Айгүл Жолдасбайқызы Кемелбаева (21.03.1965. Шығыс Қазақстан облысы, Семей өңірі, Абай ауданы, Құндызды ауылы) - жазушы, әдебиеттанушы, кинодраматург, эссеші.
1982 ж. қазақ орта мектебін бітірген.
1984-87 жж. ҚазМУ-дің журналистика факультетінің ІІІ курсын оқыды.
1989-94 жж. Москвадағы М.Горький атындағы Әдебиет институтының проза бөлімінде оқып бітірді. Мамандығы – әдеби қызметкер
Айгүл Кемелбаеваның «Шашты» әңгімесі өткен жылдың құйрықты жұлдызындай жарқ етіп, сөзге көңіл суарған көпшіліктің айызын бір қандырып, қапысыз бабамұратты бағзы заманның шежіресіне қанық еткен-ді. Әңгіме өрісі кең, кей тұста этнографиялық, кей тұста тарихи мағлұматтарға жүгінсе, кей тұста атбегілік әуселесі әулиелікке ұласқан қазақтың дегдарлығын паш етеді, кей тұста ел мен жердің аңысын аңдығандай географиялық әу-жайға қанықтырып қояды. Жазушының жұрнақ пен жалғауға шолақ, қайыруы тез, ұғынуы күрделі сөз байламдары кібіртіктетіп, екі үш қайтара оқуға байлап қоятыны бар. Әйтсе де, Айгүл идеяның тінін қиялдан өрмейді, тарихи негізі бар оқиға желісін кейінгіге шынайы ұқтырмақ болғандай. Ұлттық құндылықтар мен өшпес мұраттар, дін мен ділді, адамшылық пен азбандықты ту еткен шығармасының кең ауқымына, терең иіріміне қарап эпикалық әңгіме деп тануға болады.
Құлдық қамытына байланған иісі қазақ, руы қыпшақ Кенжебекті түркпеннің құлақ-кесті құл-атбегісі «қаңбақша ауып, тамырсыз дедектеген» Тасқұл-қаңлы «Ай-Күн жарықсыз болмас» деп жұбатады. Жылқышы ата түркпен мен қазақ руларының аталас, дағды қалпын айырып, екі елдің жаугершілік мінезінен сыр шертеді. «Қазақылық заманнан үш жүз бір ту астына біріксе, ер түрікпеннен бөлек, Өр Алтайдан Еділге өтіп, қырғидай тиген құба қалмақтан, Ысық көлдің арғы жағынан жөңкіліп тиісетін жауынгер тайпа қырғыздан. Ормандай кәпір орыстан, сірә да жеңілмес еді». Алты бақан алауыз болғанымен, «кертағыдай бұл қазақ бүлікшіл, өлермен халық екенін көрсет!» деп баланы түрікпен ат бәйгесінде қаракөк тұқым, аузымен құс тістеген хас жүйрікпен қашырмақ болады. «Жылқы әулие, әулиеге тапсырдым!». Көз алдыңызға көкірек кенересін даналық кемсерген, әулие-абыз қарияның зор пішіні келе қалады. Ғазиз, абыройлы өлімнің алдында құлқамыт өмірдің түк мәні жоқ. «Өмір мен өлім деген не тәйірі!». Құлдықтан қашу зор үрей, алдын тосып құмдақ шөл, сусыз шөлейт, алаөкпедей көбік құсқан ағынды дария тұр, бірақ, ата балаға қанат береді, құлдықтың түбі тексіздік, тамырсыздық деп көрсетеді. Тексіздік үлкен таңба, қала берді жұтылу. Жазушы қазақтық санадағы тексіздікті бүгінгі құлдыққа да саяды, санаң құлдықтан азат болсын деп үгіт етеді.
Қазақ пен қазанатты айыру – ұлттың ар-қасиетіне сына қағу. Жылқыны сүю – Тәңірді әспеттеумен тең бе дерсің қазаққа. Жылқыға құмарлықтың өзі рухтың, ойдың да Жаратқанымен табысуға аңсары емес пе екен? «Қазақ атқа мінбесін, қазақ атқа мінсе, бір дене, бір жанға айналып кетеді». Жазушының көркем шығармаларында, эсселік әдеби толғаныстарында жылқы жануары туралы тәтті тамсаныс, ерен көзсіз махаббат жырдай есіледі. Бұл тақырыпқа қалам тербеуінің өзі – қазақтың ежелгі өмірлік құндылықтарын қайтарып алып, бүгінгі санасы тұтас тамұқтай ұрпаққа уыздай ұсынбақ болғандай.
« – Бұрынғы көнекөз жұрт көкірегі ерен көркем еді, толған ай көрсе шашты, жазғы сәуле құйылса түкті деп жатушы еді». Жазушы құдайға қараған қазақтың жұпар аңқыған сәуле санасын аңсармен сағынып, беттескендей, бөрілі қазақты құшақ басқандай жазуы ненің сипаты? «Ойсыз, доссыз, бақытсыз» қорқытты ма екен?
«Түрікпен Қорқытқа көр қазба дейді. Мен айтамын, Қорқытқа көр қазылсын, уақыты келсе даяр тұрады!». Шығармада «бастары қосылмайтын ақырзаман жастарының» ойсыз, бақакөзденген ұландардың бөрігін алып түсіп, төсінен басып, ұйқылы ояу ұлттың намысына тиер бұзаутіс қамшының ащы шықпыртындай сөздер көп-ақ. Түрікпен «аш құлақ та тиыш құлақ» дер, бірақ «мен» – мен қазақпын – «Тұрлаусыз өскен құландай қыпшақ қаныңды сатпа!» дейді. Жазушының ішкі дүниесі ышқынып, ызалы қолы уақытынан кеш сермегендей, адуынды мінезбен Кенжебектей ұландарын қайрап, түйреп өтеді.
Шығарма сәтті аяқталған. Пессимизм біздің буынға түскен буынқұрт, жазушы осыны жақсы ұғады. Ата сертке, қазақтың жомарт жүрегінің дұғалы лебізіне иланады. Батасыз ердің көгермейтінін біледі.
Жазушының стиліндегі төкпелі жырдай алақұйын сөйлем легі, асқақтап шапшитын елірме пафос ерен рух қанатын байлайды, жайдақ аттай сылбырлықпен ел мен жердің аңысын шертіп, қазақтық кемел дүниетанымға бөктіреді. В.Шукшин: «Мен «телеграфтық стиль» дегенді білмеймін, тартпайтын әңгімені ғана білемін» депті. А.Кемелбаеваны оқу – қарысып қатқан қолтығыңды сөгу, қамау теріңді алу, зиялы зердені талап етеді. Әуелгі туындыларынан-ақ, шұбалаңқылау, энциклопедиялық ірі біліммен танылған шығармагердің бар міні сол – ұлан-ғайыр төгілген тіркестерге бар білімін сарқып жұмсау шығар. Бірақ әдебиеттің негізі көркем тіл, көмбеленген астарлы тіл деп ұқсақ, Айгүлде бұл олқылық қайта өз бағын асырып отыр. Жұлдызын жарқыратып тұр. Тіпті, диалогтарындағы ежелгі сөйлеу мәнерінде ақпараттық нығыздық бар. А.Кемелбаева эпостық емеуріннен таза стиль қалыптастыра алған өз жолы бар қаламгер.
Жанболат Башардың «Қос боз» аңыз – әңгімесі «күйкі тірлік прозасы» (З.Серікқалиев) шеңберінен шығып, асау тарпаңдай еркін қазақтың таза болмысын, шалқар айдынын көсіп, маржандай лақылдатып төккендей болды. Жазушының қалам тебіренісі де еркін, далалық кеңістіктегі саябыр сабыр бар. Шығармадан Әуезовтік салқар көсілуді, Тәкендей сұңғыла эстеттікті, Ақандай арғымақ атқа аңсарды, Ілиястың ұйқасы құйқылжыған сөйлем легін сезінесіз. Ж.Башар, сөзсіз, осы мектептің өкілі.
Қос боздың құрыштай құйылған мінсіз сипаты – «пүліштей жұмсақ еріндері», «құймақұлақ, желаяқ жануар», «дәуіт басты», «көріктей кеудесі», «қасекеңнің адымын аштырмас даңғайыр жүйріктігі» – дәстүрлі классикамен ауызданып, аузының суы құрып суреттеген талай дүлдүлдің тамсанысындай шынайы. Қос бозды қолға түсірген Шәушікті басынып Мыңбай милиция кіші бозды алып кетеді. Алайда, бір енені тел еміп өскен қос боз бір-бірінсіз жайылмаушы еді дейді. «Жер төсі бозала таңның сүт сәулесіне орана түскен шақ. Кенет, ат тұяғының дүбірі мен арқырап кісінеген Ақбоздың даусы естілді. Жануардың даусын-ай, мұндай таза болар ма!? Күмбірлеген күміс кісінес көмейден үздік-создық төгіліп, таңғы ұйқыдағы Алайғыр жоталарын дүр сілкіндірді». Ара тұра, сезімге ерік беріп, жануардың көз шарасынан көрген адамдық сесті, тұнық жанарды автор Шәушік болып жұтынып қайталай береді. Кейіпкерімен бірге жаны елжіреп жүрегін қарс айырады. Шығарма барған сайын трагикалық лебізін ұлғайта береді де, кіші боздың соңғы осқырынған ащы алқынысынан кейін баяулай түседі. Өлген жылқының киесіндей шұбар жылан Мыңбайды енді өзімен бірге ала кетпек. Мыңбай түздің абзал асылына қиянат қылды, жазушы да киесіз есерсоқты ар-ожданның отына тастауды ләзім көрген.
Хас серігінен айырылған Ақбоздың мүшкіл хәлі күздің тұнжыраған күйімен суреттеледі: «Аспан ашық болғанымен, ауада дымқыл сыз бар. Шатырша тауының дұлығалы басы қабағын түйіп, тұнжырай түксиеді. Жаз бойы қыздай жасанған Тоқырауын өзенінің бойынан да әр тая бастаған… Шәушік күректей алақандарымен аттың алқымын, жотасын сипағанда ақбоздың көзінен тарам-тарам жас ағып жылап тұрғанын білді».
Ж.Башардың әңгіме ауанын бұзбай бірқалыпты дірілмен кібіртіктемей, «Әуезовше қоңыр оркестрлі» (А.Сүлейменов) иірімі мен қайырымы оңай орамдарымен жазып шыққанын сезінесің. Өйткені, жазушының бұдан бұрынғы шығармалары да тілден күрмелмей, діттелген ойдан еш айнусыз қанық суреттелген туындылар. Қайсыбір жазушы көркем тілін безеп көсілгенімен, образдар мен оқиғаның қисынды шиеленісін бұзып алады. Қайсыбір жазушы эстрадалық ойнақы мәтіннен оп-оңай шерлі, құсалы күйге ауыса салады. Ж.Башар шығарманың нақ күйін, ішкі сазын түйсігімен танып, әңгіме ауанын бірқалыпта өре түседі.
Жылқының кепиетсіз тұрқы – жоғалған құндылық символы. Асыл мен жасықты айыра алмайтын қоғамға ішкі протест. Жазушы жаны – қарсылықтар алаңы болса, жазушы жүрегі – асылды ардақтай алатын, текті жаңарта алатын, киеге бас ұрып, қазынасын қарадай қоритын ұлға үмітті. Нағыз қазақтың кейпі, даналық мектебі, далалық абыз жорамал-ырымы тұнып тұр, алайда, шығарманың оптимистік рухта аяқталуын оқырман ретінде қалайтын едік.
Қазақ рухын жоқтаған қос шығармада – «Біресе желсіз түндей тымық, біресе құйындай екпінді, тарихы сары далада өткен қазақтың үдере көшкен тұрмысы, асықпайтын, саспайтын мінезі көрініп тұр» (М.Жұмабаев).
Өткен жылдың еншісіндегі жұлдызы жанған «Мысық пен Маруся» мен «Шахмаранның кітабы» атты қос әңгіме Дәурен Қуатқа тиесілі. Жазуының жаттығы мен образдық ойнақылығы қанық шығарма иесінің қалам сілтеуі де еркін. Әдеби ортада төбебойын көрсетіп, жазушылар санатында айтылмаса да Д.Қуаттың шығармашылығында көркем әдебиетке деген мұмтаз құштарлықты, мәйекті ойдың жинақылығын көресіз. «Мысық пен Маруся» қазақы ұғым мен танымға бөлек қалалық үрдіс пен қала үйірген өркениет әбзелдерін орыстық, қала берді «батыстық» көзқарастарын келемеждеп, жасырын ыммен қоғамдағы құндылықтар қайшылығын шенейді. Мұнда сіз һәм біз миық үйіріп күлдіре қоятын юмордан гөрі, зиялы юмор бар.
Туындыгердің қаламындағы сөз сиқырлығын, көпті аз сөзбен беру тәсілін, сондай-ақ, драмалық шекпен өрістете отырып, ащы шындықты бір ілік сөйлеммен келтіре салу машығын сөзсіз шеберлігі деп ұғыңыз. Бір қарағанда, «Мысық пен Маруся» оңай жазыла салған, сөз саптауы да жеңіл көрінуі мүмкін. Бірақ сізді еліткен алғашқы бөліктен кейін-ақ, бұл тақырыпты ішкі қыжылын сабырға жеңдірген, тәуекелшіл қазақтың мінезін құдайынан айнымас шүкірлігіне теліген, оқиға мен жербетілік сойқанның ішінде емес, үстінде, әлдеқайда биікте тұрып салқынқандылықпен жазып шыққанын растаса керек. Бір қарағанда, жазушы көкірегін тосып «барлық жараның» аузында тұр, шығарманы саяси кеппен ащы осып, «қара күлкімен» жазып шығуына болар еді.
Бүгінде ауыл безіп қалаға келген әрбір қазақ баласы осындай кеңестік отаршылдардың сарқыншақ сары Марусяларының сасық қуықтай бөлмесін жалдауға мәжбүр. Адам баласынан артық көретін мысық, итін жуындырып, жүнін үлпілдетіп, қазақтың аузынан қағылған етті «вискаспен» асыраған Марусялардың таңы қашан батады? Қазақтың танымындағы тексіздік осы болса керек. Ақыры, Марусяны асыраған аш мысықтары талап жеп қояды.
Жазушы бұл тақырыпты көлемдей етіп, тегіс ұлттың көзімен қарап, қазақтың өз санасымен жазуға құлықсыз. Көркемдік әдіспен оқырманын ойландыру үшін Тимофеевше «өмірді образды ұғынуымен» ерекшеленген, қол аяғы байлаулы қазақ қоғамын орыс полковнигінің әйелі Маруся мен мысығы арқылы суреттеп беріп отыр. Қазақы ұғымдағы «мысық тілеу» өз-өзін жалмап жұтатын өркениетті астарласа керек. Қазақ қоғамы қазақ үшін емес, қазаққа қарсы деген ой да лып етіп жадыңнан көтеріледі.
Осындайда идеяның сұйқылтым, желпінген желдей жеңіл болмай, күрсініспен қамап, ащы алқынысын бүгіп, өз орнын өлсе көрсетпейтін мүкәмәл авторға риза боласың.
«Шахмаранның кітабы»– сойы бөлек, сүрлеуі тың дүние. Дәуренге тән қалам қуатының тамыры – әпсаналық, аңыздық, онан қалса жанды-жансызды бөле жармайтын ілкі дүниетаным. Әңгіме кең тынысты, кей тұста Мағауиндік модерн машықты аңдайсыз, Қалихандық сүлейсөз зергерлігін танисыз, Төлендік пәлсапасына бас иесіз. Аймауытовша аспан жерді тірілте сөйлеп, кейіпкері ішкі үнімен сырласады. Д.Қуат жауыр болған кейіптеулер мен суреттеулерге ұрынбайды. «Ұясына енбес бұрын Баянжүрек тауының басына қонып алып көккүмбез аспандағы серуен жолын тамашалайтын батар Күниесіз үйлердің шатырына шапағын шашып, шолақ көшелердің бойына құба қызыл алаша төсеп тастапты».
Жамау шалдың бойынан «аспайтын, саспайтын» өз тәмсілі өзінде қазақ портретін жазбай танисыз. «Тегінде, терісін сүйегіне қаптай салғандай қапсағай бойлы тыржау жігіт еңіреген ерегістің адамы еді». Қазақ бойындағы қалыптың бірі – ерегіс. Осы ерегісті А.Кемелбаева мен Ж.Башардың әңгімелерінен де байқайсыз. Асылын жасықпен көмкергісі келгенде, ардақтысын арбап саудаға салғанда қазақтың қыңыр ерегісі іште қыжылдап бой көрсететін. Өйткені, қазаққа өз болмысынан аттау ардан аттаумен бірдей. Арды жоғалту – өліммен тең.
Бүкіл ауыл үдере көшіп қалаға кетті. Сосын жауынқұрттай жабысып жаманат хабарлар естілетін болды: « – Келін кепшіктің сұйық жүрісі білініп, оң босағадағы қыздың ойпаң белі шеңбірек атып, шаңырақ астында төлдеді; – Ала жіп көрсе, асылып өлетіндер көбейді; – Сөз жарыстырғаннан бөз жарыстырған озып, бәкене бойлы бәсеке күшейді».
Жазушы өркениеттің оңғақтай жұққан құсығын өзгеше әдіптейді. «Бұл ауылдың адамын ғана емес, ұяты мен намысын да аузын арандай ашқан қала қылғыта салды» дейді.
Үш жазушыдағы қазақы кемеңгерлік – көкірегі қазына қариялардың көзімен беріледі. Өйткені, бабамұратты дана дәстүрлер көнекөздермен аттанып кеткендей ме екен?! «Сөзінде кие жоқ, Елінде ие жоқ» (Ғ.Жайлыбай) тексіздік жаман. Үш қаламгердің сонау түйсік тереңінде «тұнығым шайқалды, қазынам тапталды, ағалар-ау қайтеміз» деп алақан жайған жүрек уәжі жатқандай. «Бұл ауылдың адамдарына мына таулардың тәкаппар мінезі, мына жолдардың көнені көгендеген көпбілгіштігі мен көнтерілі төзімі, мына бұлақтың мөлдірлігі мен балаңдығы дарымапты». Жамау шал Жоңғар, Аршалы, Сарытайдың шошақ төбелеріне қарап отырып санасы сансырап, жалғыздықта жан әлемі күмбірлеп ғайыптан көзі ілініп кетіп, неше рет түс көріп, неше рет түсінде оянып әлдеқашан о дүниелік болған ауылдас ақсақалдармен кездеседі. Солтанбай ақсақал жылан-адам Шахмаранның аңызын шертеді. Бұдан былай сіз бен бізге таныс аңыз желісімен шығарма оңай жүйткіп, тынысы кеңіп сала береді. Қоңыр күймен басталған шығарма орта тұсынан реңкі өзгеріп, ауызекі әдеби сарында ойнақылана кетеді. Ерекше жан дүниесі елітіп келе жатқан күйді жоғалтып оқырман өкінер, алайда, нағыз Дәуреншіл дидактиканы жазбай танисыз.
Есіңізге бірден, «Қалилә мен Димнә», «Тотынама» сияқты көне дастандардың таңғажайып оқиғалық құрылымдары келе қалады. Осы аңыздың әңгімедегі астарын аңғара алмасақ та, Жамау қарттың Аршалы тауына деген ыстық ықыласын арттыра түскенін байқаймыз. Әңгімеде ұлттық маңызды деталь бар: Жамау қарттың жүрек шерін қоздататын шидің уілі ше? Д.Қуаттың ши дегені қамыс емес пе екен? С.Мұратбековтың «Жусан иісінен» кейін жусанға бойламаған жазушы жоқ шығар дейді Сағат Әшімбаев. Ал С.Елубайдың бір әңгімесінде түз өсімдігі ақшатайды кейіпкері құшырлана құшып, далалық қазақтың тумыс болмысын жарқыратпаушы ма еді? Жамау қарт «ерігіп шидің бір сабағын тамырымен жұлып алмақ болады», бірақ тақымына басып қалай тартса да ши тамыры ажырағысыз екен. Қайта Жамау қарттың қолын сызып қан иектеткен. Ши екеш ши де тамырынан ажырауға құлықсыз. Ал санасы бодау ұрпақ тамырынан оңай ажырауға неге бейіл?
Бейнелеу мен байыпты сөздің құйылысқан, шұрқырасқан жазу мәнеріне қарап Мұрат Алмасбекұлының шығармашылығын әдебиеттің зор жемісі деуге болады. М.Алмасбекұлы М.Мағауин, О.Бөкей, Қ.Ысқақ, А.Кемелбаева, А.Алтай секілді қаламгерлердің ортақ суаты – Өр Алтайдың тумасы әрі сол қаламгерлердің дәстүрлі жалғасы.
Қаламгердің «Ноқта» әңгімесінің идеялық, көркемдік критерийлері құбажондасып, шұрайлы баянмен оқиға желісін кино түсіргендей бейнелеп, идеялық маңызын әлемдік әдебиеттердің ішін сүзіп шыққандай астарлап өреді. «Ноқта» жылқы жануарын басына байланатын иірім жіп. Бірақ сол ноқта тек жылқыға ғана қатысты болса ғой. Әркімнің басында осындай көрінбейтін ноқта бар.
Әңгімеде жылқышы Асудың құлан үйірімен жайылып жүрген ақкөк жылқыға деген аңсары, бірнеше күн қуып еппен ноқталап ұстап алуы баяндалады. Асу ақкөкті шап беріп ұстап, басына ноқта салмақшыболғанда таң қалады, жылқының басында миына дейін кіріп, етпен ет болып кеткен ноқтасы бар екен. Демек, Асу ойлағандай бұл жылқы даланың тарпаңы емес, әлдекімнің қолынан өтіп, қашқан жылқысы болып шыққаны ғой. Таң қаларлығы, басына жіп түскесін денесі жарқ-жұрқ етіп жұтынған жылқы ойқастап, бой бермей жұлқынбайды, әдеттегідей жетекке көніп кете барады. «Міне қалсаң желқайықтай сырғитын сәйгүлік» екен. Асу ақкөкті ерекше баптап, қолына үйретіп алғасын басындағы ноқтасын алуға бекінеді. Бас етіне кіріп, сіңіп кеткен ноқтаны алу оңайға соқпайды. Әйтсе де, әр жерінен қиып алынған ноқта орны қансырап алаланып алыстан көрініп тұратын еді. Бір рет ноқталанған бас кейінгі ноқтаға да бас иіп, қашуға қайрат қыла алмайды. Бір рет бодан болған сана, еркіндіктікте де бодау, екінші рет те бас шұлғып кете береді деп қазақ баласы үшін қылп еткен жазушының жан ылаңын байқайсың.
Әр сөзінің құнары мен жұпарын төгіп, қылаудай артық эмоцияға берілмей, аса кең жүрекпен баяндауға көшкенде бауырыңды жаза түсіп, суреткермен бірге қаның қызады. Аспан мен жердің, жан жануар мен тіршіліктің ділін ұққан, қабырғасымен кеңесіп, әр демі мен дірілін аңдап басатын аңғарымпаз қазақтың тыңшылығын, епшілдігін, түздің қарадүрсін майданына бой үйреткен жаугершілігін, жылқы десе жан беретін әуейілігіне сүйсіне түсесің.
Қазақ архетипі– жылқыға деген мадақ жырлы үш туындының ішкі рухани иірімі үндесіп жатса да, сыртқы стильдік машықтары түрліше. А.Кемелбаева сөйлем құрауда жасампаз, бір сөйлемге екі ұғым, үш ойды нығыздап, мол ақпарат беріп үлгереді. Ал Ж.Башардың стилі оқиғаның драматизміне орай кейде қоялана түссе, кей тұста жайдақ судай жалпылана түседі. Ал М.Алмасбекұлының стилі керісінше, ой мен сөйлемді баппен ұштастырып, нығарламай, бейнелеуге бейім анықтауышты сөйлемдері кейде бір ой үшін төгіле береді. Және ешбір құранды сөйлемді, әдейі ұйқасын іздеген образдарды кейіптеулерді таба алмайсыз. Бейнебір жазушы күнделікті тірлікте кібіртіксіз көсіліп шешен сөйлейтіндей. «Семіз күз. Жонынан жарылардай жұмырланған даланың нағыз май шұрқан кезі. Буыны қатып, бойы нәрленген шөп-шауанның да дегенбай шабытты шағы». Сіз алғашқы тәпсірден-ақ, бұл жазушының роман ауқымында оқиғасын соза түсе ме деп қауіптене бастайсыз. Рас, мына қарыммен роман көлемін көтеріп кете беретін баяу желісті оқиғаны жазып шығуға болады.
Әйтсе де, шығарманың мығымды идеясы, мәйекті ойының түр-тұлғасы ажарлана жөнелгенде жазушының ары қарай шешіле түсуі артық сияқты. Сабылдық шал «Ол жапан далаға қашып, жабайы аңдай еркін болғысы келгенімен, бәрібір басында ноқта жүріпті. Көзге көрінбегенімен сол ноқта менің де, сенің де басыңда тұр» деп жазушының ішкі ойын ақтарады. Яғни жазушы оқырманның өз ойлауына, ішкі түйсігіне салмай бар уызын шайнап бере салған. Жеріне жеткізе баяндауда оқиғаның бүге-шігесін көзден таса қылмауы шығарманың басты міні. Қысқалық пен нұсқалыққа бет алған уақытта әдебиеттің көлем сапасын қаламгер де ескеру қажет. Баяндаушы – автор шығарма соңында кейіпкер-авторға айналып, өз атынан сөйлеуі де ұтымсыз. Алайда, оқиға желісін жұтындырып алып шығуы қаламгердің үлкен жеңісі.
Құлдық қамыт еркіндікте емес, құлдық – санада дегісі келеді шығарма. Ноқталы жылқымен бірге жайылған жабайы құланды ерге көндіріп, қолға үйретпек болғанда аузына темір азу салдырмай, екі құлан мұрттай ұшып өледі. Жазушы шебер шендестірген – еркіндік пен құлдық, сұлулық пен жабайылық ұғымдары салғастырыла көрсетіледі.
