру мен машина жасау өндірісінде 25 мыңға жуық 500 түрлі мамандық иелері жұмыс істейді. Жұмысшылардың мамандық деңгейінің қажетті дәрежеде болуын қамтамасыз ету үшін, Қазцинк өз қызметкерлерінің мамандықтарын үнемі жетілдіріп, оқытып отырады. Мекеменің әлеуметтік бағдарламасы тегін дәрігерлік қызметті, жұмысшылар мен олардың балаларын оқытуды, жеңілдіктермен тұрғын үй сатып алуды, санаторийлерде емделу мен демалуды қамтиды.

Шығыс Қазақстан аумағында республика ормандарының үштен екісі шоғырланған. Шығыс Қазақстанның ормандары жалпы қоры 167,7 млн. куб метр  (республика орманының 70%) болатын, 1,8 млн. га жерді алып жатыр.

Өнеркәсіп өндірісі саласында машина жасаудың үлесі артып келеді. Машина жасау және металл өңдеумен «Семей машина жасау зауыты» ААҚ, РГП «Бронетанк-жөндеу зауыты», «Қазақкабель» ЖШС, «Өскемен арматура зауыты» және басқалары айналысады. Олар таукен-шахта, кен байыту жабдықтарын, газ-мұнай құбырлары арматурасын және тағы басқа өнімдерді шығарады.

Облыста республикадағы күш конденсаторларын шығаратын бірден-бір зауыт - «УК конденсатор зауыты» ААҚ жұмыс істейді. 2002 жылы Қазақстандағы жеңіл автомобиль құрастыратын жалғыз зауыт - «Азия-Авто» зауыты жұмысын бастады. Онда қазір «ВАЗ-Нива», «Шкода», «КИА», «Шевроле» автомобильдері құрастырылады.

Үлбі металлургия зауыты (АО «УМЗ») – Евразия континентіндегі құрамында берилиі бар өнімдердің барлық түрін шығаратын, сондай-ақ ТМД-да тантал өндіретін жалғыз зауыт.

Шығыс Қазақстанда құрылыс жұмыстарының қарқынды жүргізілуі мен инновациялық белсенділік құрылыс материалдары өнеркәсібін жандануына түрткі болды. Бұл саланың ірі мекемелері - «Бұқтарма цемент компаниясы» ААҚ, «Ертіскөлікқұрылыс» ЖШС, «Семей асбоцембұйым зауыты» ЖШС, «Семейцемент» ЖАҚ, «Силикат» АҚ.

1992 жылы Өскемен қаласында ерекше өндіріс орны –Қазақстан монета сарайы салынды. Оның негізгі өнімі: айналымдағы және ескерткіш тиындар, мемлекеттік наградалар, мерейтойлық және есерткіш медальдар, спорттық наградалар және басқалар.

Жыл сайын облыстың мекемелері мен ұйымдарының инновациялық белсенділіктері артып келеді. 2004 жылы Шығыс Қазақстанның Д. Серікбаев атындағы мемлекеттік техникалық университетінің базасында «Алтай» аймақтық ғылыми-технологиялық паркі» құрылды. Оның құрамына ассоциациялық негізде оқу, ғылым, конструкторлық, өндірістік, қаржылық және аймақтың тағы басқа құрылымдар енді. Ресурстарды үнемдеу мен экологиялық таза технологиялар, жаңа конструкциялық материалдар, ақпараттық технологиялар: түсті металлдарды өндіру мен өңдеу, машина жасау, табиғатты қорғау, жаңа материалдар шығару технологиялары олардың инновациялық басым бағыты болды.

Курчатовта қуатты ғылыми-техникалық және өндірістік инфрақұрылым (үш зерттеу реакторы, изохронды циклотрон, зарядталған бөлшектер үдеткіші және күрделі тәжірибелік стенділер) - Ұлттық ядролық Орталық пен ядролық технология Паркі жұмыс істейді. Жоғары квалификациялы мамандар мұнда атом энергетикасы мен ядролық физиканың күрделі ғылыми мәселелерімен айналысады.

2. 
   Облыстың агроөнеркәсіптік кешендері. Облыстыңауыл шаруашылығы екінші рет құрылуды бастан кешіріп отыр. Шаруалар нарықтық экономикаға сенімді түрде көше бастады, жер реформасына белсенді араласып, өңдеу мен сатуды қоса қамтитын аралас өндірісті меңгеруде.
   

Облыстың биік таулы аймағында марал шаруашылығы даму үстінде.

Бидай дақылының негізгі егістіктері солтүстік-батыс далалық аудандарында және Бұқтарма мен Нарын өзендерінің кең аңғарларында шоғырланған. Мұнда сондай-ақ, сұлы, тары, қарақұмық, бұршақ, картоп, көкөністер өсіріледі. Техникалық дақылдардан күнбағыс өсіріледі. Шығыс өңірдің күнбағыс майы Қазақстанның барлық облыстарында өзінің дәмділігімен ерекше бағаланады, үлкен сұранысұқа ие. Зайсан қазаншұңқырында суармалы егіншілік, бақша өсіру, аздап жүзім өсіру дамыған.

Егіннің жалпы өнімінің 99,3% ауылшаруашылығы мекемелері мен шаруа қожалықтары өндіреді. Күнбағыс пен бақша дақылдарын көбінесе шаруа қожалықтары, ал картоп пен көкөністерді шаруашылықтардың тұрғындары өсіреді.

Балық аулау мен бағалы аң терісін (тиін, ақкіс, бұлғын, түлкі, ондатра) кәсіптік аулау агроөнеркәсіп саласының маңызды салаларының қатарына жатады.

Гүлді өсімдіктерге бай Алтай өңірі мен Тарбағатай тауының оңтүстігінде омарта шаруашылығы дамыған. Алтайдың балы өзінің хош исі мен дәмінің, емдік қасиетінің арқасында әлемдегі ең таңдаулы балдардың бірі болып саналады. Тарбағатай балы да үлкен сұранысқа ие. Шығыс Қазақстан еліміздің ішкі нарығындағы барлық балдың 70% береді.

Облыста ауыл шаруашылығы өнімдерін даярлайтын, өңдейтін, сақтайтын және саудаға шығаратын салалар сәтті дамып келеді.

Азық-түлік өнімдерін өндіру облыста жыл сайын артып келеді. Ең ірі өңдеуші кәсіпорындар қатарына - «Шемазат»ЖШС (еткомбинаты), «Шығыс-Сүт» корпорациясы және сүт, нан-тоқаш тағамдарын шығаруға маманданған «Эмиль» ЖШС, тағамдардың бірнеше түрін жасайтын «Мирас» ЖШС жатады.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеумен «Семей ұн-құрамажем зауыты», «ШҚ ұн-құрамажем комбинаты» ААҚ, «Өскемен ұн тарту комбинаты» және басқалар айналысады. Ұлан, Күршім, Шемрнайха, Бородулиха, Үржар және Көкпекті аудандарында мал сою цехтарының жаңа нысандары пайдалануға берілді.

Бүгінде экономикалық-географиялық жағынан қолайлы орналасқан Шығыс тәуелсіз Қазақстанның қуатты өнеркәсіп аймағы болып табылады.

Шығыс-Қазақстан облысы әкімшілігінің құрамына, әкімнен басқасы, кіреді:

• Өнеркәсіп саласы мен кәсіпкерлік сұрақтары бойынша әкімнің бірінші орынбасары

• Құрылыс пен тұрғын-коммуналдық шаруашылық бойынша әкім орынбасары

• Құрылыс пен кәсіпкерлік жөніндегі әкім орынбасары

• Агроөнеркәсіптік кешен жөніндегі әкім орынбасары

• Қаржы-экономика саласы бойынша әкім орынбасары

• Шығыс-Қазақстан облысының әкім аппараты

• Қала мен аудан әкімшіліктері

• Облыстық басқармалар

• Облыстық департаменттер

• Құқық қорғау органдары

• Шығыс-Қазақстан облысының маслихаты

Облыс әкімінің аппараты әкім қызметінің ақпараттық-сараптамалық, ұйымдастырушылық-құқықтық,материалдық-техникалық қамсыздандыруды, ҚР Елбасының, Үкіметінің, облыс әкімінің акттарын орындалуын бақылауды орындайды, қалалық, кенттік, ауылдық округтардың және т.б. атқарушы органдар аппаратының қызметін байланыстырады.

Облыстық басқармалар өзінің қызмет саласында көптеген міндеттер атқарады. Білім беру басқармасы қызметінің бағыты – ШҚО жерінде білім беру саласын, денсаулық сақтау басқармасының бағыты – халық денсаулығын сақтау саласын, өнеркәсіп пен кәсіпшілік басқармасының - индустриялық-инновациялық қызметін, өнеркәсіп дамуының, жеке кәсіпкерлік пен сауданың және т.б. мемлекеттік қолдау саласын жетекшілік етіп, жұмысын басқару.

Халықтың еркін көрсететін, және, Қазақстан Республикасының заңдар жиынтығына байланысты, оның орындалуын және соны бақылайтын шараларлы белгілейтін – маслихат - жергілікті сайланып қойылған мекеме.

Жергілікті сайланып қойылатын өкімет органдарына – маслихаттарға –

Алғашқы сайлау 1994 жылы наурыз айында өтті. Жылдар бойы облыстық, аудандық, қалалық, кенттік, ауылдық маслихаттардың депутаттары үлкен жұмыс тәжірибесін жинап алды, олардың белсенділігі де көтерілді.

Маслихаттардың сессияларында олар облыс, қала, ауданның келешек әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуының сұрақтарын қарастырады, халық арасында үлкен түсіндірме жұмысын жүргізеді.

Депутаттар өзінің қызметін, маслихаттың тұрақты комиссияларына қатысып, жүргізеді. Бесінші шақырылымның облыстық маслихатының тұрақты комиссиялары депутаттық өкілеттіліктері, этика мен заңдылық, бюджет, экономикалық реформалар мен аймақтық даму сұрақтары, агроөнеркәсіптік кешен, экология, айналадағы ортаны қорғау және табиғи қорды рационалды ұстау, әлеуметтік-мәдени дамуы сұрақтары бойынша комиссиялары болып табылады. Көптеген сұрақтар шешуінің әсерлі әдістері мен тәсілдерінің біреуі болып депутаттық сұраныс саналады.

2. Азаматтық қоғам институттары.

Саяси партиялардың филиалдары, қоғамдық-саяси бірлестіктер, үкіметтік емес ұйымдар, ұлттық-мәдени орталықтар, діни бірлестіктер, бұқаралық ақпарат құралдары облыстағы азаматтық қоғамның институттардың атынан сөйлейді.

Саяси партиялар. Облыста саяси партиялардың тоғыз филиалы бар, олар: "НұрОтан" Халық-Демократиялық партиясының; "Ауыл" Қазақстандық әлеуметтік-демократиялық партиясының; Қазақстанның "Әділет" Демократиялық партиясының; "Қазақстанның патриоттар партиясының"; "Руханият Партиясының"; "Ақжол" Демократиялық партиясының", Қазақстан Коммунисттік партиясының; "Қазақстанның Коммунисттік халық партиясының"; "Қазақстанның "Азат" жалпы ұлттық әлеуметтік-демократиялық партиясының".

Қоғамды шоғырланудағы, қоғамдық-саяси жағдайды сақтау саласындағы көшбасшылық рөлді «НұрОтан» ХДП ШҚ филиалы ойнайды. Облыстық партиялық ұйым 716 бастауыш партиялық ұйымдарға біріккен 60 мыңға жуық мүшеден тұрады. Шаралар әртүрлі бағыттарда жүргізіледі: ұйымдастырушылық-партиялық, идеологиялық, ақпараттық-насихаттау жұмыспен, жемқорлықпен күресуден, ішкісаясаттық тұрақтылықты күшейтуден, ұлтаралық және конфессия аралық келісім бойынша, партияның жастар саясатынан және т.б.

Үкіметтік емес ұйымдар. Азаматтық қоғамның қалыптасуында ең маңызды жетістіктерінің бірі – үкіметтік емес ұйымдардың (ҮЕҰ) қалыптасуы. Олар, мемлекет пен азаматтар арасында делдал рөлін орындап, өздеріне қоғамда әлеуметтік өзгерістердің функцияларының көбін өздеріне алып, экологиялық мәселелерді шешуге, қоғамда әйелдердің, тұтынушылардың, жастардың, көпбалалы және жалғызбасты әйелдердің, жетім балалардың, мүгедектердің және т.б. рөлін көтерудегі елеулі үлесін қосады.

Шығыс-Қазақстан облысында 600 жуық үкіметтік емес ұйымдар тіркелуде. Әлеуметтік мәселелерді шешудегі белсенді үлесін келесі әйелдер бірлестіктері қосады: «Незабудка» (Риддер қ.) әйелдерді қолдау орталығы, «Status» әйелдер федерациясы, «Эхо полигона» (Семей қ.) әйелдер федерациясы және т.б. «Қазақстанның іскер әйелдерінің ассоциациясы» қоғамның іскер саласындағы (саясат, мемлекеттік басқарма, бизнес, ғылым, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет) жұмыс істейтін әйелдерді біріктіреді. Дербес, мықты, немқұрайды емес әйелдер гендерлық саясат мәселелерін шешуіменен айналысады, әлеуметтік және өмірлік бағытта әйелдерге көмек көрсетеді.

Балалар үйлерінде, қарттар үйлерінде, колонияларда үлкен жұмысты «ШҚО мұсылман-әйелдері» лигасы жүргізеді. «Бибі-Ана», «Алтын-ай» әйелдер бірлестіктерінің қызметінің негізгі бағыты - мүгедек-әйелдер құқықтарының заңды және әлеуметтік қорғауы. Осыған ұқсас әйелдер бірлестіктері облыстың аудандық орталықтарында да ашылған: «Арна» әйелдер кеңесі, «Бесқарағай әйелдері» (Бесқарағай ауданы), «Жалғызбасты аналар мен мүгедектердің ассоциациясы» (Үрджар ауданы). Әйелдер бірлестіктерінің әртүрлі ұлт пен кәсіптің қатысушыларын белсенді өмірлік көзқарас біріктіреді.

Жарма, Зайсан, Зырян аудандарындағы «Ауғаныстандағы соғыс ардагерлерінің ұйымы», Ауғаныстандағы соғыс ардагерлерінің риддерлік бірлестігі және т.б. Ауғаныстан ардагерлерінің құқықтары мен қызығушылықтарын қорғауға көмек көрсетеді, жастардың патриоттық тәрбие беру жағынан жұмысын жүргізеді.

90-шы жылдардың басында ашылған экологиялық ҮЕҰ-дар ядролық полигонның зардаптарын жоюға, салауатты өмір салтын насихаттауға қатысады, экотуризмді дамытады. Мемлекеттік жастар саясатын іске жастар ұйымдар асырады.

ЕҰ волонтерлық негізде әлеуметтік тапсырыстар мен бағдарламалар шегінде жұмыс істейді. «2006-2007 жылдарға Шығыс-Қазақстанда мәдениет пен өнер мекемелерінің даму бағдарламасы», «Тілдердің жұмыс істеуі мен дамуының аймақтық бағдарламасы» және т.б. облыстық бағдарламалар ҮЕҰ-мен бірлесіп жетілдіріп, іске асырылған.

Билік пен ҮЕҰ-дың конструкциялық ынтымақтастықтың мысалы ретінде «Жол картасы» бағдарламасын алуға болады, оған, орындалатын жұмыстардың сапасы мен құралдарды ұстау үрдісін бақылайтын әртүрлі тендерлық комиссиялардың, жұмысшы топтардың құрамдарына қатысатын азаматтық сектордың өкілдері алынады.

Кәсіподақ ұйымдары. Азаматтық қоғамның белсенді институттарының бірі болып профсоюздар саналады. Шығыс Қазақстан профсоюздар облыстық одағына 16 салалық ұйым кіреді. Облыста сонымен бірге әлеуметтік серіктестік пен еңбек қарым-қатынас бойынша үшжақты комиссия жұмыс істейді. Профсоюздық ұйымдардың негізгі міндеті – кәсіпорындар мен ұйымдар жұмыскерлердің еңбек құқықтарын және кепілдіктерін, жұмыс берушілердің жауапкершілігімен қамсыздандыру. Халық арасында халықтың әлеуметтік қорғауы бойынша мемлекет жүргізетін саясат туралы үлкен түсіндірме жұмыс жүргізіледі.

Діни бірлестіктер. Қазіргі таңда облыста 365 діни бірлестіктің ішінен қайта тіркеуден 278 өтті, олардың арасында мұсылмандық, христиандық, иудаистік және басқа бірлестіктер бар, сонымен бірге дәстүрлі емес дінге сыйынады. Облыстағы әртүрлі діни бағыттардың бар болуы ұлттық тарих пен мәдениетпен байланысты. Солай, қазақтар, татарлар, өзбектер исламға, орыстар, украиндықтар, белорустар православиеге, поляктар, немістер, литовцылар – католицизмге, еврейлер иудаизмге құлшылық етеді. Дәстүрлі діндерге құлшылық ету отбасыда ұрпақтан ұрпаққа беріледі, ал діндердің өзі халық мәдениетінің сақтаушысы ретінде шығады.

Қазіргі заманда, мемлекетке жалған діндер кіріп таралғанда, облыста конфессиялар арасында келісімді сақтау барысында үлкен жұмыс жүргізіледі, діни бірлестіктер мен табыну ғимараттар қызметінің мониторингі, діни экстремизнің алдын алу, әртүрлі дін өкілдерінің арасында өзара түсіністік пен төзімділік мақсатында дөңгелек үстелдер, семинарлар, конференциялар жүргізіледі.

Ислам және православие бағытындағы дәстүрлі бірлестіктердің көшбасшыларымен әрекеттесуіне үлкен көңіл бөлінеді. Діни бірлестіктерінің өкілдері қоғамның қоғамдық-саяси өміріне белсенді қатысады, жергілікті атқарушы мекемелерімен тығыз байланыста. Рождество Христово, Құрбан Айт, Науырыз Мейрамы дәстүрлі діни мейрамдарын біздің аймақта мекендейтін қазақтар, орыстар, татарлар, немістер және т.б. халықтар бірлесіп тойлайды.

Бұқаралық ақпарат құралдары. Бүгін біздің өміріміздің бірде-бір саласын ақпараттық қатынассыз көз алдына елестете ала алмайды.

Газеттер, журналдар, теледидар, радио, ғаламтор бізді жергілікті оқиғалармен, дүниежүзіндегі болып жатқанмен таныстырады. Шығыс-Қазақстан облысында ең тиражды ақпараттық газеттердің бірі болып «Рудный Алтай» облыстық газеті саналады. Қазақ тілінде «Дидар» облыстық газеті басылып шығады. «Рудный Алтай» сияқты, «Дидар» да облыстық әкімшіліктің ресми үні.

Өскеменде сонымен бірге «Устинка плюс» газеті, «7 дней» және т.б. мемлекеттік емес газеттер, Семей қаласында – «Семей таңы», «Вести Семея», «Ертіс өңірі», «Арна» газеттері шығады. Олардың барлығы мемлекет пен облыстың қоғамдық-саяси, әлеуметтік, экономикалық өмірінің елеулі оқиғаларымен таныстырады, қазіргі заманның шиеленіскен мәселелерін көтереді.

Экономика, әлеуметтік сала, денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет, спорт – «Шығыс-Қазақстан телерадиокомпаниясы», «Телекомпания КТВ-5» «Калкен+ТВ», «Алва» Зыряновск телевидениесі, «ТВК-6» телевиденияларының негізгі тақырыптары.

Үкіметтік емес ұйымдардың дамуы және ҮЕҰ мен мемлекеттік органдардың өзара қатынас жүйесіне қолдау көрсету мақсатында, облыстық әкімшілікте, ҮЕҰ мен мемлекеттік органдар арасындағы сенімді нығайтуға себептесетін үкіметтік емес ұйымдармен әрекеттестігі бойынша Кеңес құрылды.

Кеңес құрамына ҮЕҰның да, мемлекеттік органдардың өкілдері де кіреді. Кеңес мәжілісінде үкіметтік емес сектордың, мониторинг әдістемесінің және әлеуметтік-маңызды жобаларды орындауынан әлеуметтік әсерін бағалауының даму негізгі тенденцияларының сұрақтары талқыланады.

Ақпараттық-әдістемелік көмек көрсету үшін ҮЕҰ-дарды тіркеу, жобаларды жазу сұрақтары бойынша тренинг-семинарлар, ақпараттық-әдістемелік семинарлар, жетекшілердің көшбасшылық қасиеттерінің дамуы бойынша жаздық семинарлар, дөңгелек үстелдер өткізіледі. Кеңес қызметінің шегінде «Саяси клуб» жұмыс істейді, онда саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдардың өкілдері тәжірибемен, идеялармен алмасып, облыстың қоғамдық-саяси өмірінің өзекті мәселелерді шешу бойынша ұсыныстар қарастырылады.

Демократиялық бастамалардың даму жағынан үлкен нәтижелерге «Жергілікті өзін-өзі басқаруының даму орталығы» Қоғамдық қоры жетті, оның басты міндеті – демократиялық үдерістерге, Шығыс Қазақстан жерінде жергілікті өзін-өзі басқару мен ашық қоғамның дамуына жәрдемдесу.

Оның қызметінің негізгі бағыттары: жергілікті өзін-өзі басқару, электрондық үкімет, сайлау мен демократияға қолдау көрсету, мемлекеттік басқарудың ашықтығы мен есеп берушілік, экология. 9 жыл жұмысында Орталық, облыс вуздарының профессорлік-оқытушылық құрамды, ҮЕҰ мен мемлекеттік органдардың өкілдерін, шетелдік сарапшыларды қатыстыра, қоғамдық маңызды мәселелерді шешуге бағытталған 40 жоба орындады, политология, жергілікті өзін-өзі басқару, экология және т.б. салалардан 400 астам семинар мен тренингтер өткізді.

1. 
   Өлкеде өнеркәсіптің қандай түрлері дамыған?
   
2. 
   Өлкенің ауыл шаруашылығында қандай өзгерістер болды?
   
3. 
   Шығыс Қазақстан облысы қолайлы экономикалық-географиялық жағдайда орналасқандығын дәлелдеңіз.
   
4. 
   Өзіңіз тұратын елді мекеннің экономикалық дамуы туралы жарнамалық проспект құрастырыңыз
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   

4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
5. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

1. 
   Білім беру және медицина
   
2. 
   Мәдениет және өнер мекемелері.
   
3. 
   Музыкалық білім беру.
   

Орта білімге қалалық және республикалық бюджеттен бөлінетін қаражаттың көлемі жыл сайын өсуде. Қазіргі оқушылар орта білімді қарапайым немесе бейімді мектептен, гимназиядан, лицейден ала алады. Әрқайсысының өзінің ерекшеліктері бар. Біздің облысында 23 лицей мен гимназия жұмыс істейді, олардың ішіндегі 6 ауылды жерлерде орналасқан.

Элиталық білім беру үшін Семей мен Өскемен қалаларында 11 мамандырылған мектеп және екі ФМБ «Назарбаев Зияткерлік мектебі» жұмыс істейді.

Облыста, «Дарынды балаларға арналған Өскемен қаласының Шығыс Қазақстан облыстық мамандырылған қазақ-түрік лицейі» және «Дарынды балаларға арналған Семей қаласының Шығыс Қазақстан облыстық мамандырылған қазақ-түрік лицейі» жұртқа танымал. Лицей түлектері республикалық және халықаралық интеллектуалдық олимпиадалардың және жарыстардың жеңімпаздары болуда.

1995 жылы Семей қаласында республикадағы бірінші және жалғыз әскери-кәсіптік оқу мен тәртіпке бағытталған әскери интернат типіндегі оқу орыны ашылды. Бұл мектеп Ш.Уәлиханов атындағы «Жас Ұлан» ерлер лицейі деген ат алды. 2004 жылдың тамыз айында ол атын өзгертіп, «Дарынды балаларға арналған Ш.Уәлиханов атындағы «Жас Ұлан» мамандырылған ерлер мектеп-лицей-интернаты» деп аталды. Бүгін осы мектепте мемлекеттік және шетел тілдерін, әскери пәндерді, күшейтілген дене шынықтыру дайындығын тереңдетіп оқуға барлық жағдай жасалынған. «Жас Ұлан» мектебінің өзінің туы, таңбасы, ән-ұраны, ережесі, ішкі қызмет жарғысы бар. «Жас Ұлан» түлектерінің көпшілігі өзінің алдағы өмірін кәсіби әскери мамандықпен байланыстырады.

Өскеменде шетел тілдерін тереңдетіп оқитын мамандырылған мектептер бар. № 31 мектеп-лицейде екінші сыныптан бастап тереңдетіп ағылшын тілі, ал неміс тілі - Гумбольдт атындағы №12 неміс гимназиясында оқытылады. Франция, Италия, Германия, Австрия, Венгрия және т.б. елдердің білім беретін ұйымдарымен халықаралық ынтымақтастықты Өскемен қаласындағы Дарынды балаларға арналған валеологиялық мамандырылған мектеп-кешені жасайды. Мұнда әр баланың табиғи мүмкіндіктерін дамытуға, онымен бірге денсаулықты сақтауларына және күшейтулеріне бүкіл жағдай жасалынған.

Нарықты экономика жағдайында емін-еркін бейімделуді білетін түлектерді дайындайтын инновациялық орта білім беретін оқу орыны болып Семей қаласындағы Экономикалық лицей табылады. Лицей түлектері біздің мемлекеттің және шетелдердің жетекші жоғарғы оқу орындарында ойдағыдай конкурстық іріктеуден өтеді.

Қазіргі таңда облыс мектептерінде жаңа ақпараттық технологиялар (интерактивті тақталар, электрондық оқулықтар, құралдар, энциклопедиялар мен анықтамалықтар, Ғаламтор білім беру ресурстары) еңгізуліде. 2013 жылы Семейдің, Өскеменнің 72 мектептері мен лицейлерінде, Глубокое, Ұлан, Шемонаиха, Бородулиха, Көкпекті және Бесқарағай аудандарының білім беру мекемелерінде «e-leaning» жүйесі бойынша оқуға өту басталды.

Облыстағы кәсіптік пен техникалық білім беретін білікті кадрларды 114 мамандық (200 квалификация) бойынша 100 оқу орыны, оның ішінде 42 кәсіптік лицей мен 58 колледж дайындайды.

Семей облысындағы ең ескі оқу орындарының бірі – Семей көлік колледжі. Ол 1929 жылы Автожол техникумы ретінде құрылды. Оқу орынының қазіргі мамандарды дайындаудағы жоғары сапасын көптеген халықаралық марапаттар: Қазақ-Швейцариялық бизнес клубтың INSAM «Мінсіз іскерлік атағы үшін» құрметті алтын медалі, Аттас халықаралық қорының «Іскерлік тәжірибедегі жоғары сапасы үшін» алтын медалі, «Ұлттық экономикасының көшбасшысы» Құрмет Белгісінің халықаралық сыйлығы дәлелдейді. Колледж ЖШС «АZ корпорейшн Казахстан», ЖШС «DAEOO ВUS Kazakhstan», Семей, Өскемен, Павлодар және т.б. су жолдарының республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорындарымен тығыз байланыста.

Тарихы 1931 жылдан басталатын геологиялық барлау колледжі елімізде орта буынды геологтарды дайындаудағы оқу орындарының негізін салушылардың біріншісі. Оның даңқын жұмыс істеген жылдардан бері өздері дайындаған сапалы мамандар шығарып келеді. Оның түлектері Қазақстаннан тыс жерлерде де танымал. Олар тек Қазақстанда ғана емес, дүниежүзінің Оңтүстік-Шығыс Азия, Батыс Еуропа, Африка, Солтүстік Америка және Австралия сияқты бөліктеріндегі елдерде де абыроймен жұмыс істейді.

Стационарлық пациенттермен жұмыс істейтін емдеу мекемелерінде, жәрдем медициналық көмек көрсету қызметтерінде медициналық колледждердің түлектері дәрігердің таптырмайтын көмекшісі болады. Аймақтағы ең ескі медициналық оқу орындарына - Дүйсенбі Қалматаев атындағы мемлекеттік медициналық колледжі (Семей) және 1935 жылы медициналық бикелер мектебі болып ашылған Өскемен медициналық колледжі жатады.

Орта буынды медиктерді Зырян қаласындағы «Гиппократ» медициналық колледжі, Семей қаласындағы «Авиценна» жеке меншік колледжі дайындайды.

Қазақстанның банк жүйесінің қаржы мен салық мекемелеріне мамандарды Семей қаласындағы Р.Байсейітов атындағы қаржы-экономикалық колледжі, Өскемен қаласындағы Экономика мен қаржы колледжі және т.б. дайындайды.

1997 жылы кен-тау-металлургиялық және ағаш-өндіру колледждерінің біруі негізінде Риддер аграрлық-техникалық колледжі пайда болды. Өзгерістер дәуірінде пайда болған оқу орны барлық сынақтардан өтіп, тау-кен-металлургиялық, орман шаруашылық колледждердің бағытын барлық жылдар бойы белгілеп келе жатқан, басты негізгі мамандықтарын «Орман шаруашылығы, бақша-саябақ және ландшафтық құрылыс», «Түсті металлдар металлургиясы», «Пайдалы қазбаларды байыту», «Техникалық қызмет пен тау-кен электромеханикалық жабдығын жөндеу» және т.б. сақтап қалған.

2006 жылы Өскеменде техникалық қызмет көрсетуге, көлікті жөндеу және оны эксплуатациясы бойынша, төтенше жағдайлардан қорғауға, өрт қауіпсіздігінің мамандарын дайындайтын Тіршілік қарекетінің қауіпсіздігі және көлік колледжін ашқан. Омарташылық пен жібек шаруашылығы бағытындағы мамандарды Ұлан ауданының Саратовка селосындағы Шығыс-Қазақстандық ауыл шаруашылық колледжі шығарады.

Адамның өміріндегі, әсіресе қазіргі заман жағдайындағы еңбек нарығындағы қатаң бәсекелестікте, әрқашан ең маңызды негізгі кезеңдерінің бірі – жоғарғы білімді алуы.

Бай және даңқты тарихы бар Қазақстанның ежелгі жоғарғы оқу орындарының бірі, 80 жыл бойы педагогика ғылымы мен жоғары білім берудің флагманы болып келе жатқан – Семей мемлекеттік педагогикалық институты. Мұнда оқу-тәрбие үрдісінің жемісті ұйымдастырылуына және мұғалімдік кадрларды сапалы дайындауға қажетті жағдайлар жасалған. Институт халықаралық байланыстарды дамыту бағытында халықаралық білім беретін бағдарламалар бойынша мамандарды дайындауға көп көңіл бөледі. Институт Питтсбург мемлекеттік университетімен (АҚШ), Джионгсанг Ұлттық университетімен (Корея Республикасы), Рэдинг университетімен (Ұлыбритания) тығыз ынтымақтастықта. Қазір ол Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеттің құрамына кірді.

Қазақстанның жетекші техникалық жоғары оқу орындарының бірі - металлургия, машина жасау, энергетика, сәулет, құрылыс, көлік, ақпараттық жүйелердің мамандарын және кәсіби экономисттерді дайындайтын, Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс-Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті.
1952 жылы ашылған Өскемен педагогикалық институты 1991 жылы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетіне айналды, кейіннен оған еліміздің көрнекті лингвист-ғалымы Сәрсен Аманжоловтың аты берілді. Университет – үш беделді халықаралық ассоциациялардың: Университеттердің еуразиялық ассоциациясының (УЕА), Жоғары мектеп халықаралық академиясының, Батыс Сібір университеттерінің ассоциациясының мүшесі. Ол Ресей, Украина, Қытай, Польша, Корея, Чехия, Германия елдерінің жоғарғы оқу орындарымен тығыз ынтымақтасады.

Көпсалалы университет боп Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті саналады. Ол зоотехникалық-малдәрігерлік, технологиялық және қаржы институттарының негізінде ашылды. Мұнда жаратылыстану, әлеуметтік-гуманитарлық, техникалық, ауылшаруашылық, малдәрігерлік, бизнес пен құқық салаларындағы ең керекті мамандықтардың кең спектрі бойынша мамандарды дайындайды.

Қазақстан Республикасының ірі медициналық жоғары оқу орындарының бірі - 1953 жылы Семей медицина институты болып ашылған, казіргі Семей қаласының мемлекеттік медициналық университеті. Университет ең беделді кәсіптің мамандарын - дәрігерлерді дайындайды. Олар: терапевттер, хирургтар, педиатрлар, гинекологтар, окулисттер, психиатрлар және стоматологтар. Республикада алғаш рет осы академияда шетел студенттерін ағылшын тілінде оқытуды еңгізді. Мұнда Индия, Пакистан, Судан, Иордания, Моңғолия елдерінің студенттері оқытылады. Жапония, Бельгия, АҚШ медиктермен академия мықты және ұзақ мерзімді байланыста. 2007 жылдың маусым айында университет тарихында алғашқы рет жоғарғы оқу орынының құрметті қонағы - Елбасы Н.Ә.Назарбаев болды, ол университет қызметіне жоғары баға берді.

2000 жылы Экономика, құқық және гуманитарлық ғылымдар халықаралық жоғары колледжінің негізінде дербес жоғары оқу орны ретінде Қазақстандық-Американдық еркін университеті ашылды.

Облыстағы жеке меншік жоғарғы оқу орындары қатарына, Семейдегі - Қазақ қаржы-экономикалық академиясы, «Қайнар» (Семей) университеті және Қазақ гуманитарлық-заң инновациялық университеті жатады.

2. Денсаулық сақтау. Облыстағы халыққа медициналық көмекті 92 ауруханалық, оның ішінде 13 жеке меншік, 79 – мемлекеттік ұйымдар көрсетеді. Аймақта 258 емханалық ұйымдар, 58 фельдшерлік-акушерлық, 355 медициналық пункт бар. Жоғары мамандырылған көмекті халыққа 6 мемлекеттік ұйым: «Шығыс Қазақстан облыстық ауруханасы», Семей қаласының мемлекеттік медициналық университеті, «Ана мен бала орталығы», «Өскемен қалалық №1 ауруханасы», Өскемен және Семейдегі «Жедел медициналық жәрдем ауруханалары» көрсетеді.

Шығыс Қазақстандағы «Ана мен бала орталығы» бүкіл облыстағы бала жасындағы тұрғындарға медициналық көмек көрсетеді, оның ішінде бұрынғы Семей полигонының аймағында тұратын балалар да бар.

2000 жылы Семей қаласында еліміздегі ең ірі жеке меншік клиника – Көз микрохирургия орталығы ашылды.

Жылжымалы медициналық кешендер Аягөз, Үржар, Зайсан аудандарында жұмыс істейді. 1989 жылы Семейде Консультациялық-диагностикалық орталық ашылды, қазіргі таңда ол аймақтағы халыққа консультациялық-диагностикалық көмекті көрсетудегі жетекші медициналық мекемелердің бірі. Орталық Абай, Бесқарағай аудандарының, Абыралы мен Жанасемей ауылдық округтарының тұрғындарын үнемі тексереді.

Облыстың үш қаласында минидиагностикалық орталықтар ашылған. Семей қаласында 300 орынды көпсалалы қалалық аурухана мен Өскемен қаласында облыстық қан орталығының құрылысы жалғасуда.

Облыста туберкулезбен ауырғандардың саны азайғанымен, қатерлі ісікпен ауратындардың саны кемімей келеді. Облыстағы барлық аудандық және қалалық емханаларда қазіргі таңда онкологтардың кабинеттері ашылуда және олар жабдықталып, қызметкерлер құрамы оқытылуда. Мамандырылған онкологиялық көмектің кең спекторын Семей қаласында Радиология орталығының жоғары білікті мамандары көрсетеді. Орталықтың кең ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуге, кәсіптенген мамандар дайындауға мүмкіндік беретін осы заманға материалдық-техникалық базасы бар.

Медициналық мекемелер Ресей, Корея, Жапония, Израиль елдердің жетекші клиникаларымен, халықаралық ұйымдармен, Қазақстанның жетекші клиникаларымен және ұлттық ғылыми орталықтарымен ынтымақтастықты дамытуда. Израиль, Корея Республикасы секілді мемлекеттерімен жасалған шарттардың аясында мекемелерді қазіргі заман медициналық жабдықтарымен жабдықтау, мамандарды сол елдердің жетекші медициналық орталықтарында оқыту іске асырылуда.

1. 
   Мәдениет және өнер мекемелері. Халықты, әсіресе жастарды, мәдени кеңістікке тарту – мемлекеттің үдемелі дамуындағы маңызды факторларының бірі. Бұл контексте рухани мәдениет, мәдениет пен өнер, ағарту мен білім беру, бос уақыты рухани негізде пайданалу және ақпарат институттарының кызметі, әуесқой көркем сурет, декоративті-қолданбалы және бейнелеу шығармашылығымен айналысуға жағдай жасау шешуші сипатқа ие.
   

Ұзақ жылдар бойы Семейдегі Абай атындағы қазақ музыкалық-драма театры, Ф.М.Достоевский атындағы орыс драма театры, Өскемендегі Жамбыл атындағы Шығыс Қазақстан облыстық театры көрермендерін жаңа театрлық қойылымдарымен қуантып келеді. Мұнда дарынды актерлар, халық артістері, мәдениеттің еңбек сіңірген қайраткерлері жұмыс істейді. Театрлық студияларда олар жас актерларға өздерінің тәжірибесін сіңіреді. Режиссураның жоғары орындаушылық шеберлігі, тәжірибесі мен дарыны көрермендерді отандық және шетелдік драматургияның ең үздік шығармаларымен танысуға көмектеседі. Жыл сайын театрлық труппалар жақын шетелдер және Қазақстан қалаларына гастрольдерге шығады, театрлық фестивальдарға қатысып, қазылар алқасының жоғары бағасын және көрермендердің ықласын алып қайтады.

1996 жылы Т.Жүргенов атындағы өнер ұлттық академиясының профессоры Дариға Тұранқұлованың жетекшілігімен Семейдің М.Төлебаев атындағы музыкалық колледжінде театрлық бөлім ашылды. Ал 1998 жылы ол түлектерімен бірігіп «Дариға-ай» жастар театрын ашты. Театр өзінің қызметін әзіл-оспақ қойылымдарды қоюдан бастады. Қазір театр репертуарында Абай, Шәкәрім, М.Мақатаев, М.Шахановтың шығармалары бойынша жасалған бірнеше поэтикалық композициялар бар. Театр труппасы өз қойылымдарын Қалалық қарттар үйінің қамқорлығындағыларға, «Шығыс» аймақтық командованиясының жауынгерлеріне, түзету колонияларының сотталғандарына көрсету сияқты жақсы дәстүрді жалғастыруда.

Мәдениет сарайларының, мәдениет үйлерінің және клубтарының қызметінде үлкен орынды көркемөнерпаздар алады. Шығыс Қазақстан облысында қазіргі кезде 261 клубтық мекемелер бар, олардың негізінде үйірмелер, шығармашылық бірлестіктері, көркемөнерпаздар ұжымдары және т.б. жұмыс істейді. Семей қалалық мәдениет сарайында: «Молодость» ән-би халық ансамбілі, «Энтузиаст» драмалық театры, «Ертіс мұннары» татар ансамбілі, «Котнаби» корей ансамбілі, «Айнхайт» неміс ансамбілі, «Семей тау» фольклорлық ансамбілі, халық үрлемелі оркестрі, соғыс және еңбек ардагерлерінің халық хоры, айтыс өнеріне оқыту орталығы сияқты 8 халық ұжымдары табысты жұмыс істейді. Әртүрлі формалар мен тақырыптардағы қызықты мәдени-көпшілік шаралары Өскемендегі Металлургтар сарайында және Титан-магний комбинатының сарайында да өткізіледі.

Көркемөнерпаздықтың дамуында үлкен рөлді қалалық, аудандық, ауылдық клубтар ойнайды. Мұнда халық шығармашылығының дамуына, халық дарындарын анықтауға ықпал ететін шығармашылық кештер, көркемөнерпаздық байқаулар, әртүрлі фестивальдер өткізіледі. Облыста: Күршім ауданындағы «Ақсуат», «Қалжыр», «Қалғұтты» ауылдарының клубтарының негізіндегі драмтеатрлар, «Зыряночка» би тобы (Зыряновск), «Ладушки» фольклорлық ансамбілі, «Пируэт» би ансамбілі (Өскемен), «Непоседы» би ұжымы (Семей). Абай ауданындағы «Қаламқас» ән-би халық ансамбілі, «Көктем» эстрадалық тобы және т.б. халыққа жақсы танымал.

Облыста балалар мен жастардың дамуына және бос уақыттарын тиімді өткізулеріне үлкен көңіл бөлінеді. Қосымша білім беру орталықтарында, үйлерінде, сарайларында жасөспірімдердің оқуларына, жан-жақты жетілулеріне, ой өрістерін дамытуларына мүмкіншіліктер мол.

1992 жылы Семей қаласындағы Балалар мен жастар шығармашылығы сарайы өзінің жұмысын бастады. Қазіргі кезде сарайда қырық шақты бағытта екі мыңнан астам балалар, жасөспірімдер мен жастар оқиды. «Альянс» вокалдық ансамбілі, «Манго» би театры, «Цунами» карате мектебі және т.б. халықаралық фестивальдарда, конкурстарда, жарытарда жүлделік орындар алады. Сарайда ашылған «Репортер» клубының тәрбиеленушілері «STEP UP» жастар бағдарламасының авторлары мен орындаушылары болған. «STEP UP» телебағдарламаларында жастардың ұлтжандылыққа, бейресмилікке, спортқа, кулинарияға, музыкаға қатысты көзқарастары мәселелері көтеріліп отырады.

Өскемен қаласындағы Балалар шығармашылығы үйіндегі вокал, хореография, сәндік-қолданбалы өнері, бейнелеу өнері, киім үлгілерін жасау, театрлық сияқты студияларда және т.б. шығармашылық әлеуетті ашуға барлық жағдай жасалған.

1995 жылы еліміздің көрнекті ғалымдары мен артістерінің қолдауымен Семей қаласында ән мен қазіргі заман хореографиясының ерекше театры - «Еуруаз-шоу» ашылды. Театр директоры, Абай ауданының Қарауыл ауылының тұмасы, Ленинград мәдениет институтының түлегі Ғибрат Азубаев. Оның алдында ол «Қаламқас» ансамбілінің жетекшісі болған, Абыралы ауданындағы «Балдаурен», Ақсуат ауданындағы «Сұлусаз», Бородулиха ауданындағы «Айналайын» және т.б. ансамбілдердің негізін қалаған. Оның ашқан «Ілхам» атты жастар қоғамдық бірлестігінде әліде Шығыс Қазақстанның әр түпкірінен шыққан дарынды балалар жұмыс істейді. Ғ.Азубаев - әндердің автор сазгер, би қоюшысы және бағдарламалардың режиссері. «Еурауз-шоу» театрының бағдарламасына мюзикл, балет, оперетта кіреді, ол ең жақсы еуропалық және азиялық дәстүрлерге сүйенеді. Өздерінің концерттық бағдарламаларымен әртістер Шығыс Қазақстанның қалалары мен елді мекендерінде қойылымдар көрсетеді.

Әртүрлі жанрларда табысты жұмыс істегендердің бірі, классикалық мектептің өкілі - Олег Джанияров болды.Отызжылдық шығармашылық жолында сазгер: «Орлиная песня» (Ә.Әлімжановтың «Жаушы» романы бойынша, В. Кобриннің либреттосы) және «Тот самый Ходжа Насреддин» (В.Соловьевтың повесі бойынша, В.Медведевтің либреттосы) операларын, «Гранатовый сад» балетін (В. Кобриннің либреттосы), «Симинор» симфониясын және т.б. жарыққа шығарды.

Көбі ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың сөзіне жазылған, 50 астам әнді, ҚР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері Тұрсынғазы Рахимов жазған. Олрардың ішінде халық арасына кеңінен тараған: «Дариға, домбырамды берші маған», «Отыздан асып барамын», «Мен сені сағынғанда», «Санаулы күн, санаулы ай, санаулы жыл» деген әндері бар.

«Еңлік-Кебек» симфоникалық сюитасының, көптеген фортепианалық миниатюралардың авторы – сазгер Светлана Апасова. С.Апасованың шығармашылық қызметінің үлкен бөлігін, Жамбыл атындағы облыстық драмалық театрының: «Волшебная лампа Аладдина», «Два клена», «Беда от нежного сердца», «Женитьба Бальзаминова» және т.б. қойылымдарына арналған музыкасы алады. Оның «Фантики-конфетки», «Голуби над Астаной», «Дружба», «Расцветай, Казахстан!», «Проказница-Осень» деген және т.б. өлеңдерін балалар жақсы біледі.

Суырып салма ақын Серік Құсанбаевтың, Тарбағатай ауданының күміс көмей әншісі Есмұрат Қыдырмолдиновтың, сазгер Болат Әшірбаевтің, эстрадалық әншілер Бауыржан Рақымбековтің, Гүлдана Ноғайбаеваның және т.б. өнер тарландарының аттары бүкіл республикаға танымал.

Семей қаласындағы Латиф Хамиди атындағы балалар музыкалық мектебі Қазақстаннан тыс жерлерде де танымал. Мұнда әртүрлі жылдардың тәрбиеленушілерімен мақтанады. Олардың ішінде: КСРО мемлекеттік сыйлығының лауреаты, РСФСР халық әртісі, «Вечный зов», «Тени исчезают в полдень» фильмдеріне жазылған музыкалардың авторы Л.Афанасьев, Қазақ КСР еңбек сіңірген әртісі А.Жаңбырбаев, сазгер К.Адамбалинов және т.б. бар. Бұлардың барлығы жас қазақстандықтардың музыкалық білімін шыңдауға өз үлестерін қосады.

1992 жылы Ғабдулхақ Ахунжановтың бастамасымен Татар балалар хор мектебі ашылды, кейіннен ол Татар өнер мектебіне айналды. Татар өнер мектебінде татарлар, орыстар, қазақтар музыкалық аспаптарда ойнауға, ән салуға үйренеді, халық музыкасының дәстүрлерін оқиды, өздерін көпұлтты, мәдениеті бай мемлекеттің азаматы ретінде сезінеді. Шығармашылықтары осы өнер мектебімен тығыз байланысты Диас Мурсалимовтың, Руслан Марышев-Тураевтың, Дәния Хайбуллинаның, Альбина Галиеваның, Варвара Семенованың аттары Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде де танымал.

Семейдегі Камила Исмаилованың дарынды балаларға арналған мамандырылған балеттік мектебінің тәрбиеленушілері бірнеше рет «Юность Планеты» халықаралық фестиваль-байқауының жеңімпаздары 2009 жылы Хельсинкиде, 2010 жылы Парижде бірінші орын мен бірінші дәрежедегі дипломдарды иеленді. Болгарияда өткен «Солнце. Радость. Красота.» XIII халықаралық фестивалінде Айым Калиева стильденген фольклорлық биді орындауда бірінші болды, ал классикалық жанрдағы қазіргі заман биінің орындаушыларының арасында Жанель Ұланова екінші орынға шықты.

Зыряновск қаласындағы балалар музыкалық мектебі бастапқы кәсібі музыкалық білімді береді. Ондағы вокалдық әндер бөлімі, бард әндер классы, хореографиялық бөлімше көпшілікке мәлім. Мұнда әнші және композитор Александр Розенбаум оқыған. Түлектердің көбі университеттерде оқытушылар, филармонияларда солисттер боп жұмыс істейді, араларынан шыққан сазгерлер де жетерлік.

Семей қаласындағы Мұқан Төлебаев атындағы музыкалық колледждің аты бір кездегі одаққа да мәлім болған. Жартығасырлық тарихында колледж 4000 астам мамандарды шығарды. Олар біздің елдің барлық түкпірлерінде, алыс және жақын шетелдерде еңбек етеді.

Оркестрлерге арналған концерттер сияқты ірі музыкалық шығармаларды, «Әлемге бейбітшілік керек», «Отрардың соңғы күні» симфониялық поэмаларың, «Қанбақ шал» операсын және т.б. шығармаларды колледж түлегі, Бесқарағай ауданының тумасы, Қазақстанның көрнекті сазгерлерінің бірі - Жолан (Жолдыбай) Дәстенов жазған.

Осы колледжде музыкалық білім алған Мәуліт Рахымбаевтың да жанрлық диапазоны әр алуан. Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясын бітіргеннен кейін ол, колледжде оқытушы боп жұмыс істеді, бүгіндері Л.Хамиди атындағы музыкалық мектепті басқарады.

Мәдениет пен музыкалық білімнің дарынды қайраткерлері С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінде және Семей мемлекеттік педагогикалық институтының музыкалық білім беру кафедрасында дайындалады.
Сұрақтар мен тапсырмалар

1.Облыстағы денсаулық сақтау жағдайы туралы жалпы қорытынды жасаңыз.

2.«Шығыс Қазақстан облысындағы кәсіптіқ және техникалық білім беру» және «Шығыс Қазақстан облысындағы жоғары білім беру» тақырыбына проспектілер жасаңыз.

3. Өлкедегі мәдени-ағарту мекемелерің атап шығыңыз.

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
    
11. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
    
12. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
    
13. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
    
14. 
    История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
    

15. 
    Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
    
16. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
    
17. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
    
18. 
    Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
    
19. 
    Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
    
20. 
    История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл.-Семей, 2012.- 94 с.
    
21. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
    
22. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
    
23. 
    История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
    
24. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
    
25. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
    
26. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
    
27. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
    
28. 
    История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
    

2.Неге Шілікті және Берел обалары Патша обалары деп аталады?

3. Берел обаларынан шыққан Алтын адамды және жылқыларды қалай қалпына келтірген?

4. Баптың үшінші тарабына ат беріңіз

1. 
   Әдебиеттер:
   
2. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
5. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
6. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
7. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
9. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
10. 
    История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
    

16. 
    Исин А.И. Шынғыстау, Берел, Шілікті, Абыралы: 1999-2003 жж. археологиялық зерттеулер - Шынгыстау, Берел, Шиликти, Абралы: Археологические исследования 1999-2003 гг. – Семей, 2004. - 184 с.
    
17. 
    Радлов В.В. Из Сибири. Страницы из дневника. – М., 1989. - 749 с. Имеется электронный ресурс.
    
18. 
    Свод археологических памятников Восточного Казахстана. - Усть-Каменогорск, 2006.- 264 с.
    
19. 
    Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху бронзы // Материалы и исследования по археологии СССР. Т. 88. – М., 1960. - 285 с. Имеется электронный ресурс.
    
20. 
    Черников С.С. Загадка Золотого кургана. Где и когда зародилось «скифское искусство» - М., 1965. - 188 с. Имеется электронный ресурс.
    
21. 
    Самашев З. Берел. Berel. – Алматы, 2011. – 236 с. Имеется электронный ресурс.
    

4. 
   Дәуірлер тоғысындағы аймақтың саяси жағдайы
   
5. 
   V-ХІІ ғасырлардағы Шығыс Қазақстан
   
6. 
   Шығыс Қазақстан моңғол дәуірінде.
   

а/Дәуірлер тоғысындағы өңірдің саяси жағдайына қысқаша сипаттама беріңіз?

б/ Ғұндардың Шығыс Қазақстан аумағында мекендегенін қандай деректер дәлелдейді?

в/ Шығыс Қазақстан аймағында қандай тайпалық одақтар өмір сүрді?

г/ V-ХІІ ғасырларда Шығыс Қазақстандағы саяси жағдай қалай өзгерді?

д/Моңғол дәуіріндегі Шығыс Қазақстан территориясының ыдырау жағдайында болуына не себеп болғанын түсіндіріңіз?

1. 
   Әдебиеттер:
   
2. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
5. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
6. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
7. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
9. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
10. 
    История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
    
11. 
    Арсланова Ф.Х. «Очерки по средневековой археологии Верхнего Прииртышья //Материалы и исследования по археологии Казахстана. – Том. 3. – Астана, 2012. – 403 с. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Артыкбаев Ж. Среднее Прииртышье в контексте проблем истории Евразийских степей (Этноисторический и этноархеологический опыт исследования) 1 том. - Павлодар, 2007. - 267с. Имеется электронный ресурс.
    
13. 
    Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. - А-Ата, 1989.; 2-е изд., исп.: - Алматы, 1995. - 296 с. Имеется электронный ресурс.
    
14. 
    Бичурин Н. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.1-3. - М. - Л., 1950-1953.; 2-изд.: - Алматы, 1998. Имеется электронный ресурс.
    
15. 
    История Казахстана в русских источниках XVI-XX вв. В 10 томах. – Алматы, 2005 – 2008. Имеется электронный ресурс.
    
16. 
    Кадырбаев А.Ш. Казахстан в эпоху Чингис-хана и его преемников XII- XIVвека. – Алма-Ата, 1992. - 100 с. Имеется электронный ресурс.
    
17. 
    Карпини П. История Монгалов, именуемых нами Татарами. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 20-74. Имеется электронный ресурс.
    
18. 
    Кумеков Б.Е. Государство кимаков IX-XI вв. по арабским источникам. - Алма-Ата, 1972. - 158 с. Имеется электронный ресурс.
    
19. 
    Пищулина К.А. Юго-Восточный Казахстан в середине XIV-начале XVI веков (Вопросы политической и социально-экономической истории). – Алма-Ата, 1977. - 289 с. Имеется электронный ресурс.
    
20. 
    Рубрук Г. Путешествие в восточные страны. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 75-173. Имеется электронный ресурс.
    

Тақырыпты оқутыдың әдістемесі.

1. ХVІ ғасырдағы Шығыс Қазақстандағы саяси ахуал.

2. Жоңғарлармен соғыс

3. Қазақ батырлары-Шығыс Қазақстан тумалары.

1. 
   XV ғасырдағы Шығыс Қазақстандағы саяси жағдайды сипаттаңыз.
   
2. 
   Карта бойынша XV-XVI ғасырлардағы ойрат иеліктерін анықтаңыз.
   
3. 
   Шығыс Қазақстан аумағында қандай ірі шайқастар болған және олар қандай маңызға ие?
   
4. 
   Сіз тұрып жатқан өңірде жоңғар соғыстары кезеңінде қандай оқиғалардың болғанын біліңіз? Қандай деректер оны дәлелдейді?
   
5. 
   Сіз тұратын елді мекенде батырларды есте сақтау үшін қандай шаралар жасалынған?
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Арсланова Ф.Х. «Очерки по средневековой археологии Верхнего Прииртышья //Материалы и исследования по археологии Казахстана. – Том. 3. – Астана, 2012. – 403 с. Имеется электронный ресурс.
    
11. 
    Артыкбаев Ж. Среднее Прииртышье в контексте проблем истории Евразийских степей (Этноисторический и этноархеологический опыт исследования) 1 том. - Павлодар, 2007. - 267с. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. - А-Ата, 1989.; 2-е изд., исп.: - Алматы, 1995. - 296 с. Имеется электронный ресурс.
    
13. 
    Бичурин Н. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.1-3. - М. - Л., 1950-1953.; 2-изд.: - Алматы, 1998. Имеется электронный ресурс.
    
14. 
    История Казахстана в русских источниках XVI-XX вв. В 10 томах. – Алматы, 2005 – 2008. Имеется электронный ресурс.
    
15. 
    Кадырбаев А.Ш. Казахстан в эпоху Чингис-хана и его преемников XII- XIVвека. – Алма-Ата, 1992. - 100 с. Имеется электронный ресурс.
    
16. 
    Карпини П. История Монгалов, именуемых нами Татарами. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 20-74. Имеется электронный ресурс.
    
17. 
    Кумеков Б.Е. Государство кимаков IX-XI вв. по арабским источникам. - Алма-Ата, 1972. - 158 с. Имеется электронный ресурс.
    
18. 
    Пищулина К.А. Юго-Восточный Казахстан в середине XIV-начале XVI веков (Вопросы политической и
    
19. 
    социально-экономической истории). – Алма-Ата, 1977. - 289 с. Имеется электронный ресурс.
    
20. 
    Рубрук Г. Путешествие в восточные страны. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 75-173. Имеется электронный ресурс.
    

1. Шығыс Қазақстан Ресей империясының стратегиялық жоспарында.

2. И.Д. Бухгольц экспедициясы

3. Қамалдар құрылысы.

3. Алғашқы коменданттар.

Тапсырма: Тақырып бойынша сабақ жоспарын құру

Әдістемелік ұсыныс: келесі сұрақтарға көңіл аудару қажет: 1.Осы параграфты зерттей отырып, Ертіс шебіндегі қамал құрылысы туралы қандай жаңа мәліметтер алдыңыз?

2. Патша өкіметіні жіберген экспедиция Ертіс бойында қандай қиыншылықтарға тап болды?

3. Форпостардың құрылысын сипаттап беріңіз?

4. Қамал коменданттары қандай міндеттер атқарды?

10. 
    Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
    
11. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
    
12. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
    
13. 
    Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
    
14. 
    Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
    
15. 
    История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
    
16. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
    
17. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
    
18. 
    История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. Семей, 2012. - 224 с.
    

1. 
   XIX ғасырдың реформа кезеңіндегі Шығыс Қазақстан.
   
2. 
   Губернаторлар және қала басшылары.
   

Бақылау түрі: конспект

1. 
   Әдебиеттер:
   
2. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
5. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
6. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
7. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
9. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
10. 
    История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл.– Семей, 2012.- 224 с.
    
11. 
    Андреев И.Г. Описание Средней орды киргиз-кайсаков. – Алматы, 1998. – 280 с. Имеется электронный ресурс.
    

1. 
   Қазақ халқының шаруашылық құрылымындағы өзгерістер
   
2. 
   Аңшылық, балық аулау, ара өсіру және т.б. кәсіптер
   
3. 
   Шығыс Қазақстанда қолөнердің дамуы.
   

1.ХІХ ғ. Шығыс Қазақстанда қандай жаңа кәсіптер мен қолөнер дамыды?

3. 
   Ол немен байланысты болды?
   
4. 
   Көшіп келушілердің қазақ кәсібіне тигізген ықпалы қандай?
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Броневский С. Б. Отрывки из записок // Исторический вестник. – Т. 38, № 12. – СПб., 1889. Имеется электронный ресурс
    
11. 
    Врангель А.Е. Из воспоминаний о Ф.М.Достоевском в Сибири. 1854– 1856 гг. - СПб, 1912. - 244 с. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Географо-статистический словарь Российской империи. В 5 тт. – Спб.,1873 - 1885. Имеется электронный ресурс.
    
13. 
    Дорожник по Сибири и Азиатской России. Имеется электронный ресурс.
    

1. 
   Шығыс Қазақстанға жер аударылғандар.
   
2. 
   Саяси жер аударылғандардың ғылыми және мәдени ағартушылық қызметтері.
   

4. 
   Шығыс Қазақстанға саяси жер аударылғандардың жағдайлары қалай болды?
   
5. 
   Саяси жер аударылғандардың өлкенің қоғамдық өміріне қандай ықпалы болды?
   
6. 
   Сіздің тұрғылықты мекеніңізде саяси жер аударылғандардың құрметімен аталатын көше барма?
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Броневский С. Б. Отрывки из записок // Исторический вестник. – Т. 38, № 12. – СПб., 1889. Имеется электронный ресурс
    
11. 
    Врангель А.Е. Из воспоминаний о Ф.М.Достоевском в Сибири. 1854– 1856 гг. - СПб, 1912. - 244 с. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Географо-статистический словарь Российской империи. В 5 тт. – Спб.,1873 - 1885. Имеется электронный ресурс.
    
13. 
    Дорожник по Сибири и Азиатской России. Имеется электронный ресурс.
    

1. 
   Ақпан революциясынан кейін өлкедегі басқару органдары
   
2. 
   Кеңес өкіметінің Семейде орнауы
   
3. 
   Алашорда 1918 жыл
   
4. 
   Семей облысы азамат соғысы жылдарында
   
5. 
   Өлкедегі көтерілістер мен партизандық қозғалыстар
   
6. 
   Өлкедегі Кеңес өкіметінің түпкілікті жеңісі
   

4. 
   1918 жылы жергілікті халық пен Алашорда арасында қандай қайшылықтар туындады?
   
5. 
   Азамат соғысы жылдарындағы ұлттық келісім саясатының себептері қандай?
   
6. 
   Өлкедегі көтерілістер мен партизандық қозғалыстардың пайда болу себептері неде?
   

1. 
   Әдебиеттер:
   
2. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   

5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
6. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
7. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

1. 
   Өлкенің әкімшілік-территориялық бөлінісі
   
2. 
   Өлкенің экономикалық жағдайы
   
3. 
   Өлкені индустрияландыру
   
4. 
   Өлкедегі ұжымдастыру және ашаршылық
   

1. 
   Шығыс Қазақстанның шекарасы 20-шы жылдары қалай өзгерді?
   
2. 
   Қайта қалпына келтіру кезінде өңірдің еңбекшілері қандай табыстарға қол жеткізді?
   
3. 
   Индустриализацияның негізгі бағыттары мен жетістіктері қандай?
   
4. 
   Шығыс қазақстандағы ұжымдастырудың салдарлары қандай?
   
5. 
   Сіз тұратын ауданда ұжымдастыру қалай болған?
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашуГитлершілер Қазақстанға қатысты жоспары. Ұлы Отан соғысы кезеңінде Қазақстан экономикасының өзгерістерге ұшырауы. Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. 
   Соғыс кезіндегі экстремальдық жағдайдағы өлке экономикасы.
   
2. 
   Біздің жерлестеріміз Ұлы Отан соғысы майдарында.
   
3. 
   Тыл - майданға.
   
4. 
   4.Барлығы майдан үшін, барлығы жеңіс үшін
   

1. 
   30-шы Гвардиялық дивизия қандай ірі шайқастарға қатысқан?
   
2. 
   Шығыс қазақстандықтардың гитлерлік Германияны жеңуде қосқан үлесін ашыңыз.
   
3. 
   Өзіңіз тұратын елді мекендегі Ұлы Отан соғысына қатысқандар туралы материалдар жинақтаңыз.
   
4. 
   Өлкенің тұрғындары майданға қандай көмектер көрсетті?
   
5. 
   Сіздің елді мекеннің тұрғындары жеңіске қандай үлес қосқандығын біліңіздер
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

1. 
   Өлкенің салалық құрылымы
   
2. 
   Өлкенің ауыл шаруашылығы
   
3. 
   50-80-ші жылдардағы білім беру және ғылым.
   

1. 
   Шығыс Қазақстанның географиялық ерекшеліктері экономиканың дамуына қалай әсер етті?
   
2. 
   Шығыс Қазақстан мен Семей облыстарының экономикалық дамуында қандай айырмашылықтар бар?
   
3. 
   50-80-ші жылдары сіз тұратын жерде шаруашылықтың қандай салалары дамыды? 50-60-шы жылдары өмір сүрген туысқандарыңыздан сұрап, үйдегі отбасылық суреттерге, баспана-тұрғын үйі мен тұрмыстық заттарына, демалысы мен жұмыстан тыс уақыттарын өткізуі, киім үлгілеріне қарап, сол кездегі халықтың тұрмысын сипаттаңыз
   
4. 
   Өлкедегі халыққа білім беру жүйесінің өскенін қандай фактілер дәлелдейді?
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

1. 
   Облыста өнеркәсіптің дамуы.
   
2. 
   Облыстың агроөнеркәсіптік кешендері.
   
3. 
   Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі
   
4. 
   4.Азаматтық қоғам институттары
   

1. 
   Өлкеде өнеркәсіптің қандай түрлері дамыған?
   
2. 
   Өлкенің ауыл шаруашылығында қандай өзгерістер болды?
   
3. 
   Шығыс Қазақстан облысы қолайлы экономикалық-географиялық жағдайда орналасқандығын дәлелдеңіз.
   
4. 
   Өзіңіз тұратын елді мекеннің экономикалық дамуы туралы жарнамалық проспект құрастырыңыз
   

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

1. 
   Білім беру және медицина
   
2. 
   Мәдениет және өнер мекемелері.
   
3. 
   Музыкалық білім беру.
   

1.Облыстағы денсаулық сақтау жағдайы туралы жалпы қорытынды жасаңыз.

2.«Шығыс Қазақстан облысындағы кәсіптіқ және техникалық білім беру» және «Шығыс Қазақстан облысындағы жоғары білім беру» тақырыбына проспектілер жасаңыз.

3. Өлкедегі мәдени-ағарту мекемелерің атап шығыңыз.

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   

4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

5. 2 Студенттердің өздік жұмыстары (СӨЖ)

Тақырып 1. «Кіші Отан»..

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу. Пән және курс тапсырмалары. Кіші отан тарихын білу неге керектігін дәлелдеу

Тапсырма: «Менің өлкем – менің кіші Отаным» деген фотокөрмені дайындауды бастаңыз. «Шығыс Қазақстан табиғаты» деген бірінші бөлімге фотографиялар дайындап, осы бөлімге көркем ат ойлап табыңыз.

Бақылау түрі: АКТ негізіндегі фотоальбом

Методикалық ұсыныстар: Фото альбомға қажетті материалдар жинақтау үшін 1- сайттардыан фотолар іріктеңіз. 2- Жинақталған материалдарды тақырыптық мазмұнына сәйкес топтастырыңыз. 3- көркемдеу үшін АКТ ны пайдаланыңыз

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
    
11. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
    
12. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
    
13. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
    
14. 
    История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
    

Тақырып 2. Кіші Отанның тарихын сақтаушылар Тақырыпты оқытудың әдістемесі

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Шығыс Қазақстанның археологиялық ескерткіштерін танып білу. Шығыс Қазақстанның өткендегісі ертедегі ғалымдар мен зерттеушілердің және саяхатшылардың еңбектерінде. Қазіргі заман тарихшылары Шығыс Қазақстан туралы Тақырыпты игерудің әдістемесі

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Методикалық ұсыныстар: келесі сұрақтарға назар аудару қажет: : Тарихты зерттеуде археологиялық ескерткіштердің маңызы қандай? Шығыс Қазақстандағы ірі археологиялық экспедициялардың атқарған қызметтері. Орыс зерттеушілерінің Шығыс Қазақстанға деген қызығушылығы неден туындады? Шығыс Қазақстанды зерттеуде өлкетанушылардың қосқан үлесі қандай?

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл.-Семей, 2012.- 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
    
11. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
    
12. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
    
13. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
    
14. 
    История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
    

Тақырып 3. Шығыс Қазақстандағы ежелгі көшпенділер. Тақырыптың оқыту әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Темір дәуірінің басты ерекшеліктері мен Темір дәуірінде Қазақстан территориясын

Тапсырма:тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныстар: келесі сұрақтарға көңіл аудару қажет: Шығыс Қазақстанның темір дәуіріне өткенін қандай заттай деректер дәлел бола алады?

1. 
   Неге Шілікті және Берел обалары Патша обалары деп аталады?
   
2. 
   Берел обаларынан шыққан Алтын адамды және жылқыларды қалай қалпына келтірген?
   
3. 
   Баптың үшінші тарабына ат беріңіз
   

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Исин А.И. Шынғыстау, Берел, Шілікті, Абыралы: 1999-2003 жж. археологиялық зерттеулер - Шынгыстау, Берел, Шиликти, Абралы: Археологические исследования 1999-2003 гг. – Семей, 2004. - 184 с.
    
11. 
    Радлов В.В. Из Сибири. Страницы из дневника. – М., 1989. - 749 с. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Свод археологических памятников Восточного Казахстана. - Усть-Каменогорск, 2006.- 264 с.
    
13. 
    Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху бронзы // Материалы и исследования по археологии СССР. Т. 88. – М., 1960. - 285 с. Имеется электронный ресурс.
    
14. 
    Черников С.С. Загадка Золотого кургана. Где и когда зародилось «скифское искусство» - М., 1965. - 188 с. Имеется электронный ресурс.
    
15. 
    Самашев З. Берел. Berel. – Алматы, 2011. – 236 с. Имеется электронный ресурс.
    

Тақырып 4. Шығыс Қазақстанның ерте және дамыған орта ғасырлардағы саяси тарихы Тақырыпты оқыту әдістемесі

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Ерте және дамыған орта ғасырлардағы Шығыс Қазақстанның саяси тарихы. Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. 
   Дәуірлер тоғысындағы аймақтың саяси жағдайы
   
2. 
   V-ХІІ ғасырлардағы Шығыс Қазақстан
   
3. 
   Шығыс Қазақстан моңғол дәуірінде.
   

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныс: келесі сұрақтарға көңіл аудару қажет:

а/Дәуірлер тоғысындағы өңірдің саяси жағдайына қысқаша сипаттама беріңіз?

б/ Ғұндардың Шығыс Қазақстан аумағында мекендегенін қандай деректер дәлелдейді?

в/ Шығыс Қазақстан аймағында қандай тайпалық одақтар өмір сүрді?

г/ V-ХІІ ғасырларда Шығыс Қазақстандағы саяси жағдай қалай өзгерді?

д/Моңғол дәуіріндегі Шығыс Қазақстан территориясының ыдырау жағдайында болуына не себеп болғанын түсіндіріңіз?

1. 
   Әдебиеттер:
   
2. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
5. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
6. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
7. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
9. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
10. 
    История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
    
11. 
    Арсланова Ф.Х. «Очерки по средневековой археологии Верхнего Прииртышья //Материалы и исследования по археологии Казахстана. – Том. 3. – Астана, 2012. – 403 с. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Артыкбаев Ж. Среднее Прииртышье в контексте проблем истории Евразийских степей (Этноисторический и этноархеологический опыт исследования) 1 том. - Павлодар, 2007. - 267с. Имеется электронный ресурс.
    
13. 
    Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. - А-Ата, 1989.; 2-е изд., исп.: - Алматы, 1995. - 296 с. Имеется электронный ресурс.
    
14. 
    Бичурин Н. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.1-3. - М. - Л., 1950-1953.; 2-изд.: - Алматы, 1998. Имеется электронный ресурс.
    
15. 
    История Казахстана в русских источниках XVI-XX вв. В 10 томах. – Алматы, 2005 – 2008. Имеется электронный ресурс.
    
16. 
    Кадырбаев А.Ш. Казахстан в эпоху Чингис-хана и его преемников XII- XIVвека. – Алма-Ата, 1992. - 100 с. Имеется электронный ресурс.
    
17. 
    Карпини П. История Монгалов, именуемых нами Татарами. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 20-74. Имеется электронный ресурс.
    
18. 
    Кумеков Б.Е. Государство кимаков IX-XI вв. по арабским источникам. - Алма-Ата, 1972. - 158 с. Имеется электронный ресурс.
    
19. 
    Пищулина К.А. Юго-Восточный Казахстан в середине XIV-начале XVI веков (Вопросы политической и социально-экономической истории). – Алма-Ата, 1977. - 289 с. Имеется электронный ресурс.
    
20. 
    Рубрук Г. Путешествие в восточные страны. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 75-173. Имеется электронный ресурс.
    

Тақырып 5. Кейінгі орта ғасырлардағы Шығыс Қазақстанның саяси тарихы

Тақырыпты оқутыдың әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Қазақ хандығы қашан және қалай құрылды? Жоңғарлардың басып кіруінің басты мақсаты қандай болды. Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. ХVІ ғасырдағы Шығыс Қазақстандағы саяси ахуал.

2. Жоңғарлармен соғыс

3. Қазақ батырлары-Шығыс Қазақстан тумалары.

3. Католиктік шіркеудің қоғамдағы мәселелері.

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныс: келесі сұрақтарға назар аудару қажет:

1. 
   XV ғасырдағы Шығыс Қазақстандағы саяси жағдайды сипаттаңыз.
   
2. 
   Карта бойынша XV-XVI ғасырлардағы ойрат иеліктерін анықтаңыз.
   
3. 
   Шығыс Қазақстан аумағында қандай ірі шайқастар болған және олар қандай маңызға ие?
   
4. 
   Сіз тұрып жатқан өңірде жоңғар соғыстары кезеңінде қандай оқиғалардың болғанын біліңіз? Қандай деректер оны дәлелдейді?
   
5. 
   Сіз тұратын елді мекенде батырларды есте сақтау үшін қандай шаралар жасалынған?
   

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Арсланова Ф.Х. «Очерки по средневековой археологии Верхнего Прииртышья //Материалы и исследования по археологии Казахстана. – Том. 3. – Астана, 2012. – 403 с. Имеется электронный ресурс.
    
11. 
    Артыкбаев Ж. Среднее Прииртышье в контексте проблем истории Евразийских степей (Этноисторический и этноархеологический опыт исследования) 1 том. - Павлодар, 2007. - 267с. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. - А-Ата, 1989.; 2-е изд., исп.: - Алматы, 1995. - 296 с. Имеется электронный ресурс.
    
13. 
    Бичурин Н. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.1-3. - М. - Л., 1950-1953.; 2-изд.: - Алматы, 1998. Имеется электронный ресурс.
    
14. 
    История Казахстана в русских источниках XVI-XX вв. В 10 томах. – Алматы, 2005 – 2008. Имеется электронный ресурс.
    
15. 
    Кадырбаев А.Ш. Казахстан в эпоху Чингис-хана и его преемников XII- XIVвека. – Алма-Ата, 1992. - 100 с. Имеется электронный ресурс.
    
16. 
    Карпини П. История Монгалов, именуемых нами Татарами. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 20-74. Имеется электронный ресурс.
    
17. 
    Кумеков Б.Е. Государство кимаков IX-XI вв. по арабским источникам. - Алма-Ата, 1972. - 158 с. Имеется электронный ресурс.
    
18. 
    Пищулина К.А. Юго-Восточный Казахстан в середине XIV-начале XVI веков (Вопросы политической и
    
19. 
    социально-экономической истории). – Алма-Ата, 1977. - 289 с. Имеется электронный ресурс.
    
20. 
    Рубрук Г. Путешествие в восточные страны. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 75-173.
    

Тақырып 6.Ертіс қамалдар шебінің салынуы . Тақырыпты оқутыдың әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Ертіс бойында қандай қамалдар қашан және қай жерге салынды? Олар қандай мақсатпен салынды. Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. Шығыс Қазақстан Ресей империясының стратегиялық жоспарында.

2. И.Д. Бухгольц экспедициясы

3. Қамалдар құрылысы.

3. Алғашқы коменданттар.

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныс: келесі сұрақтарға көңіл аудару қажет: 1.Осы параграфты зерттей отырып, Ертіс шебіндегі қамал құрылысы туралы қандай жаңа мәліметтер алдыңыз?

2. Патша өкіметіні жіберген экспедиция Ертіс бойында қандай қиыншылықтарға тап болды?

3. Форпостардың құрылысын сипаттап беріңіз?

4. Қамал коменданттары қандай міндеттер атқарды?

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. Семей, 2012. - 224 с.
   

Тақырып 7. Шығыс Қазақстан Ресей империясының әкімшілік-территориялық жүйесінде. Тақырыпты оқыту әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Қазақстан қашан Ресей бодандығын қабылдады? Ресей империясының құрамына кіргеннен кейін Шығыс Қазақстанда қандай өзгерістер орын алды? “Сібір қырғыздарының жарғысы” қашан қабылданды? Қазақстанда қандай әкімшілік-территориялық өзгерістер енгізілді? XIX ғ. 60-80 жылдары Қазақстанда жүргізілген әкімшілік реформалар қандай мақсатты көздеді? Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. 
   XIX ғасырдың реформа кезеңіндегі Шығыс Қазақстан.
   
2. 
   Губернаторлар және қала басшылары.
   

.Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныстар: келесі сұрақтарға назар аудару қажет: 1. XIX ғасырдың өн бойында Шығыс Қазақстанда әкімшілік-территориялық құрылым қалай өзгеріп отырды? 2. Әскери губернаторлар аймақтың дамуына қандай үлес қосты?

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл.– Семей, 2012.- 224 с.
   
10. 
    Андреев И.Г. Описание Средней орды киргиз-кайсаков. – Алматы, 1998. – 280 с. Имеется электронный ресурс.
    

Тақырып 8. Шығыс Қазақстандағы ХІХ ғ. екінші жартысындағы кәсіп пен қолөнер. Тақырыпты оқыту әдістемесі.

Мақсаты. Келесі сұрақтарды ашу: Қазақ халқының дәстүрлі шаруашылығын анықтап Ол неден туындағанын анықтау. Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. 
   Қазақ халқының шаруашылық құрылымындағы өзгерістер
   
2. 
   Аңшылық, балық аулау, ара өсіру және т.б. кәсіптер
   
3. 
   Шығыс Қазақстанда қолөнердің дамуы.
   

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Методикалық ұсыныстар: келесі сұрақтарға назар аудару қажет:

1.ХІХ ғ. Шығыс Қазақстанда қандай жаңа кәсіптер мен қолөнер дамыды?

5. 
   Ол немен байланысты болды?
   
6. 
   Көшіп келушілердің қазақ кәсібіне тигізген ықпалы қандай?
   

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Броневский С. Б. Отрывки из записок // Исторический вестник. – Т. 38, № 12. – СПб., 1889. Имеется электронный ресурс
    
11. 
    Врангель А.Е. Из воспоминаний о Ф.М.Достоевском в Сибири. 1854– 1856 гг. - СПб, 1912. - 244 с. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Географо-статистический словарь Российской империи. В 5 тт. – Спб.,1873 - 1885. Имеется электронный ресурс.
    
13. 
    Дорожник по Сибири и Азиатской России. Имеется электронный ресурс.
    

Тақырып 9.ХХ ғасыр басындағы өлкедегі қоғамдық саяси-экономикалық өмірі Тақырыпты оқыту әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Өлкенің қоғамдық саяси-экономикалық өмірі. Тақырыпты оқытудың әдістемесі.

1. 
   Шығыс Қазақстанға жер аударылғандар.
   
2. 
   Саяси жер аударылғандардың ғылыми және мәдени ағартушылық қызметтері.
   
3. 
   Шығыс Қазақстанның сауда орталықтары.
   

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныстар: келесі сұрақтарға назар аудару қажет:

1. 
   Шығыс Қазақстанға саяси жер аударылғандардың жағдайлары қалай болды?
   
2. 
   Саяси жер аударылғандардың өлкенің қоғамдық өміріне қандай ықпалы болды?
   
3. 
   Сіздің тұрғылықты мекеніңізде саяси жер аударылғандардың құрметімен аталатын көше барма?
   

Қосымша мәліметтерді пайдалана отырып біздің өлкедегі саяси жер аударылғандардың портреттері галереясын құрастырамыз

Әдебиеттер:

14. 
    Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
    
15. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
    
16. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
    
17. 
    Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
    
18. 
    Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
    
19. 
    История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
    
20. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
    
21. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
    
22. 
    История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
    
23. 
    Броневский С. Б. Отрывки из записок // Исторический вестник. – Т. 38, № 12. – СПб., 1889. Имеется электронный ресурс
    
24. 
    Врангель А.Е. Из воспоминаний о Ф.М.Достоевском в Сибири. 1854– 1856 гг. - СПб, 1912. - 244 с. Имеется электронный ресурс.
    
25. 
    Географо-статистический словарь Российской империи. В 5 тт. – Спб.,1873 - 1885. Имеется электронный ресурс.
    
26. 
    Дорожник по Сибири и Азиатской России. Имеется электронный ресурс.
    

Тақырып 10.Семей облысы азаматтық қарсыластық жылдарында Тақырыпты оқыту әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Қазақстандағы Азаматтық соғыстың себептері мен салдарын анықтау. Тақырыпты оқытудың әдістемесі.

1. 
   Ақпан революциясынан кейін өлкедегі басқару органдары
   
2. 
   Кеңес өкіметінің Семейде орнауы
   
3. 
   Алашорда 1918 жыл
   
4. 
   Семей облысы азамат соғысы жылдарында
   
5. 
   Өлкедегі көтерілістер мен партизандық қозғалыстар
   
6. 
   Өлкедегі Кеңес өкіметінің түпкілікті жеңісі
   

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Методикалық ұсыныстар: келесі сұрақтарға назар аудару қажет:

1. 
   1918 жылы жергілікті халық пен Алашорда арасында қандай қайшылықтар туындады?
   
2. 
   Азамат соғысы жылдарындағы ұлттық келісім саясатының себептері қандай?
   
3. 
   Өлкедегі көтерілістер мен партизандық қозғалыстардың пайда болу себептері неде?
   
4. 
   4.Азамат соғысы жылдарында өзіңіз тұратын жерде қандай оқиғалар орын алғандығын біліңіз.
   

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   

4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

Тақырып 11.20-40-шы жылдардағы Шығыс Қазақстан. Тақырыпты оқыту әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Қазақстандағы индустрияландырудың қандай ерекшеліктерін ашу және Ұжымдық шаруашылықтардың түрлерін анықтап, Қазақстанда ұжымдастырудың жүргізілуі.Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. 
   Өлкенің әкімшілік-территориялық бөлінісі
   
2. 
   Өлкенің экономикалық жағдайы
   
3. 
   Өлкені индустрияландыру
   
4. 
   Өлкедегі ұжымдастыру және ашаршылық
   

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныстар: келесі сұрақтарға назар аудару:

1. 
   Шығыс Қазақстанның шекарасы 20-шы жылдары қалай өзгерді?
   
2. 
   Қайта қалпына келтіру кезінде өңірдің еңбекшілері қандай табыстарға қол жеткізді?
   
3. 
   Индустриализацияның негізгі бағыттары мен жетістіктері қандай?
   
4. 
   Шығыс қазақстандағы ұжымдастырудың салдарлары қандай?
   
5. 
   Сіз тұратын ауданда ұжымдастыру қалай болған?
   

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

Тақырып 12.Біздің жерлестеріміз Ұлы Отан соғысы майдандарында және тыл еңбеккерлерінің ерлігі. Тақырыпты оқыту әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашуГитлершілер Қазақстанға қатысты жоспары. Ұлы Отан соғысы кезеңінде Қазақстан экономикасының өзгерістерге ұшырауы. Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. 
   Соғыс кезіндегі экстремальдық жағдайдағы өлке экономикасы.
   
2. 
   Біздің жерлестеріміз Ұлы Отан соғысы майдарында.
   
3. 
   Тыл - майданға.
   
4. 
   4.Барлығы майдан үшін, барлығы жеңіс үшін
   

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныстар: келесі сұрақтарға көңіл аудару қажет:

1. 
   30-шы Гвардиялық дивизия қандай ірі шайқастарға қатысқан?
   
2. 
   Шығыс қазақстандықтардың гитлерлік Германияны жеңуде қосқан үлесін ашыңыз.
   
3. 
   Өзіңіз тұратын елді мекендегі Ұлы Отан соғысына қатысқандар туралы материалдар жинақтаңыз.
   
4. 
   Өлкенің тұрғындары майданға қандай көмектер көрсетті?
   
5. 
   Сіздің елді мекеннің тұрғындары жеңіске қандай үлес қосқандығын біліңіздер
   

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

Тақырып 13.XX ғасырдың 50-80-ші жылдарындағы өлке экономикасы мен білім беру және ғылым. Тақырыпты оқыту әдістемесі.

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Қазақстанның 50-80-ші жылдардағы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығындағы негізгі жетістіктер

1. 
   Өлкенің салалық құрылымы
   
2. 
   Өлкенің ауыл шаруашылығы
   
3. 
   50-80-ші жылдардағы білім беру және ғылым.
   

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Методикалық ұсыныстар: келесі сұрақтарға назар аудару қажет:

1. 
   Шығыс Қазақстанның географиялық ерекшеліктері экономиканың дамуына қалай әсер етті?
   
2. 
   Шығыс Қазақстан мен Семей облыстарының экономикалық дамуында қандай айырмашылықтар бар?
   
3. 
   50-80-ші жылдары сіз тұратын жерде шаруашылықтың қандай салалары дамыды? 50-60-шы жылдары өмір сүрген туысқандарыңыздан сұрап, үйдегі отбасылық суреттерге, баспана-тұрғын үйі мен тұрмыстық заттарына, демалысы мен жұмыстан тыс уақыттарын өткізуі, киім үлгілеріне қарап, сол кездегі халықтың тұрмысын сипаттаңыз
   
4. 
   Өлкедегі халыққа білім беру жүйесінің өскенін қандай фактілер дәлелдейді?
   

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

Тақырып 14.Тәуелсіздік жылдарындағы өлкенің қоғамдық-саяси өмірі мен экономикалық дамуы. Тақырыпты оқыту әдістемесі

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында экономикада қандай түбегейлі өзгерістер болды? Қазақстанның экономикалық саясатының мәні неде? Жетістіктеір мен сәтсіздіктері қандай? Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. 
   Облыста өнеркәсіптің дамуы.
   
2. 
   Облыстың агроөнеркәсіптік кешендері.
   
3. 
   Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі
   
4. 
   4.Азаматтық қоғам институттары
   

Тапсырма: тақырып бойынша презинтация әзірлеу

Бақылау түрі: слайд

Әдістемелік ұсыныстар: Келесі сұрақтарға көңіл аудару қажет:

1. 
   Өлкеде өнеркәсіптің қандай түрлері дамыған?
   
2. 
   Өлкенің ауыл шаруашылығында қандай өзгерістер болды?
   
3. 
   Шығыс Қазақстан облысы қолайлы экономикалық-географиялық жағдайда орналасқандығын дәлелдеңіз.
   
4. 
   Өзіңіз тұратын елді мекеннің экономикалық дамуы туралы жарнамалық проспект құрастырыңыз
   

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

Тақырып 15.Облыстағы тәуелсіздік жылдарындағы білім мен ғылымның және мәдениеттің дамуы Тақырыпты оқыту әдістемесі

Мақсаты: келесі сұрақтарды ашу: Қазақстан –діни толерантты мемлекет. Тақырыпты игерудің әдістемесі.

1. 
   Білім беру және медицина
   
2. 
   Мәдениет және өнер мекемелері.
   
3. 
   Музыкалық білім беру.
   

Әдістемелік ұсыныстар: келесі сұрақтарға көңіл аудару қажет:

1.Облыстағы денсаулық сақтау жағдайы туралы жалпы қорытынды жасаңыз.

2.«Шығыс Қазақстан облысындағы кәсіптіқ және техникалық білім беру» және «Шығыс Қазақстан облысындағы жоғары білім беру» тақырыбына проспектілер жасаңыз.

3. Өлкедегі мәдени-ағарту мекемелерің атап шығыңыз.

4. Олар өлкедегі мәдениеттің дамуына қандай үлес қосады?

Әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
   
4. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
   
5. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
   

6 ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ КАРТАСЫ

Кесте 4

№	Оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдардың атаулары .	дана.	Студент. саны	% қамтылу
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14	Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с. Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б. Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с. Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б. История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с. Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері.– Семей, 2012.-58 б. Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с. Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б. Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с. Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б. Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с. История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.	3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3	3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3	100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

7 ӘДЕБИЕТТЕР
7.1 Негізгі әдебиеттер:

1. 
   Семипалатинску 285 лет. - Семипалатинск, 2003. - 93 с.
   
2. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептерінің 8-9 сыныптарына арналған бағдарлама. – Семей, 2014. - 23 б.
   
3. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана с древнейших времен до современности. Программа для 8-9 классов общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2014. – 23 с.
   
4. 
   Зарифова М.А., Бралинова Д.И. Изучение истории Восточного Казахстана с древнейших времен до современности: Методическое пособие в помощь учителю истории. – Семей, 2014. - 226 с.
   
5. 
   Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XIX ғ. соңына дейін. 8 с. арналған оқу құралы. – Семей, 2012. - 84 б.
   
6. 
   История Восточного Казахстана. Ч. I. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Учебное пособие для 8-х кл. – Семей, 2012. - 94 с.
   
7. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. I б. Шығыс Қазақстан ежелгі дәуірден XX ғ. соңына дейін. 8 с. aрналған жұмыс дәптері. – Семей, 2012. - 58 б.
   
8. 
   Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Рабочая тетрадь для 8-х кл.– Семей, 2012. - 58 с.
   
9. 
   История Восточного Казахстана. Ч.1. История Восточного Казахстана с древнейших времен до конца XIX в. Хрестоматия для 8-х кл. – Семей, 2012. - 224 с.
   
10. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. Шығыс Қазақстан тарихы II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін 9 с. арналған эксперименттік оқу құралы. – Семей, 2013. - 194 б.
    
11. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А., Каримов М.К., Мусабалина Г.Т. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Экспериментальное учебное пособие для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 188 с.
    
12. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. Шығыс Қазақстан тарихы. II бөлім. Шығыс Қазақстан тарихы XX ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейін. ШҚО жалпы білім беретін мектептердің 9 с. оқушыларына арналған жұмыс дәптері. – Семей, 2013. - 72 б.
    
13. 
    Бралинова Д.И., Зарифова М.А. История Восточного Казахстана. Ч.II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Рабочая тетрадь для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО. – Семей, 2013. - 72 с.
    
14. 
    История Восточного Казахстана. Ч. II. История Восточного Казахстана с начала XX века до современности. Хрестоматия для 9-х кл. общеобразовательных школ ВКО . – Семей, 2013. - 586 с.
    

7.2 Қосымша әдебиеттер:

1. 
   Исин А.И. Шынғыстау, Берел, Шілікті, Абыралы: 1999-2003 жж. археологиялық зерттеулер - Шынгыстау, Берел, Шиликти, Абралы: Археологические исследования 1999-2003 гг. – Семей, 2004. - 184 с.
   
2. 
   Радлов В.В. Из Сибири. Страницы из дневника. – М., 1989. - 749 с. Имеется электронный ресурс.
   
3. 
   Свод археологических памятников Восточного Казахстана. - Усть-Каменогорск, 2006.- 264 с.
   
4. 
   Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху бронзы // Материалы и исследования по археологии СССР. Т. 88. – М., 1960. - 285 с. Имеется электронный ресурс.
   
5. 
   Черников С.С. Загадка Золотого кургана. Где и когда зародилось «скифское искусство» - М., 1965. - 188 с. Имеется электронный ресурс.
   
6. 
   Самашев З. Берел. Berel. – Алматы, 2011. – 236 с. Имеется электронный ресурс.
   
7. 
   Арсланова Ф.Х. «Очерки по средневековой археологии Верхнего Прииртышья //Материалы и исследования по археологии Казахстана. – Том. 3. – Астана, 2012. – 403 с. Имеется электронный ресурс.
   
8. 
   Артыкбаев Ж. Среднее Прииртышье в контексте проблем истории Евразийских степей (Этноисторический и этноархеологический опыт исследования) 1 том. - Павлодар, 2007. - 267с. Имеется электронный ресурс.
   
9. 
   Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. - А-Ата, 1989.; 2-е изд., исп.: - Алматы, 1995. - 296 с. Имеется электронный ресурс.
   
10. 
    Бичурин Н. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.1-3. - М. - Л., 1950-1953.; 2-изд.: - Алматы, 1998. Имеется электронный ресурс.
    
11. 
    История Казахстана в русских источниках XVI-XX вв. В 10 томах. – Алматы, 2005 – 2008. Имеется электронный ресурс.
    
12. 
    Кадырбаев А.Ш. Казахстан в эпоху Чингис-хана и его преемников XII- XIVвека. – Алма-Ата, 1992. - 100 с. Имеется электронный ресурс.
    
13. 
    Карпини П. История Монгалов, именуемых нами Татарами. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 20-74. Имеется электронный ресурс.
    
14. 
    Кумеков Б.Е. Государство кимаков IX-XI вв. по арабским источникам. - Алма-Ата, 1972. - 158 с. Имеется электронный ресурс.
    
15. 
    Пищулина К.А. Юго-Восточный Казахстан в середине XIV-начале XVI веков (Вопросы политической и социально-экономической истории). – Алма-Ата, 1977. - 289 с. Имеется электронный ресурс.
    
16. 
    Рубрук Г. Путешествие в восточные страны. // Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. - Алматы, 1993. – 248 с. С. 75-173. Имеется электронный ресурс.
    
17. 
    Андреев И.Г. Описание Средней орды киргиз-кайсаков. – Алматы, 1998. – 280 с. Имеется электронный ресурс
    
18. 
    Броневский С. Б. Отрывки из записок // Исторический вестник. – Т. 38, № 12. – СПб., 1889. Имеется электронный ресурс
    
19. 
    Врангель А.Е. Из воспоминаний о Ф.М.Достоевском в Сибири. 1854– 1856 гг. - СПб, 1912. - 244 с. Имеется электронный ресурс.
    
20. 
    Географо-статистический словарь Российской империи. В 5 тт. – Спб.,1873 - 1885. Имеется электронный ресурс.
    
21. 
    Дорожник по Сибири и Азиатской России. Имеется электронный ресурс.
    
22. 
    Завалишин И. Описание Западной Сибири. В 3 тт. – Т. 3. Сибирско-киргизская степь. - СПб, 1862. – 414 с. Имеется электронный ресурс.
    
23. 
    Исаханова К.С. Просветители Павлодарского Прииртышья конца XIX – начала XX вв. – Павлодар, 2004 .- 77 с. Имеется электронный ресурс.
    
24. 
    Касымбаев Ж.К. Города Восточного Казахстана в 1861-1917 гг. (Социально-экономический аспект). – Алма-Ата, 1990. - 184 с. Имеется электронный ресурс.
    
25. 
    Катанаев. Киргизский вопрос в Сибирском казачьем войске. - Омск, 1904. - 201 с. Имеется электронный ресурс.
    
26. 
    Кашляк В.Н. Семипалатинск. Три века истории. – Новосибирск, 2002. – 371 с.
    

27. Кеннан Дж. Сибирь и ссылка. - СПб., 1906. - 286 с. Имеется электронный ресурс.

28. 
    28Лухтанов А. Г. Алтайское притяжение. Очерки по истории Восточно-Казахстанской области. - Усть-Каменогорск, 2006. - 460 с.
    
29. 
    Международные отношения в Центральной Азии. XVII-XVIII вв. Документы и материалы. – Кн. 1-2. – М., 1989.
    
30. 
    Миллер Г.Ф. История Сибири. В 3 тт. – Т.I - М.-Л., 1939; 1999; Т.II - М.-Л., 1941;; Т. III - М., 2005. Имеется электронный ресурс.
    
31. 
    Мусабалина Т.Г. Восточный Казахстан: история, политика, культура. XIX век. – Семей, 2010. – с. 433
    
32. 
    Немцев М. С. Филипп Риддер и его время (жизнеописание с историческими отступлениями). – Риддер, 2006. – 168 с. Имеется электронный ресурс
    
33. 
    Немцев М. С. Риддерская концессия Лесли Уркварта. – Риддер, 2007. – 172 с., илл. Имеется электронный ресурс.
    
34. 
    Паллас П. С. Путешествие по различным провинциям Российского государства. Тт. 1-3. – Спб., 1773-1788. Имеется электронный ресурс.
    
35. 
    Первая всеобщая перепись населения Российской империи 1897 г. Т.1 – СПб., 1905. Имеется электронный ресурс
    
36. 
    Труды семипалатинских краеведов конца XIX - начала XX вв. - Астана, 2007. - 244 с.
    
37. 
    Черных С. Е.   С берегов Иртыша. — Алма-Ата, 1981. — 288 с.
    
38. 
    Черных С.Е. Начало положила крепость. Сборник статей, очерков. – Усть-Каменогорск, 2004. – 67 с. Имеется электронный ресурс.
    
39. 
    Щербик Г.А. Усть-Каменогорские предания. – Усть-Каменогорск, 2003. – 264с.
    
40. 
    Щербик Г.А. Очерки народного искусства Восточного Казахстана XIX – начала XXвв. – Усть-Каменогорск, 2008. – 288 с.
    
41. 
    Букейханов А. Из переписки хана Средней Киргизской Орды Букея и его потомков. - Семипалатинск, 1901. 17 с. 
    
42. 
    Коншин Н. Материалы для истории Семипалатинского края. - Семипалатинск, 1900. 126 с.
    
43. 
    Коншин Н. От Павлодара до Каркаралинска. Путевые наброски. - Семипалатинск, 1901. 55 с.
    
44. 
    Коншин Н. Очерки экономического быта киргиз Семипалатинской области. - Семипалатинск, 1901. 183 с. 
    
45. 
    Коншин Н. Свадебные обряды и обычаи среди казачьего населения Усть-Каменогорского уезда. - Семипалатинск, 1900. 51 с.
    
46. 
    Маевский В. Материалы для родословной киргиз. - Семипалатинск, 1901.
    
47. 
    Материалы для изучения юридических обычаев киргизов. Вып.1. Материальное право. - Омск, 1886.
    
48. 
    Сборник статей по Семипалатинской области (Статьи Литературного отдела «Памятных книжек» за 1897 - 99 гг.). - Семипалатинск, 1899.
    
49. 
    Административно-территориальное управление Восточным Казахстаном (XVIII в. – 30 годы ХХ в.). Сборник документов. – Семей, 2006. – 268 с.
    
50. 
    Записки Семипалатинского подотдела Западно-Сибирского отдела Императорского русского географического общества. Выпуски 1-12. - Семей, 2013-2014.
    
51. 
    Избранные труды семипалатинских краеведов /1903-1929 г.г./. – Семей, 2012. – 883 с.
    
52. 
    Развитие горного дела в Восточном Казахстане (XVIII в. – 30-е годы XX вв.). – Семей, 2008. – 458 с.
    
53. 
    Торговые связи Семипалатинского Прииртышья (XVIII-начало XX вв.). Сборник документов – Семипалатинск, 2004. – 350 с.
    
54. 
    Алаш-Орда: Сборник документов /Сост. Н.Мартыненко. – Алма-Ата, 1992. – 192 с.
    
55. 
    Бургарт Л.А. Немецкое население в Восточном Казахстане в 1941 - 1956 гг. - Усть-Каменогорск, 2001. - 375 с.
    
56. 
    Гонимые голодом. Документы о судьбе десятков тысяч казахов, бежавших в Сибирь в начале 30-х гг. Сборник документов. – Семей, 2010. - 693 с. Имеется электронный ресурс.
    
57. 
    Ескендиров М.Г. Восток Казахстана: на стыке столетий (вторая половина XIX - начало XXI вв.). – Семипалатинск, 2005. – 312 с. Имеется электронный ресурс.
    
58. 
    Сыдыков Е.Б., Малышева М.П. Сибирь и Казахстан. (Национально-территориальное размежевание Сибири и Казахстана. 1919-1922 гг.). – Семей, 2010. - 393 с. Имеется электронный ресурс.
    
59. 
    Восточное отделение Правительства Алашорды. Сборник документов. - Семей, 2010. - 425 с.
    
60. 
    Восточный Казахстан в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 г.г. - Усть-Каменогорск, 2010. - 656с. Имеется электронный ресурс.
    
61. 
    Герои Советского Союза - семипалатинцы. - Семей, 2004. - 56 с.
    
62. 
    Гражданская война в Восточном Казахстане. 1917-1922 г.г. Сборник документов – Семей 2013. – 412 с.
    
63. 
    Завтра возвращаюсь на фронт… (Из истории эвакогоспиталей в г. Семипалатинске). – Семипалатинск, 2005. - 52 с.
    
64. 
    Из истории  величайшей трагедии казахского народа, 1932-1933гг. - Семей, 2009. - 273 с.
    
65. 
    Летопись Семипалатинского Прииртышья в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 гг. - Семипалатинск, 2004 . - 30 с.
    
66. 
    Неизвестные истории Семипалатинского Прииртышья 20-30 гг. XX в. - Семей, 2002. - 249 с.
    
67. 
    Противостояние (из истории Семипалатинского полигона): /Сборник документов . - Семей, 2011. - 290 с.
    
68. 
    Семипалатинские дивизии. - Семей, 2010. - 135 с.
    

жүктеу/скачать 5,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: