«Орман мелиорациясы» пәні №1-2 тәжірибелік сабақтар Орман мелиорациясы туралы түсінік Орман мелиоративтік екпе
жүктеу/скачать 168,77 Kb.
|
orman melioratsiyas praktikal k sabaktar
| «Орман мелиорациясы» пәні
№27-29 тәжірибелік сабақтар Жайылымдардағы қорғаныш орман жолақтары Қазақстанда табиғи жайлымдар 187 млн ға-дан астам жерді алып жатыр. Негізінен мал шаруашылығы дамыған қурғақ дала, шөлейт және шел аймақтарында орналаса отырып, жайлымдар өздерінің өнімділігін көтеруге, малдарды қолайсыз табиғат жағдайларынан қорғауға бағытталған квшенді шараларды жүргізуді қажет етеді. Ал Қазақстан мал шаруашылығы үшін жайылымдардың жағдайы мен өнімділігі сөзсіз маңызды орын алатыны түсінікті нәрсе. Жайылымдардағы қорғаныш орман алқаағаштарының жүйесіне мыналар кіреді: жайылым қорғайтын орман жолақтары; жасыл немесе ағаш шатырлары; - ферма мен қора маңындағы қорғаныш орман ағаштары; тыным алатын қорғаныш алқаағаштары; мелиоративті-коректік алқа ағаштар. Жайылым қорғайтын орман жолақтары жайылымдардың микроклиматын жақсарту, оның өнімділігін арттыру мен тиімді пайдалану жәве жайылымдар мен малдарды күшті желдерден, шаңды дауылдардан, қысқы борандарда қорғау үшін өсіріледі. Орман жолақтарының қорғанышында табиғи шөптесін өсімдіктердің құрамы жақсырып, жайылымдарды түпкулукті жақсарту үшін қолайлы жағдай туады. Ал кейбір жағдайларда жолақтардың (мысалы сексеуілдер) өздері де қосымша қорек көзі болып табылады. Қорғаныш орман жолақтары бар жайылымдарда тымық аймақтардың болуы күз және қыс мерзімдерінде қойлар мен басқа малдарды үзак. мерзім жаюға мүмкіндік беріп, жем шөпті үнемдеуге көмектеседі. Шаруашылықтарда жайылым қорғайтын орман жолақтарының болуы ауыспалы жайылымдарды өнгізуге жағдай жасайды. Жайылым қорғайтын орман жолақтар жүйесі тығыз құрылымды ұзыва бойлың және көлденең жолақтардан тұрады. Ұзына бойлың орман жолақтарын жергілікті жердегі зиянды желдер бағытына перпендикулярлы орналыстырады. Егіс қорғайтын орман екпелері сияқты, жайылым қорғайтын жолақтар арасындағы ңашықтық жолақтардың жел жылдамдығына әсер ету аймағымен негізделеді. Топырақ-климаттың белдеу мен Топырақтың механикалық құрамына сәйкес бұл к.ашықтық жолақтардың 20-30 есе биіктігінен 50-60 есе биіктігіне тең, атап айтқанда: оңтүстік қара топырақтарда - 350 м; қара қоңыр топырақтарда - 300 м; қара қоңырлау топырақтарда - 250 м; ашық қара қоңыр топырақтарда - 200 м; шөлейттік бурыл топырақтарда - 100-150 м-ге тең. Жел эрозиясының әсеріне қатты ұшыраған құмды учаскелерде ұзына бойлық жолақтарды әрбір 50-100 метр сайын орналастырады. Көлденен жолақтар арасындағы ара ңашықтың 1000 метрден 2000 метрге тең. Жайылымдарда тығыз жел өткізбейтін орман жолақтарының маңызы зор. Жел өткізбейтін орман жолақтар жүйесінде қар біркелкі бөлінбейтінін атап өттік. Қардың біраз бөлігі орман жолақтары ішінде және шет жағына жиналады. Жолакдралык, жерлерде үрлеп үлпыру аймақтары пайда болып, олардан қар ішін-ара көшіріледі. Жолақтар арасында қардың осындай біркелкі бөлінбеуі жайылымды бөліп пайдалануға жағжай жасайды. Қары үрлеп өкетілген жолақаралық учаскелерде ңыста мал жаюға болады, яғни онда жайылым кезеңін ұзартуға мүмкіндік береді. Қар жиналған жолаң маңында шөптесін өсімдіктер жақсы өседі, олар ерте көктемде мал жаю үшін бөлінеді. Жел өткізбейтін орман жолақтары бар жайылымдарды осылай пайдалану экономикалық жағынан тиімді болып саналады. Жасыл немесе ағаш шатырлады - аумағы 0,3 га-дан 1,2 га-ға дейін, негізінен дұрыс тік бүрыш пішінді алқа ағаштар. Шатырлар малдарды суаратын немесе күндіз демелетын жерлерінде күн қызуынан, ңалжырататын аптаптардан Корғап, малдардың температурасын реттеуді жеңілдетеді. Шөлді және шөлейтті аудандарда аумағы кішкене жасыл шатырларды (0,3-0,5 га) қүм төбелері арасындағы шұңқырлар мен жер асты сулары жақын орналасқан ойпандарға оранластыруға болады. Жасыл шатыр өзінің аумағына байланысты 8-ден 40 микрошатырларға бөлінеді. Әрбір микрошатырда орналасу рвті 464; 555; 656 м болатын 9-дан 25-ға дейін ағаштар отырғыэылады. Микрошатырлар ені 9-20 метрлік коридорлар арх,ылы бөлінеді. Жасыл шатырларды жер бетіндегі бөлігінің 3 метрден к«м волмайтын 3-5 жасар көшеттерді пайдалану негізінде отыргызған дұрыс. Оларды екеннен соң 2 жылдан кейін пайдалануға болады. Ферма және қора маңындағы алқа ағаштар - ңыс кезінде фврмаларды, малдарды қар басу мен суық желдерден, көктем-жаа кезінде шаңды дауылдардан, қүм, шаң басудан қоргайтын, зиянды, күшті желдерге қарсы өсірілетін орман жолақтары. Бұл алқа ағаштар микроклимат пен оауынтандыру-гигиеналың жағдайларды жаңсартады. Ферма және ңора маңындағы орман жолақтарын өсіру үшін топырақтары жақсы жерлер таңдалып алынады. Орман •кпелерін әрқайсысының ені 10-20 м, араларында 15-20 метр Ж*р бар 2-4 орман жолақтарын мал фермалары мен ңораларынан 30-50 метр қашықтықта орналастырады. Өсіруге негізінен көшіттер, кейбір жағдайларда ірі көшеттер ңолданылады. Шеткі қатарларға бұталарды отырғызғын жөн, ал топырақ-гидрологиялын; жағдайлары нашар болса, ферма мен қора маңындағы екпелерді тек бүталарды егу арқылы отырғызады. Тыным алатын алқа ағаштар. Қорғаныш орман жолақтары жоқ тұраңты жайылымдарда, маусымдың жайылымдар мен мал айдау жолдарында ауылшаруашылық малдарды қолайсыз ауа жағдайларынан қорғау ушін аумағы 0,5 га-дан 3 га-ға дейінгі жолақтар түрінде қорғаныш орман екпелерін өсіреді. Қорғаныш алқаағаштарынаң бұл түрінің маңызы Батыс және Оңтүстік Қазақстанда өте зор. Себебі, бұл жерлердегі жайылымдарда ағаш түқымдастары өспейді, ал мал жануарлары ерте көктемде, күзде және ңыста шаңды дауылдардан, суық желдерден және борандардан азап шегеді. Тыным алатын алқа ағаштар айңасңан екі жолаң (+), Т -пішінді, П - пішінді және т.с.с. болып отырғызылады. Бұл жолақтар құрылымы бойынша өте тығыз болуы қажет сондықтан оларда ағаш қатарлары бүта қатарларымен кезектесіп отырғызылады. Ағаштар нашар өсетін жерлерде ыемесе мүлдем өспейтін жер жағдайларында, жолақтарды бұталардан өсіреді. Әрбір орман жолағының ені 20-30 , үзындығы - 50-200 метрге тең болуы қажет. Мелиоративті-қоректік алқа ағаштар. - Орта Азия мен Қазақстанның шел және шөлейттердегі төменгі өнімді жайылымдарында өсірілген алқа ағаштар мен бұталар. Олар жайылымдар өнімділігін арттыру мақсатында өсіріледі. Жайылымдардағы жолақтардың тұқымдастар құрамы төмендегідей: қара және аң сексеуіл, Рихтер немесе Палецкий черкезі, теріскен, жусандар, жыңғылдар, сорандар және т.б. Аталған түңымдастар қосымша қорек көзі болып табылып, мал жаюға қолайлы жағдай жасайды, топырақты жел эрозиясынан қорғайды. Мелиоративті қоректік алқа ағаштарда мал жаю үшінші жылы рұңсат етіледі. Жер шарының кез келген жерінде ауылшаруашылық жерлері белгілі бір дәрежеде стихиялық апаттардан зардап шегеді. Егер апаттардың кейбіреулері - атмосфералық құрғақшылыңтар, аңызақтар, су басулар, дауылдар сияқтылар адам іс-әрекетіне байланыссыз пайда болса, екіншілері - Топырақтың су және жел әрозиясы, ауылшаруашылық жерлердің түздануы мен батпақтануы адамдардың үңыпсыздығы мен жөнсіз әрекеттері салдарынан пайда болады. Жалпы алғанда Қазақстан аумақтарының 1/4 бөлігі әрозиялық жағынан қауіпті жерлерден тұрады. Ал оның 3/4 бөлігіне жуығы жел әрозиясы бойынша, 1/4 бөлігінен сел астамы су әрозиясы бойынша қауіпті деп саналады (Егоренков, 1977). жүктеу/скачать 168,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|