Органикалық Қосылыстардың жіктелуі

Алкандардың Изомериясы және номенклатурасы

Құрылымдық:

CH3 – CH - CH2 - CH3

│

CH3

Алгоритм.

• Негізгі тізбекті таңдап алу:

CH3 – CH - CH2 - CH3

│

CH3

Алкандардың Изомериясы және номенклатурасы

2. Негізгі тізбектегі атомдарды нөмірлеу және радикалдың орнын анықтау

1 2 3 4

CH3 – CH - CH2 - CH3

│

CH3

Алкандардың Изомериясы және номенклатурасы

3. атау:

1 2 3 4

CH3 – CH - CH2 - CH3

│

CH3

2 - метилбутан

Көміртек атомдары біріншілік, екіншілік, үшіншілік, төртіншілік болып бөлінеді. Мысалы, 2,2,4-триметилгексанның молекуласында бес біріншілік, екі екіншілік (3- және 5- көміртектер), бір үшіншілік (4-көміртек), бір төртіншілік (2 - көміртек) атомдары бар

Көміртек атомдары біріншілік, екіншілік, үшіншілік, төртіншілік болып бөлінеді. Мысалы, 2,2,4-триметилгексанның молекуласында бес біріншілік, екі екіншілік (3- және 5- көміртектер), бір үшіншілік (4-көміртек), бір төртіншілік (2 - көміртек) атомдары бар

Алкандарға көміртек қаңқасының изомерленуі тән.

Радикалдар – жұптаспаған электроны бар бөлшектер.

Метанның құрылысы

• алкандарға sp³-гибридтену тән;
• байланыс ұзындығы С-С = 0,154 нм
• орбиталдар арасындағы бұрыш= 109° 28´

Метан молекуласында төрт α- байланыс бар.

Метан молекуласында төрт α- байланыс бар.

Метан табиғатта көп тараған көмірсутек. Батпақты суларда, шахталарда кездеседі. Табиғи газ негізінен метаннан тұрады.

Метан табиғатта көп тараған көмірсутек. Батпақты суларда, шахталарда кездеседі. Табиғи газ негізінен метаннан тұрады.

Алкандарды синтездеп алудың бірнеше жолдары бар.

1. Алкандарды лабораторияда қанықпаған көмірсутектерді Ni, Pt, Pd өршіткілері қатысында гидрлеп алады:

CH2 = CH2 + H2 → H3C – CH3

2. Вюрц реакциясы бойынша алкандардың галогентуындыларын металл натриймен әсер етіп алады:

CH3Cl + 2 Na+ClCH3 → CH3 – CH3 + 2NaCl

3. Көмірді гидрлеп алуға болады. Реакция 500°С температура шамасында, өршіткі қатысында жүреді:

3. Көмірді гидрлеп алуға болады. Реакция 500°С температура шамасында, өршіткі қатысында жүреді:

C + 2H2 → CH4

4. Өршіткі қатысында көміртек (II) оксидімен сутектің қоспасын (синтез газды) пайдаланады:

nCO + (2n+1) H2 → CnH2n+2 +nH2O

5. Метанды лабораторияда натрий ацетаты (сірке қышқылының тұзы) мен натрий гидроксидін балқытып алады:

t

СН3СООNа + NаОН → СН4 + Nа2СО3

ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ

Алкандардың бастапқы төрт мүшесі – газдар, пентаннан бастап пентадеканға дейін - сұйық заттар, ал құрамында С16 және одан да көп көміртек атомдары бар жоғары молекулалы алкандар – қатты заттар. Алкандар – жанғыш заттар. Олар судан жеңіл және сумен араласпайды. Органикалық еріткіштерде ериді.

ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ

ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ

Алкандар орынбасу, айырылу, изомерлену, және тотығу реакцияларына түседі.

Орынбасу реакциялары

1. Галогенденуі:

2.Нитрлеу реакциясы

2.Нитрлеу реакциясы

t

С2Н6 + НО – NО2 → С2Н5 - NО2 + Н2О

Айырылу реакциялары

3. Қыздырғанда алкандар термиялық айырылады. Метанды жоғары температурада (1000ºC шамасында) ауа қатыстырмай қыздырғанда жай заттарға айырады:

t

СН4 → С + Н2

4. Метанды бұдан да жоғарырақ температурада қыздырғанда (1500ºС) реакция қанықпаған көміртсутек – ацетилен түзе және сутек бөліп жүреді

4. Метанды бұдан да жоғарырақ температурада қыздырғанда (1500ºС) реакция қанықпаған көміртсутек – ацетилен түзе және сутек бөліп жүреді

t

2СН4 → НС≡СН + 3Н2

Ацетилен

5. Риформинг реакциялары.

5. Риформинг реакциялары.

Нәтижесінде алкандар ароматты көмірсутектерге, мысалы гексан бензолға айналады:

С6Н14 → С6Н6 + 4Н2

Реакция өршіткі қатысында қыздырғанда жүреді.

6. Изомерлену реакциялары барысында С – С байланыстары үзіліп, түзу көміртек тізбегі тармақталғанға айналады:

7. Тотығу реакциялары.

Жану – алкандар түсетін ең маңызды реакциялар. Ауада қыздырғанда, алкандар тұтанып жанады. Оттек жеткілікті болса, реакция нәтижесінде көміртек (IV) оксиді мен су түзіледі:

СН4 + 2О2 → СО2 + 2Н2О

алкандардың қолданылуы

қолданылуы

Бекіту.Бағалау

• Гептанның барлық изомерлерін құрып ата.
• Пентанның екі жақын гомологын жазып ата.
• Ауа бойынша тығыздығы 2 –ге тең көмірсутекті анықта.