Жоғары сатыдағы өсімдіктер- мүшелерімен, ұлпалапы жетілген
споралы
Тұқымды
Мүктер
қырықбуындар
плаундар
Қырықжапырақ
Ашықтұқымды
Жабықтұқымды
№
Балдырлар
дың тобы мен өкілдері
Құрлысы
Көбеюі
маңызы
Бір жасушалы жасыл балдырлар
(Хламидо
монада, хлорелла, хлрококк)
Хламидомонада бір жасушалы жасыл балдыр.Балдырлардың ұлпаға, мүшеге бөлінбеген денесі таллом деп аталады. Жасыл балдырлардың жасушасына түс беретін пигмент хромотофор деп аталады. Жасушада қызыл түсті көзше, жасуша қабықшасы, талшығы, цитоплазмасы, жиырылғыш вакуолі,цитоплазмасы мен ядросы бар. Көзшесі жарықты сезсе, жиырылғыш вакуоль жасушадағы артық суды шығарады. Талшықтарының көмегімен қозғалады. Хлорелла да хламидомонадаға ұқсас бірақ талшығы жоқ
Хламидомонада зооспора түзу арқылы жыныссыз көбейсе, аталық және аналық гамета түзіп,олардың қосылуы арқылы жынысты көбейеді. Зигота пайда болады, зигота төртке бөлініп жаңа ағза түзеді.
1.Табиғаттағы маңызы фотосинтез кезінде суға оттегін бөледі,
Балықтарға жем болады;
2.Шаруашы
лық маңызы
Бір жасушалы жасыл балдырлар
2
Көп жасушалы жасыл балдырлар
(спирогира, улотрикс, клодофора)
Бұл балдырлардың талломы жіп тәрізді болып келеді. Бір-бірінің үстіне орналасқан жасушалардан тұрады. Спирогираның хромотофоры оралма тәрізді, улотрикстің хромотофоры білезік тәрізді.
Жыныссыз көбеюі зооспора түзу арқылы жүреді, жынысты көбею Балдыр денесінде гаметалар түзіледі. Олар қосылады, гамета түзіледі, гаметаның сыртында қалың қабық қаптап спора түзеді
Көп жасушалы жасыл балдырды тыңайтқыш ретінде пайдаланды, су жануарла
рына қорек болады. Клодофора- дан қағаз алады
Көп жасушалы жасыл балдырлар
Мүктектес өсімдіктер бөлімі
№
Бөлім аты мен өкілдері
құрлысы
Көбеюі
маңызы
1
Мүктектес
тер
(көкек мүгі, шымтезек мүгі) Мүктерді зерттейтін ғылым-бриология деп аталады
22-27 мың түрі бар
Көп жылдық шөптесін өсімдіктер.Тұрқы 1мм- 70 см дейін болады. Тамыр орында ризойд деген мүше бар. Сабағы мен ұсақ жапырақтары болады. Сабақ ұшында спора жетілетін қауашақтары бар. Шымтезек мүгінде екі түрлі жасуша болады. Бір жасушалар тірі, екіншісі өлі жасуша.Өлі жасушада су жинақталғандықтан ақ болып көрінеді, сондықтан ақ мүк деп аталады.
Көкек мүгі екі үйлі. Аталық өсімдік көпжылдық, аналық бір жылдық. Жынысты көбею Аналық өсімдікте аналық жыныс жасуша,аталық өсімдікте аталық жыныс жасуша жетіледі. Ұрықтану жүреді. Ұрықтанған зиготадан қауашақ жетіледі. Қауашақтың ішінде спора жетіледі. Спорамен көбею жыныссыз көбею. Спора жерге шашылып мүк өсіп шығады
1.Мүктер фотосинтез кезінде ауаға оттегін бөледі;
2.Шымтезек мүгінен шымтезек түзіледі. Шымтезек отын, одан спирт мен карбон қышқылын алады.
3.Мүктер жерде тұщы судың сақталуын қамтамасыз етеді
Мүктектес өсімдіктер бөлімі
№
Бөлім аты мен өкілдері
құрлысы
Көбеюі
маңызы
3
Плаундар
Жер бетінде 100 жуық түрі бар.
Плаундардың жерге төселген және тік өркендері бар. Тік сабақтың ұшында масақшалары бар. Масақшада споралар жетілген.
Өсімді көбею сабақтарының бөліктері арқылы жүреді.
Жыныссыз көбею мақашада спора жетілетін орын спорангии деп аталады. Жетілген споралар жерге шашылады. Спораның жер асты және жер үсті өнуі болады. Спорадан өскінше өсіп шығады. Өскінше қос жынысты. Аталық және аналық қосылады. Зиготадан жас плаун өсіп шығады
Плаунның спорасы дәрі жасауда қолданады. Жасыл өркені зәр айдайтын, өт айдайтын дәрі ретінде халық медецинасында қолданылады.
Ұзындығы 1м дейін жететін көп жылдық шөптесін өсімдік. Жерге тамырсабағы арқылы бекінеді. Көктемгі және жазғы өркендері бар.Өркен көптеген буын мен буынаралықтан тұрады Көктемгі өркендері қоңыр түсті, жапырақтары бұтақтанбаған, ұшында масақшасы бар. Масақшада споралар жетіледі.Көктемгі өркен көбеюге қатысады. Жазғы өркен жасыл түсті, бұтақтанған. Жазғы өркен фотосинтез әрекеті жүреді
Өсімді жолмен тамырсабақтары
ның бөліктері арқылы жүреді Жыныссыз жолмен көбею спора арқылы жүреді. Споралардан аталық, аналық өскінше өсіп шығады. Жынысты көбею ұрықтану арқылы жүзеге асады. Зиготадан қырықбуын өсіп шығады
Далаллық қырықбуын дәрілік өсімдік. Оның жасыл өркендерін халық медецинасында қан айналым бұзылғанда және зәр айдайтын дәрі ретінде қолданады.
Қырықбуындар бөлімі
Қырықбуындар бөлімі
№
Бөлім аты мен өкілдері
құрлысы
Көбеюі
маңызы
1
Ашық тұқымды өсімдіктер
Жер шарында 600 түрі бар
Көбінесе бұта немесе ағаш өсімдіктер. Жапырақтары қылқан деп аталады. Қылқандар түседі. Ағаштың сабағы дің деп аталады. Діңнің қабығы шайыр бөледі. Тамырлары саңырауқұлақпен селбесіп микориза түзіледі.
Аталық және аналық бүрлері бар. Аталық бүрлер сары-жасыл түсті, ұзынша,онда тозаңқап жетіледі. Аналық бүр қызыл түстес, онда тұқымбастама жетіледі. Тозаң аналық бүрдегі тұқымбастамаға түседі, аналық бүрден жарты жылда тұқымдар пісіп жетіледі.
1.Ашық тұқымдылар топырақ эрозиясын болдырмайды;
2.Фотосинтезде оттегі түзіледі;
3.Су айналымға қатысады;
4.Фитонцидтер микробқа қарсы зат бөледі;
5.Шыршадан қағаз алады;
6.Қарағайдан жасанды талшық алады
Ашық тұқымды өсімдіктер бөлімі
№
Ұлпаның түрі
құрлысы
қызметі
өсімдікте орналасуы
1
Түзуші
ұлпа
Жасуша қабықшасы жұқа,бірі-бірінен тығыз орналасқан тірі жасушалар
Жасушалары ұдайы бөлінеді. Өсімдіктің ұзарып және жуандап өсуі. Жапырақтар, бүршіктер, гүл ашылады
Сабақтың ұшында өсу нүктесінде, тамырдың бөліну аймағында. Сабақтың камбиий жасушалары
2
Жабын
Өң жасуалары тірі тығыз орналасқан, тоз жасушалары бастапқыда тірі болғанмен біртіндеп қабығы қатайып өлі жасушаға айналады.
Қыртыс жасушалары өлі
Өсімдік мүшелерінің сыртын қаптап, кеуіп кетуден, қолайсыз жағдайлардан сақтайды.Өң күн сәулесін өткізсе, лептесік газ буландырады.
Барлық мүшелердің сыртын қаптап тұрады
Өсімдік ұлпалары
3
Негізгі ұлпа
1.Қорек
тік ұлпа
2.Фото
Синтез
деуші
Жасушалар арасындағы ауа кеңістіктері
бар
Хлоропластары тірі жасушалар. Жасуша аралық бос кеңістіктері бар
Заттар қорға жиналады
Фотосинтез процессі нәтижесінде қоректік заттар түзіледі
Сабақтың өзегінде,
түйнекте, тамырсабақта, пиязшықта, жемісте болады
Жасыл түсті сабақ, жапырақ
4
Тірек ұлпа
Жасуша қабықшасы алғашқыда жұқа болғанмен біртіндеп қалыңдайды
Өсімдік мүшелеріне мықтық қасиет беріп сынудан, майысудан сақтайды
Сабақта тін, тамырда да болады. Жапырақ жүйкелерінде болады. Сүйекті жемісте тұқымда болады
5
Өткізгіш
Жасуаларының пішіндері әртүрлі, ұзынша. Жасуша аралық перделері мен қабырғалары сүзгі тәрізді
Сүрек су мен минералды заттарды тасмалдаса, тін органикалық заттарды тасмалдайды. Өсімдік мүшелерін байланыстырады
Сабақта сүрек пен тін.Жапырақ жүйкесі
6
Бөліп шығару
шы
Жасуша пішіндері әртүрлі, жасуша қабықшасы біртіндеп қалыңдайды
Мал жемеуден, микробтардан сақтайды Хош иіс шығарады. Сүт шірне бөледі
Тамыр жүйесі-өсімдікке тән барлық тамырлардың жиынтығы
Кіндік тамыр жүйесі-негізгі тамыры жақсы жетілген тамыр жүйесі
Шашақ тамыр жүйесі-негізгі тамыры жақсы жетілмеген тамыр жүйесі
№
Тарыр аймағы
ерекшелігі
1
Тамыр оймақшасы
Тамыр бөліміне кірмейді.Оймақша жасушалар тірі. Сыртқы қабаты топырақпен үйкеіліп зақымдалып түлеп түседі. Тамырды зақымдалудан қорғайды. Шырышты зат бөлу арқылы тамырдың қозғалысын жеңілдетеді
2
Бөліну аймағы
Тамырды ұзарып өсуіне мүмкіндік береді. Жасушалары үнемі бөлінеді
3
Өсу аймағы
Жасушалар бөлінбейді. Созылып ұзарады. Тамыр ұшының топыраққа терең енуіне әсер етеді
4
Сору
Қалың түктері бар аймақ.Топырақтан су мен минералды заттарды сорады.
5
Өткізу аймағы
Тамырдан сорылған су мен минералды заттарды сабаққа өткізеді
Тамыр аймағы
Тамыр түрөзгерістері
Жемтамыр негізгі тамырға қоректік заттардың жинақталуынан түзілген тамыр. Сәбіз,қызылша шомыр
Түйнек тамыр жанама тамырларға қоректік затардың қорға жиналуынан түзіледі
Георгин, топинамбур, батат
Емізік тамыр паразит өсімдіктер
де қоректік заттарды соруға арналған. Арамсояу
Ауа тамыр тамыры ауада орналасқан,
ауадан суды сорады.
Орхедея
Тіреу тамыр ағаш діңінен шыққан қосалқы тамыр
Үнді фикусы, банян
Өркен құрамы
Буын-сабақтың жапырақ орналасқан бөлігі
Буынара
лық екі буынның арасы
Бүршік-бастапқы өркен
жапырақ
Сабақ
Генеративті
мүшелер
Өркеннің түрлері
Қысқарған өркен буынаралықтары жақын орналасқан өркен
Ұзарған өркен буынаралықтары алыс орналасқан өркен
Бүршік түрлері
Төбе бүршік сабақтың ұшында орналасқан бүршік
Жанама бүршік сабақ бойында оналасқан бүршік
Қосалқы бүршік өсімдіктің басқа мүшелерінен шыққан бүршік
Өсімді бүршік жапырақ шығатын бүршік. Ұзарған өркенде болады
Гүл бүршігі гүл шығатын бүршік. Қысқарған өркенде болады
