Орта ғасырлар дәуірінде Европада ғылымның тоқырауы (ғылымның дамуындағы метофизикалық дәуір және креоцинистік көзқарастардың үстем болуы). Лекция мәтіні
Лекция№ 12 Тақырыбы: Популяцияның генетикалық құрылымының өзгеруі – эволюцияның элементарлы құбылысы
жүктеу/скачать 390 Kb.
|
лекция эволюция
Дарвин ілімі практ, Қазақстанның климаттық жағдайы, 15лаб
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекция мәтіні
| Лекция№ 12
Тақырыбы: Популяцияның генетикалық құрылымының өзгеруі – эволюцияның элементарлы құбылысы Жоспары: 1.Эволюцияның элементарлы құбылысы жайлы түсінік. 2.Популяциялардағы генетикалық-анатомиялық процестер (гендердің дрейфі). 3.Популяцияның генофондын өзгертудегі олардың ролі. Лекция мәтіні: 1.Жаңа биологияның жауапты міндетінің бірі популяциялар мен түрдің эволюциясын саналы түрде басқарып қажетке қарай бағыттау болып табылады.Түрлер мен популяцияның эволюциясы табиғаттың заңдылықтарына байланысты ол жануарлар өсімдіктер, микроорганизмдер мен вирустар да адам сана сезіміне басқарылып бағытталуы тиіс. Эволюция мен селекция өте күрделі факторлардың жиын тығына негізделген, олардың ішінде ең бастылары: табиғи және қолдан сұрыптау, ортаның әсеріне немесе адамның мақсатына сәйкес, топтардың генетикалық жүйелігі, өзгереді. Мал тұқымын асылдандыру, одан алынған өнімді арттыру үшін тек жеке өкілдердің ғана емес топтың бүкіл тұқымының генетипінің жүйесін білу. Популяция дегеніміз-Н.В.Тимофеев Ресовскийдің анықтауы бойынша өмір сүретін ортақ мекені бар, сол жердің жағдайын бейімделген, туыстас жиынтықтардан оқшауланған және өзара шағылыса алатын бір түрге енетін организдердің жиынтығын айтады. Мысалы: Колгуев аралындағы бұғылар қиыр солтүстік материктегі бұғылардан теңізбен бөлінген. Осының нәтижесінде Колгуев бұғыларының ерекше популяциясы пайда болды.Олар осы түрдің қалған бұғыларымен салыстырғанда генотипі де, фенотипіде өзгеше ірі және өмір сүруі жоғары. Популяция ретінде “Таза күйінде” өсірілетін ауыл шаруашылық малдарынырң тұқымын келтіруге болады. Егер бір шаруашылықта малдың екі түрлі тұқымын бір-бірінен шағылыстырмай жекк, өсірсе ондай екі тұқымдағы малдың екі популяцияға жатады. Мал шаруашылығында жеке тобындағы малдар, тұқым және туыстары да жатады. Оған басқа жерден әкелінбейді, популяцияда жұп таңдау өз ішінде жүреді.Әрбір популяция өзінің белгілі генофонымен яғни құрамын кіретін ген аллельдерінің жиынтығын сипаталады. Популяцияның құрылымын генетикалық және статистикалық әдістер мен зерттеуді алғаш рет 1903 жылы В.Иоганнсен қолданды. Тұқымның көлеміне қарап үрме бұршаққа сұрыптау жасалған Иогансен олардың ұрпақтарының серілген тұқым көлеміне қарай ауытқылырын бақылады. Атап айтқанда егер ірі тұқым себілсе, ірі кішкене тұқым себілсе ұрпақтарының көлемі кішірейеді. 2.Табиғи мутация процесстің және сұрыптаудың нәтижесінде әр популяция өзіне тән нәсілдік қасиеттінің хромосома құрылымымен сипатталады. Осы тұқым қуатын бірліктерін (гендердің) популяциядағы жиынтығын А.С.Сереборский генофонд деп атады. Малдың әрбір тұқымы басқа тұқымдардан ең басты генафонд арқылы ерекшеленеді. Әр тұқымның өнім дәрежелері, сыртқы пішіні, физиологиялық ерекшеліктері және анатомиялық құрылысы осы гендер жиынтығымен анықталады. Егер тұқымның генофонында бағалы нәсілдік бастама болмаса, немесе құнды гендер шоғыры өте аз болса, онда бұл тұқымда қажетті бағытта жетілдіру өте қиынға соғады. Мыс: сүттілігі сыртқы пішіні және салмағы өте жақсы ала тұқымды сиырлардың сүтті өте сүйық жоғары майлығы сирек болады. Ал осы белгі бойынша тұқымды жақсарту үшін сүт майлығы жоғары басқа тұқыммен шалыстыру қажет. Бұл жұмыс зоотехникті көп ойландырады, себебі жаңа тұқым шығару үшін қажетті бастапқы материалды дұрыс алу қажет. Популяциядағы генетикалық бейімдеушілік пен генетикалық гемостаз. 3.Популяциядағы кез келген малдың генотипіне байланыссыз шағылысатын, популяцияларды еркін өсіп өнетін деп аталады. Мұндай популяциялар табиғатта жиі кездеседі. Оларды мал шаруашылығында да кездестіруге де болады. Әсіресе аталық пен аналық арнайы жұпталмай, мал тұқымын асылдандыруға көңіл бөлінбейтін шаруашылықтар,панмикциялық популяцияда келесі ұрпақтың тұқым қуышылық құрылымы ұрықтану кезінде әртүрлі гаметалардың сан алуан үйлесулері есебінен пайда болатындықтан белгілі бір генотип иелерінің саны ата-аналарынан берілген гаметалардың түрлі типтерінің жилігіне байланысты анықталып отырады. Мұндай популяцияның генетикасын зерттеу жолдарының бірі ондағы жеке гендер борйынша гомозиготалы және гетерозиготалы өкілдерінің таралу жилігінің сипатын табу болып табылды. 1908 жылы Г.Харди мен В.Вайнберг бір-біріне тәуелсіз еркін өсіп өнетін популяцияда генотиптердің таралуын көрсететін формуланы ұсынды.Оны Харди Вайнберг формуласы деп атады.Бұл формуладан еркін өсіп өнетін популяция, егер ондамешқандай сұрыптау жүрмесе, тепе –теңдікте болады. Яғни ұрпақтан- ұрпаққа өзгермейді және генотиптердің белгілі бір қатынасы болады деген қағида шығады. Р+q=1 Популяцияларда тұқым қуатын өзгергіштік ең алдымен гетерозиготалы күйдегі мутациялардың болуы олардың генетикалық құрылымын өзгерту жаңа ортаның тшартына жылдам бейімделуді қамтамасыз етеді. Көбейген кезде өзін ұдайы өндіріп отыратын әртүрлі формулалардың болып тұруы популяцияның генетикалық полиморфизмін туғызды. Ал полиморфизмді популяцияның өмір сүруін қолдайтын механизм. Популяцияда гетерозиготалар есебінің генотиптік және фенотиптік айырмашылығы бар, өкілдердің белгілі бір ара –қатынаста ұрпақтан-ұрпаққа өндіріліп отыруын отыруын теңескен полиморфизм деп атайды. Популяцияның өзінің генетикалық құрылымын сақтап қалуын қамтамасыз ететін процесті генетикалық гемостаз деп атайды. Ұрпақтардың генотипі мен фенотипіне әсер ету жағынан жалпы шағылысу туыстас шағылысуға қарама-қарсы болады. Туыстас емес шағылысу аутбридинг деп аталады. Жануарлармен өсімдіктер селекциясында түр аралық немесе алшақ будандастыру арқылы алынған аралық будандар қуатылығын гетерозис деп атайды. Гетерозис және инбриндиктен болған депрессияның негізінде жатқан себептерінің кейбіреулері анықталған олардың бастыларына тоқталып кетейік . 1.Бірсыпыра гендердің плейтроптық әрекеті бар, яғни бірген бір мезгілде бірнеше белгігі әсер етеді. Біріне дұрыс әсер, онда организмнің тірлігі артады, біріне бұрыс әер етіп организмнің өмір сүру қабілетін артырады. 2. Бір қатар ғалымдар гетерозисті болса, доминанты гендердің көп саным ен анықталады деген пікір айтады доминанты гендер белгінің дамуын күшейтеді, ал рецессивті аллельдер оған әсер етпейді қайта ол белгілердің дамуын нашарлатады мұндай аллельдердің доминантылығы және рецесситлігі табиғи сұрыптаудың әрекетінен болады. Табиғи сұрыптаудың ықпалымен генотиптік орта құрылады да белгінің дамуына жақсы әсер ететін аллельдер доминанты болады. 3.Дамуды күшейтетін кейбір доминанты гендер аддитивтік әрекет аңғартады шағылыстыру арқылы ұрпаққа олардың шоғырлануы белгілерге қосылып әсер етіп соның салдарынан, ұрпақтың ата-аналарының салыстырғанда күштірек даму процессін артырады. 4. Гетерезистің дамуын асыра доминантылық көрсетуі мүмкін. Бақылау сұрақтары 1.Эволюцияның элементарлы құбылысы жайлы түсінік.? 2.Популяциялардағы генетика? 3.Популяцияның генофондын өзгертудегі олардың ролі? жүктеу/скачать 390 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|