КӨП ЯДРОЛЫАРОМАТТЫ КӨМІРСУТЕКТЕР

Бір бензол сақинасы бар қарапайым органикалық қосылыстардан басқа да‚ молекулаларында екі және одан да көп бензол сақиналары бар қосылыстардың қатарлары бар. Бұл сақиналар жай байланыстармен, бір немесе бірнеше көміртегі атомдары арқылы:

Сонымен‚ көп ядролы ароматты қосылыстарды келесі екі топқа бөлуге болады:

1 конденсирленбеген бензол сақиналары бар көп ядролы жүйелер;

2 конденсирленген бензол сақиналары бар көп ядролы жүйелер.

Конденсирленбеген бензол сақиналары бар көп ядролы қосылыстардағы бензол сақиналары бір-бірімен d-байланыс арқылы тікелей байланысқан болады. Бұл класс қосылыстарының қарапайым өкілінің бірі – дифенил, немесе бифенил. Оның құрылысы төмендегідей:

Егер молекула ұқсас үш‚ төрт немесе бес сақинадан тұрса‚ онда қосылыс сәйкес: тер-, кватер-, квинкифенил деп аталады. Мысалы,

Дифенил формуласындағы орынбасарлардың орындарын цифрмен немесе орто –( 2,6,2¹,6¹) , мета – (3,5,3¹,5¹), пара – (4,4¹) сөздерімен көрсетеді.

Фенил сақиналарының арасында алифатты фрагменті бар көп ядролы қосылыстарды алифатты фрагментінің атауына сәйкес атайды‚ яғни рационалды номенклатура қолданылады.

дифенилметан 1,2- дифенилэтилен (стильбен)

1. 
   Петров, Х.В. Бальян, А.Т. Трощенко, Органическая химия –М.,Высшая школа. 1981
   
2. 
   Грандберг И.И. Органическая химия. -М.,1980 г.
   
3. 
   А.М. Табер «Нефт-прошлое,настоящее,будущее» М.Просвещение ,1987
   

1. 
   Құрамы С₇Н₈ және С₈Н₁₀ ароматты көмірсутектердің мүмкін болатын изомерлерінің формуласын құрастыр және ата
   
2. 
   Құрамы С₇Н₈ және С₈Н₁₀ ароматты көмірсутектердің мүмкін болатын барлық алу әдістерін және реакция шартын көрсет
   
3. 
   Метилциклогкесан мен толуолды қандай реакциялар көмегімен ажыратуға болады ?
   
4. 
   Нитробензол, бензолсульфоқышқылы ,толуолдың химиялық қасиеттерін көрсет
   

Дәріс№9,10 Көмірсутектердің галоген туындылары

1. 
   Қаныққан, қанықпаған және ароматты көмірсутектердің галоген туындыларының жалпы сипаттамасы
   
2. 
   Көмірсутектердің галоген туындыларының гомологтық қатарлары және номенклатурасы , изомерия түрлері
   
3. 
   Нуклеофильді орын басу реакцияларының жалпы заңдылығы
   
4. 
   Галоген туындылардың маңызды өкілдері.
   

Галоген туындылар галоген атомының санына байланысты ди,- три,- т.с.с. полигалогентуындыларға жіктеледі.

Галоген туындылар- сәйкес көмірсутектердегі сутек орнын галоген басқан өнімдер ретінде қарастырылады. Галогеннің атауы префикс ретінде сәйкес көмірсутек атауының алдына жазылады, қажет жағдайда цифрмен орны көрсетіледі.

хлорметан
Мысалы: СН₃-Сl

1-хлорпропан

СН₃-СН₂- СН₂-Сl

2-метил-3-хлорбутан

СН₃- СНСl-СН-СН₃

СН₃

3

м-бромтолуол

Br

СН₃- СН=СН-СНBr-СН₃

винилхлориді^*

СН₂=СНСl

*-тарихи атаулары сақталады.

Галоген алкандарға тән изомерия : құрылымдық және кеңістіктік.

Құрылымдық изомері а) көміртегі қаңқасына б) галоген атомының орнына Кеңістіктік изомері а) оптикалық б)конформациялық

Галоген алкандарда орынбасу реакциялары S_N1,S_N2механизмімен өтеді . S_N2механизмі бойынша орынбасуды келесі түрде көрсетуге болады.

S_N 1механизмі бойынша орынбасуды келесі түрде көрсетуге болады.

Нуклеофильді орын басу реакцияларының жалпы заңдылығының ұғымдары глоссарийде көрсетілген.

Хлороформ,тетрахлорметан, дихлорэтан,фреондар,хлорлы винил.

1. 
   Галоген туындылардың көміртегі қаңқасы бойынша жіктелуіне мысалдар келтір
   
2. 
   2-хлорбутанға қандай изомерия түрлері тән және мүмкін болатын изомерлерін көрсет
   
3. 
   2-хлорпропан мен аллилхлоридінің нуклеофильдік орынбасу реакцияларының механизміндегі айырмашылық қандай ?
   
4. 
   Галоген туындылардың қандай маңызды өкілдері өнеркәсіпте шикізат ретінде қолданылады ?
   

Әдебиеттер:

1. 
   Петров, Х.В. Бальян, А.Т. Трощенко, Органическая химия –
   

2. 
   Грандберг И.И. Органическая химия. -М.,1980 г.
   

Дәріс№11 Спирттер

1. 
   Спирттердің классификациясы.Изомерия түрлері және гомологтық қатарлары
   
2. 
   ОН-тобы бар қосылыстардың электрондық құрылысы және спирттердің химиялық қасиеті
   
3. 
   Көп атомды спирттер
   

Спирттер (R-ОН) және фенолдар (Ar-ОН) жалпы формуламен көрсетіледі. Спирттерде гидроксил топтары қаныққан көміртегі атомдарымен, ал фенолдарда ароматты ядромен байланысқан.

Спирттерді атауда бас тізбек гидроксил тобы байланысқан көміртегі атомы ең кіші мәнге ие болатындай нөмірлеп, көміртегі атомының санына сәйкес алканның атауына –ол жалғауын қосып айтады. Спирттердегі гидроксил тобының санын –диол, -триол т.б. сәйкес жалғаулармен көрсетеді.

Мысалы:

4-метилпентанол-2

4-хлоргександиол-1,2.

2-метилбутен-2-ол-1

¹ р/с	Формуласы	Аталуы
1		метанол
2		этанол
3		пропанол-1
4		пропанол-2
5*		аллил спирті
6*		бензилспирті
7*		этиленгликол