Негізгі түсінікеме/ ұғымдар
|
Мысалдар
|
тұқымқуалаушылық өзгергіштік пен эволюция арасындағы байланыс
|
Тұқымқуалаушылық ағзаның өз ататектеріне ұқсас бола алуы.Өзгергіштік – ағзаның өз ататектерінен айырмашылығынң бола алуы. Осы заманғы биологияда тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын өзгергіштікке бөлінеді. Чарльз Дарвин өзгергіштікті екі типке – айқын және айқын емес өзгергіштік деп бөлді. Оның түсінігі бойынша айқын емес өзгергіштік – бұл жекелеген дарақтарда пайда болып, тұқымқуалайтын өзгеріс деп аталды
|
құрғақшылық немесе қышқылды жаңбыр нәтижесінде өсімдік жапырақтарын түсірмесе, не боларын елестетудің өзі мүмкін емес. Егер мұндай құбылыс
болмаса, онда өсімдіктер тіршілігін жоюы сөзсіз.Тұқымқуалайтын өзгергіштік популяцияның барлық дарақтарында бірдей болады. Оларға тікелей орта әсер етеді.
|
комбинативтік өзгергіштік.
|
бұл формасының себептері мыналар: біріншіден мейоздық бөліну кезіңде гомологтық хромосомалардың айқасуы, бір-бірінен тәуелсіз ажырауы. Екіншіден ұрықтану кезінде гаметалардың кездейсоқ қосылып, гендердің жаңа үйлесімдерін түзуі. Соның нәтижесінде комбинативтік өзгергіштік сұрыпталуға қажетті бастапқы материалды молайтады және ұрпақта ата-енесінде жоқ жаңа қасиеттердің қалыптасуына себеп болады.
|
генетика тарауында айтылған бұршақ тәрізді және раушан тәрізді айдарлы тауық тұқымдарын будандастыруды алуға болады. Мұнда аллельді емес екі доминантты гендердің өзара әрекеттесуінен жаңа белгі — жаңғақ тәрізді айдар түзіледі.
|
мутациялық өзгергіштік
|
генетикалық материалдың мөлшерінің артуына немесе кемуіне, сондай-ақ нуклеотидтер санының немесе орналасу ретінің өзгеруіне себеп болатын тұқым қуалайтын өзгерістерді айтады.
|
ультракүлгін сәулелердің әсерінен жеміс шыбыны дрозофиланың қанаттары, қылшықтары, көздері мен денесінің түсі, өсімталдығы — түрліше дәрежеде өзгереді. Мутациялар пайдалы да, зиявды да болуы мүмкін. Зиянды мутациялық өзгерістер ағзаның тіршілік еткен ортасына бейімділігін төмендетсе, пайдалы өзгерістер сұрыптауға қажетті материал болып табылады. Ағза үшін зиянды өзгерістері бар даралар сұрыпталудың нәтижесінде біртіңдеп популяциядан шығарылады, сөйтіп ондай рецессивті гендер жойылады.
|
генетиканың эволюциялық теория
|
Жалпы генетика бүкіл тірі ағзаларға тән тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының бір саласы. Ағзалардың тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі туралы ғылымды генетика деп атайды
Эволюциялық теорияны генетикамен байланыстыра отырып зерттеген, орыс генетигі С. С. Четвериков (1882-1959) болды. Ол эволюциялық дамудың негізгі элементтері популяциядан басталатынын дәлелдеді. Фенотиптері біркелкі өсімдіктер мен жануарлардың табиғи популяцияларына жасалынған генетикалық зерттеулер, популяция рецессивті мутацияларға толы болатынын дәлелдеді. Сонымен, эволюцияның қоры популяцияда рецессивті ген түрінде болады.
|
азығының сапасын көтергенде сиыр көп сүт береді, ал егістікті тыңайтқаннан кейін ауылшаруашылық өсімдіктерінің түсімі жоғарлайды. Алайда, бұл өзгерістер келесі ұрпаққа берілмейді, сондықтан келесі жылы көп түсім алу үшін егістікті қайта тыңайту қажет. Қазіргі кезде өзгергіштіктің бұл түрін тұқым қуаламайтын немесе фенотиптік деп атайды.
|
