Орманшылық 050807 Орман шаруашылығы ісі мамандығына арналған оқу құралы Павлодар Кереку 2009 (075) ббк 43. 4 я73 с – 85 Биология-химия факультетінің генетика және биотехнология кафедрасы ұсынды Пікір жазушы

Яғни орман кесу жұмыстарының соңғы жұмысы. Оған кеспе ормандарды, кесіп тасталған ағаш қалдықтарынан тазалау, жаңартуына және ағаш тұқымдарының өсуін қамтамасыз ету, өртке қарсы ескерту және аурудың дамуын азайту, орманның жұмыстарына жатады. Жаңа өскінді қосымша іс-шаралар мен ұйымдасқан техникалық жағдайларда кеспе жұмыстарында сақтап қалады. Мал жаюды, уақытша ауыл шаруашылығында қолданылуы, жерде өсімдік қалдықтарынан тазалауды реттеу жұмыстары жатады.

Орманды тірі кезіндегі қолданудың бір тәсілі ол шайыр заттыларын алу,

Яғни қарағай, майқарағай, самырсын, кейде шырша ағаштарын әдейі жарақаттау арқылы табиғи шайырлы зат алады. Қайың, үйеңкі ағаштарына жасанды жарақаттағанда – қантты шырын, ал торпикалық каучукты өсімдіктерден (Бразильдік гевея, эластикалық фикус және т.б.)- латекс-ерекше сүттенген сұйықтық алынады.

Сағызды орман – химиялық өңдеуден өткізгеннен кейін, одан бағалы конифоль және скипидар заттарын алуға болады, оларды көбінесе халық шаруашылығында және химиялық өнеркәсіптерде шикізат ретінде қолданады. Негізгі қолданушылар, ол – қағаз шығаратын, электро – техникалық, резеңке, лак, пластмасса, азық-түлік шығаратын өнеркәсіптер. Скипидар халық медицинасында, химия формацевтикасында, тоқыма, порфюмерия өндірісінде пайдаланылады.

Шайыр заттылар – дегеніміз ол бонитеті төмен қарағай діңдерінен шыққан сағыз және шайырланған жері. Сағыз алудан басқа, бұтақтардың шайырлануын жоғарлату іске асырылады, олар шайыр скипидарлы және экстрационды өндірісте құнарландырылған сығынды алу үшін қолданылады.

Шайыр заттыларды алу үшін қарағай бұтақтарының учаскелерін дайындап, оларды кеседі. Бұл учаскелерді ағаш қабығын кесу деп аталады, мұнда ағаш қабығын кесуге арналған құралды орнатып және вегетация кезеңінде шайыр заттылар алу уақыты арасында жаңартулар еңгізеді. Ағаш қабығын ені бойынша кесу, ағаш қабығын жаңарту деп аталады. Жаңартуларды еңгізудегі еңбек үрдісі – көтеру, ал оны жүргізушіні – көтеруші деп атайды.

Бір жерде және бір ағаштың кесілген қабығындағы күнтізбелік күндердің 2 кезекті көтерулердің уақыт арасы – көтерулердің іркілісі, ал учаскелерде бір көтеруді қолданса - ол айналма жол деп аталады. Қарағайдан шайыр заттыларды алу үшін оған ашық сыртқы жарақат еңгізеді, мұнда 2 тәсіл белгілі, жоғарғы және төменгі, химиялық шайыр шығуға, шайыр пайда болуға жағдай жасау іс-шарасы және шайыр заттылар шығару іс-шаралары. Ағаш қабығын кесудің жоғарғы тәсілі бұтақтардың қабығын жоғарыдан кесе бастауымен сипатталады. Бұл тәсіл тәжірибиелерде көп қолданылады, әсіресе, Шығыс Сібірде. Ағаш қабығын кесудің төменнен кесу тәсілі ол бұтақтардың қабығын кесу оның алдында кесілген жерден төмен орналасды.

Химиялық шайыр шығару және шайырдың пайда болуына жағдай жасауға химиялық заттар әсер етеді, мысалы, хлорлы ақтас, күкірт қышқылы, бардян концентраты, тұндырма, азық-түлік ашытқы концентраттары және т.б. Бұл реагенттер сұйық және қою күйде паста түрінде ағаш қабығының кесілген жеріне еңгізіледі және қарағай сүрегіне сіңеді, содан кейін ұзақ және мол шайыр ағады.

Диаметрі 6 см және одан жоғары ұсақ ағаштарда және піскен, тұрып қалған қарағайларда шайыр заттылар шығарылады. Бұл тәсілдің ерекшелігі ол ағаштарда аудан бойынша ірі жарақаттар жасалынады, одан сағыз шығады және ағаш сүрегі шайырланады. Шайырланған ағаштарды шайырлы заттылар алынғаннан кейін кесіп тастайды.

Орманнан шайырлы заттыларды алу әлі күнге дейін ең қиын механикалық үрдіс болып табылады, сондықтан механикалық үрдістер ең басты мәселе. Бір ағаштан бір ағашқа көшу қолдан жаңартулар еңгізу, сағыздарды жинау көп уақытты талап етеді. Сондықтан, тек өндірістік жұмыстар үшін жұмыс уақытынан 15-20% қана кетеді. Осы сұрақтарға байланысты шайырлы заттыларды алу механизациясы, оның химизациясы орман химиялық өнеркәсібінің, орман шаруашылық экономикасының және орман өндірісінің жұмыскерлерінің көңіл аударуын керек етеді.

Шайыр заттыларын алу үшін арнайы шикізат базасы қажет, олар өз кезегінде қарағайлы отырындылар болу керек. Ресейде шайыр заттыларын алу үшін шикізат базасында негізінен піскен және тұрып қалған қарағайлы ағаш бітімдер, сонымен қатар 40% бонитеті жоғары (I-III) қарағайлар да бар. Ондай отырындылар, II және III орман топтарында орналасқан, ең басты кесуге дейін шайыр заттылар алыну керек. Көбінесе шайыр заттыларын алынуы 10 ж ішінде, кейде ұзақ мерзімге – 15 ж дейін созылады. Осы мерзімнен кейін қарағай ағаш діңдері ең басты күтімдік кесулерге жатқызылады. Қысқа мерзімдік шайыр алғанда (5 ж дейін) ағаштар ағаш қабықтарымен қарқынды жабылады. Қарағайдан басқа, самырсын, шырша, үйеңкі, балқарағай, және қайыңдарды шайырландырып, майқарағай сағызын алады. Самырсынды шайырлау қарағайды шайырлаумен ұқсас, ал шырша мен балқарағайдың үлкен емес өлшемде кеседі, себебі, шырша кесулерге өте сезімтал және тез ауырып қалды, сонымен қатар, шайырды аз береді. Шыршалы сағыз скипидарды қарағайға қарағанда аз береді. Кепкен шыршалы сағыздарды жинау көбінесе тайгалық зонада жүргізіледі, егер са,ыз бұтақтың сыртына кездейсоқ жарақаттар әсерінен шықса және ауада көп уақыт болса, құрамындағы скипидарды жоғалтып, қатты массаға айналады. Майқарағайдан сағыз алу үшін оның қабығындағы түйіндерді жинау керек, өйткені оның ағаш сүрегінде шайырлы жүрістер жоқ, олар тек қабықта және қылқанда. 30-40 см биіктіктегі үйеңкіні және қайыңды шайырлау үшін топырақ жоғарғы бетінен 3-4 см тереңдік бойынша саңылау теседі, оған ағаш науа еңгізеді, олар арқылы шырын шырынқабылдағышқа қарай ағады. Ол көбінесе көктемде шығады және құрамында 2,5 дейін қант болады.
5.2.Орманды қосымша қолдану.

Орман тек ағаш жабдықтаушы ғана емес. Ол ағаш тектес емес ресурстар, әр түрлі және бағалы өнімдер береді, оны орманды қосымша қолдану дейді. Оған шөп шабу, мал бағу, омарта мен ара ұялары, ағаш шырындарын дайындау, жабайы өсетін өсімдіктердің жемістерін, саңырауқұлақ, алмалар, дәрілік өсімдіктер мен техникалық шикізаттарды дайындау және жинау, мүк жинау, құлаған жапырақтарды, қамыстарды, рогоза (көпжылдық батпақты шөп) және т.б. жинау жатады.

Орманды қосымша пайдаланудағы ең көп тарағаны ол шөп шабу мен мал бағу. Орманда үй хайуанаттары қоректенетін шөптесін өсімдіктердің учаскелері өте көп. Бұл учаскелер өзен жағалауларында, орман бұлақтарында, төмендетілген жерлерде және т.б. орналасқан. Одан басқа, жапырақты ағаш сүректерінің асты шөптерге өте бай, олар толық және өте тығыз болып келеді. Биік толықтанған жапырақты ағаш сүрегінің (0,8-0,9) астында дымқыл шөптер өнімі – 0,2-0,3 т/га, ал төмен толықтанғандарда (0,3-0,4) – 1,8-2,8 т/га. Қылқан жапырақты ормандарда шөптердің өнімі 1,5 есе төмен.

Ағаш егу үшін кесілген жерлерде орнату және орманды егу алдында аз уақыт аралықты (3 жылға дейін) немесе көп уақыт аралықты (3-10 ж) қолданады, ал шөп шабу үшін күнделікті қолдануды қолданады және үйінде малдары бар адамдар жерлерді бөліп алады. Шөп шабу үшін орман билеті негіз болып табылады, мұнда жер иесінің міндеті және құқығы анықталады.

Мал бағу шөп шабу сияқты орман аудандарында маңызды рөл атқарады. Екпелердің арасында шөптер көп жерлерде бағады. Малды жаңадан қалыптастырылған ормандарда және жас дақылдар арасында бағуға рұқсат етілмейді.Мал бағуға болмайтын жерлердің ең негізгісі ол шаруашылық үшін ең маңызды да бағалы биік ағаштар арасы. Егер ағаштар биіктігі малдардың биіктігінен жоғары болса, онда ол жерлерде мал бағуға болмайды. Малдарды аса бағалы орман массивтерінеде, қорықтарда, тарихи және ғылыми маңызы бар ормандарда, саябақтарда бағуға болмайды. Жалпы жағдай сияқты ешкілерді орманда бағуға болмаайды.

Орманда үй хайуанаттарды бағудың жағымды және жағымсыз жақтары бар. Біркелкі және үнемі малдарды бағу орманның қайта жаңғыруына себепкер болады. Тұяқты жануарлар топырақты қопсытып және оған тұқымның жақсы енуіне , зиянды жәндіктерді өлтіруге және шөптегі, топырақтағы кейбір зиянкестерді өлтіруге көмектеседі. Бірақ, бірқалыпсыз орманда мал бағу орманды көп жағымсыз, зиянды жағдайларға ұшыратады. Малдар топырақты тығыздандырып, жапырақ, қылқандарды тістеп, ағаштарға сүйкеніп, зиян келтіреді, ал бұл өз кезегінде шарушылық үшін бағалы ағаштардың ауысуына әкеледі.

Орманда әрдайым қолайлы жағдайлар бола бермейді, кейбір жануарлар ормандағы ара, көбелек, сары маса, маса, шіркей, кенелерден зардап шегеді. Сондықтан үй жануарлары үшін, яғни олар орманға аз зиян келтіргендей, оларға ереже орнатылған: ірі мүйізді малдар бір бас үшін – 2 га, ал кішкентайларға – 0,5 га.

Мал бағу үшін орман билеті ұсынылады. Жабайы өсетін өсімдіктерді, дәрілік өсімдіктерді, жемістерді, саңырауқұлақтарды жинау және дайындау халық арасында өте көп тараған, өйткені бұл өнімдерде бағалы азық-түлікті және дәрілік қасиеттер бар. Өте бағалы жабайы өсімдіктерге грек жаңғағы, жабайы алма мен алмұрт, бадам, таңқурай, кедр тұқымдары, мүк қарақаты, қарақаты, қарақат, қой бүлдірген, мүк жидегі, ит бүлдірген, қара жидек ағашы, пісте, көк жидек жатады. Бұлардың көбі үлкен өнім береді. Мысалы, көк жидек және мүк жидек өнімі 800-1000 кг/га дейін, қара жидек ағашы – 1500-2000кг/га жетуі мүмкін.

Егер өрт сөндіргіш адамдар мен өрт сөндіргіш құралдар көп болса, онда өртті қоршау әдісі қолданылады. Бұл әдіс өрт өршіген кезінде пайда болады, ол біркелкі барлық шеткі аудандарына қарсы бағытталады. Мандайшөптен қамту- бұл ормандағы өртті сөндірудің ең нәтижелі әдісі, оның тактикалық жиектердің бөліктері ең көп орташа жылдамдықпен қозғалатын маңдайшөпке қарсы бағытталған шабуыл ретінде жүргізіледі.

Өрт сөндірушілер өрттің маңдайшөбінің ортасына жақындап, оны 2 бөлікке бөледі және ортасынан қапталдарға қарай тақайды. Қапталдан қамту (тактикалық жиектердің бөліктері, маңдайшөппен орташа перпендикулярлы бағытпен қозғалатын және осы бағытқа параллельді қозғалу) дегеніміз- өрттің маңдайшөбіне бағытталған қаптал шабуылы. Тыл жағынан қамту (өрттің тактикалық жиектерінің бөліктері, орташа бір жаққа қарай және маңдайшөп қозғалысына қарсы қозғалады) өрттің тылына қарсы шабуыл ретінде жүргізіледі. Бұл әдіс өте күшті төменнен кеткен өртте және маңдайшөптен шабуыл жасауға болмайтын жағдайда, сонымен қатар өрт сөндірушілер аз болғанда қолданылады. Жұмысшылар өртті сөндіргенде оны сынға қарай жақындатуға тырысады. Бұл әдіс кезінде жанған аудан өседі және ол тиімді болу үшін өрт сөндіргіштердің жылдамдығы өрттің қозғалу жылдамдығынан жоғары болуы керек.

Өрт сөндіру техникасы өрттпен күресу шараларын да қарастырады. Орман өрттерін сөндіру дегеніміз оны жою үрдісі, ол келесі кезеңдерден тұрады: өртті тоқтату немесе өрттің таралуын оқшаулау (өртпен қамтылған, бірақ әлі жанбаған территорияны оқшаулау), қайта сөндіру (өрттің негізгі пайда болу жерлерін жою), бақылау (қайтадан өрт басталмауы үшін). Төменнен тарайтын өртті сөндірудегі ең көп тараған әдіс ол өрт жиектерін жабу, яғни өрттің жиектеріне топырақ лақтыру, сумен және өрт сөндіретін химикаттармен сөндіру, өрт қозғалысының алдына қоятын өртке қарсы тұратын жасалатын тосқауылдар.

Төменнен өртенетін өрттің жиектерін сыпырғышпен немесе жасыл бұтақшалардан тұратын сыпырғышпен сөндіреді. Бұл сөндірудің нәтижесі басқа жанып жатқан жерден әлі жанып үлгермеген жерді бөледі. Жалынды өрттің ішіне қарай сыпыру арқылы оны сөндіреді. Бұл әдіс қолайлы, себебі қолында тиімді еш өрт сөндіретін құрамы болмаған адам осы әдіспен сөндіре алады.

Өрттің жиектеріне топырақ лақтыру әлсіз және орташа өрттерінде қолданылады. Топырақпен өртті сөндіруде жанып жатқан материалдың жалыны механикалы түрде басылады, ол судың және оттегінің жанып жатқан жердің ауасына кіруін шектейді. Құмды желпеуіш тәсілімен өрт жиегінің ұзынынан лақтыру арқылы оның жалынын басады, содан кейін қалыңдығы 6-8 см тегістей жолақпен құм салады. Топырақты шұңқырдан алады, оны 10-20 м тереңдіктен қазып алады.

Орманды өрттерді топырақпен сөндірген кезде механизацияланған құралдарды қолданады: лақтырушы трактор ГТ-3 және жолақ салушы ПФ-1, ол тек қана кең қорғауыш жолақ салушы ғана емес, сонымен қатар ол өртті мүлдем жоюға да арналған. Топырақ лақтырушы трактор ГТ-3 топырақты 40м дейін лақтырады, тиімді минералды кеңдігі 15-18 м жолақ құрады.

Төменнен өртенетін өртті сумен немесе өрт сөндіретін химикаттармен сөндіру, орман шаруашылық тәжірибесінде көп тараған әдіс. Су жанып жатқан жердің ортасына суытуға және жанып жатқан материалдардың құрылысын бұзуға арналған. Сумен өртті сөндіру үшін арнайы мотолампалар қолданылады: өртке қарсы мотолампа ПМП-Л1, орман мотолампасы МЛ-100, орманды жүзетін мотолампа МЛП-0,2. Өрт былайша сөндіріледі. Ең бірінші өрт басталған жергілікті қарап шығарады, содан кейін мотолампаны су шығатын жерге құрады да, магистральды сызық (жолақ) салады.

Мұндай өрт сөндіруде орманшылар суды өртке қарай бағыттап тұрады. Өрт сөндіретін химикаттар сумен сөндіруге қарағанда өте көп қолданылады, себебі химикаттар құрамына бейорганикалық заттардың тұздары, активті үстіртін заттар қоюлатқыштар мен түтін шығаратын сұйықтар кіреді. Өрт сөндіретін химикаттар жанып жатқан жерді суытып, жанып жатқан материалды ауадағы оттектен оқшаулайды, олардың үстінде қатты және сұйық қабыршық құрайды, олар оны жанып жатқан кезеңнен үзеді.

Өрт сөндіретін сұйықтықты және өрт сөндіретін жұмысшыларды өртеніп жатқан жерге өрт сөндіру машинасымен әкеледі, оның ішінде ең көп қолданылатын бүкіл жермен жүретін орманды өртке қарсы машина ВПЛ-14а, орман өртіне арналған тракторлы агрегат ТЛП-55, орман өртіне арналған автоцистерна АЦП-147. Барлық жермен жүре алатын орман өртіне қарсы машина ВПЛ-149 бензинді моторлы арамен, 4 аспалы бүріккіш РЛО-М, 2 мотолампамен, өртке қарсы қолғаптармен, қосылатын аппаратпен А3, қол құрал (балта, күрек және т.б.) мен қамтылған. Орман өртіне қарсы агрегатқа ТЛП-55 бензинді-ара, мотолампа МЛ-100, аспалы бүріккіш, өртке қарсы қол мүлік, сорғыш қондырғы және т.б. жатады. Орман өртіне қарсы автоцистернаға АЦП-147 сорғыш агрегат, мотолампа ПМЛ-Л1, 6 бүріккіш РЛО-М, радиостанция, өртке қарсы қолғап, күрек, балта және т.б. жатады.

Орман өртіне қарсы жабдықталған комплект ЦОС 600л/мин өндіргішті мотолампамен, бак – цистернамен көлемі 1 м³ өртке қарсы қол құралмен жабдықталған. Комплекті жүк көтеруші 2 т асатын әр түрлі машина ернеуіне орнатып, тастауға болады. Өртке қарсы агрегат АЛП-10 трактор базасындағыдай Т-150К бульдозерлі қайырма ені 2,6м, тракторда цистерна көлемі 1200 л, тіркелетін цистерна суға көлемі 820 л, өртке қарсы сорғыш және т.б. болады.

Төменнен өртенетін өртті сумен немесе химикат ертінділерімен сөндіру үшін, қарсы шыққан отқа тіреуіш ретінде аспалы бүріккіштер қолданады: орман аспалы бүріккіші РЛО-М, аспалы өрт сөндіргіші ОРМ-1, аспалы бүріккіші ОР, химиялық аспалы бүріккіші ОРХ-З. Аспалы бүріккіштер, шағын және оларда қол сорғышы болады, ол брандспойттың ұшымен байланысқан.

Өрттің қозғалуына бөгеуіш жолақтар салынады және олар күрекпен, соқамен, фрезермен, топырақ лақтырғышпен, бульдозермен және жарылатын заттармен жүргізіледі. Өрт жиегінің алдына 30 м арақашықтықта одан топырақ жамылғысы және төсеніші ені орташа 1м алынады. Қатты желдерде және шашылғандықтан минералды жолақтың ені жанып жатқан материалдың 10 еселі биіктігіне жетеді. Оларды ені 30-40 см, тереңдігі 20-30 см етіп қазады.

Жару тәсілі, қиын, жасыл жолақтары жоқ аудандарда шлангілі зарядтар қолданады. Ені 2 ден 3,5 м дейін және тереңдігі 8 ден 20 м дейін минералды жолақ пайда болады.

Қыздырып босаңдату және өртті тәсіл дегеніміз келе жатқан өртке маңдайшөптің алдынан жанатын материал өртейді, оның ені 10 м дейін, ал жоғарыдағы өртпен күресу кезінде ені, 100-200 м дейін болу керек. Жоғарыдан өрттенетін өртпен төменнен өртенетін өртке қарағанда күресу өте қиын. Жоғарыдан өртенетін өрт сөндірудің тәсілдерінің бір элементі ол тіремесе бөгелетін жолақ құру. Мұны істеу үшін табиғи (бұлақ, өзен) және алдын ала дайындалған өртке қарсы тосқауылдарды қолданады. Жоғарыдан өрттенетін өртті сөндірудің техникалық негізгі әдістері ол қыздырып босаңдату, қарсы от шығару және сумен сөндіру. Авиация маңызды рөл атқарады, біріншіден ол қосалқы күш немесе өртті сөндіру үшін жабдықтарды, сұйықтықты лақтыру және жасанды жаңбырлармен өртті сөндіреді. Сібірдегідей және Қиыр Шығыстағыдай булы бұлттар көп болса, оларға арнайы жабдықталған пиропатронды ұшқыштармен енгізеді, пиропатронның құрамында йодты қорғасын болады. Оларды енгізгеннен кейін 10-20 мин кейін ақ жауын ретінде жаңбыр жауады, содан кейін өртте сөнеді.

Шымтезектегі өртті минералды топыраққа дейін қазу арқылы, сумен және өрт сөндіретін сұйықтықты шайқап оның жанып жатқан жерге шымтезекті оқпанын ТС-1 1,2м дейінгі тереңдікке мотолампаның МЛ-100 көмегімен сөндіреді.

Орманның өрттерінің жағымсыз нәтижелерін жою

Орман өрттерінің нәтижелері әр түрлі. Жоғарыдан өртенген өрттен кейін күйік қалады, барлық ағаштар жанып кетеді, ал көшетін өрттерден кейін – қу ағаштар қалады. Өрт кезінде бұтақтар жанып кетеді және барлық ағаштар өлмейді. Төменнен және шымтезекті өрттерден құлаған, сынған ағаш бұтақтары пайда болады және ағаштардың тамырлары зақымдалады. Мұндай жанулардың нәтижелерін шыршалы ормандарда көруге болады.

Орман өрті болған жерлердің ағаштарға тигізген орынсыз әсерлерін бірінші шаралармен қалпына келтіру керек. Күйген ағаштар ең қауіпті өрт туындауының факторы болып табылады, себебі қурап сынған ағаштар, қураған ағаштар, шайырланған ағаштар өте көп болады. Іскерлік ағаш сүректерінің техникалық қасиеттерін жоғалтады, отынға айналады, зиянкестермен саңырауқұлақ ауруларының таралу аймағы болып табылады. Сондықтан ағаш сүректерін уақытында қолданып, орманды емдеп, орман қайта қалпына келтірілу керек.

Бірінші кезекте қурап, сынған ағаштар, күйіктер өңделеді, өйткені құлаған ағаштар жермен әрекеттесіп, тез шіриді. Мұнда орман дақылдарын егу керек. Содан кейін қураған ағаштар игеріледі. Егер оларда табиғи жаңартулар ақырын өтіп жатса, онда мұнда да орман дақылдары егіледі.

Ағаш діңдерінде, яғни өлген ағаштарда (10% жуық) таңдаулы санитарлы кесулер немесе ормандағы күтімдік кесу жұмыстары жүргізіледі

Мазмұны
Кіріспе .................................................................................... 3

1. 
   Ормантану …………………………………………… 4
   

1.2 Орманды қалыптастыратын негізгі ағаш тұқымдары және орман туралы түсінік ................................................................. 6

1.3 Орманның негізгі элементтері ......................................... .. 9

1.4 Ағаш бітімі (сүрекдіңдер), оның басты белгілері ............11

1.5 Орман және климат ......................................................... 15

1.6 Орман және жарық......................................................... 16

1.7 Орман және жылу ............................................................. 17

1.8 Орман және жел ............................................................... 18

1.9 Орман және ауа ............................................................ 19

1.10 Орман және ылғал .....................................................19

1.11 Орман және топырақ ....................................................... 21

1.12 Орман және фауна ............ ............................................... 24

1.13 Орманның қорғаушы қасиеттері ..................................... 26

2 Типологиялық негізінде ормандардың қалыптасуы мен қайта жаңаруы .......................................................................... 27

2.1 Ормандар типологиясы ..................................................... 27

2.2 Ормандардың қайта қалпына келуі .................................. 31

2.3 Ормандардың қалыптасуы ................................................ 37

2.4 Ағаш тұқымдастарын ауыстыру ....................................... 41

3 Күту кесулері ......................................................................... 43

3.1 Күту кесулерінің негізгі мақсаттары мен мәселелері...... 43

3.2 Күту кесулерінің түрлері және әдістері .......................... 45

4 Басты пайдалануға кесу ........................................................ 52

4.1 Ағашты тұтастай кесу ........................................................ 56

4.2 Орман шаруашылық тәсілдерімен құндылығы аз орман екпелерін қайта құру ................................................................ 63

4.3 Орманды басты қолдану және қалпына келтірудегі кесу жұмыстарының технологиясы ................................................ 65

4.4 Шаруашылықта құнды түрлердің өзі өсетін және ұрпақтарын сақтау жұмыстарының технологиясы................ 68

4.5 Орман күтіміндегі механизациялық және техникалық жұмыстарды ұйымдастыру ..................................................... 69

4.6 Кескен орынды тазалау ..................................................... 74

5 Шайыр заттыларды және орманды қосымша пайдалану ...74

5.1 Шайыр заттылар ................................................................. 74

5.2 Орманды қосымша қолдану .............................................. 76

6 Орман өрттері ...................................................................... . 78

Әдебиеттер ............................................................................ 83

Қолданылған әдебиеттер тізімі

2 Атрохин В.Г., Гурский А.А., Аманбаев А.К., Токтасынов Ж.Н. Леса и лесное хозяйство Казахстана.Алматы.

1996.-244 с.

3 Белов С.В. Лесоводство. – М.: 1983. – 321 с.

4 Мелехов И.С. Лесоведение. – М.: 1980. – 133 с.

5 Мелехов И.С. Лесоводство. – М.: 1989. – 153 с.

6 Морозов Г.Ф. Учение о лесе. Изд.5 – М.Л.:1949. – 75 с.

7 Набатов Н.М. Лесоводство. – М.: 1997. – 325 с.

8 Нестеров В.Г. Общее лесоводство. – М.: 1954. – 432 с.

9 Сүлейменов А.А. Орман шаруашылығы: курстық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар.- Павлодар: Кереку,2008.- 20 б.