Қостанай, 017 ОӘЖ 005 (075) кбж 65. 292-93 (5Қаз)я73 у-12

38 
23 есепті шешуге арналған әдістемелік нұсқау 
Жыл басындағы және жыл аяғындағы негізгі қорларға берілген мәліметтер 
бойынша тозу және жарамдылық коэффициенттерін табыңыз. 
Тозу коэффициенті келесі формула арқылы анықталады: 

%
100
*
ы
ланстыќќўн
объектіѕба
лемі
нтозудыѕкґ
есептелеті
К
и

(22) 
Жарамдылық коэффициенті келесі формула арқылы есептеледі: 
и
г
К
К


%
100
Есеп 24.
 
Кестеде көрсетілген баланстық мәлімет негізінде алдыңғы және 
есепті жылдардағы өндірістік өнеркәсіптегі негізгі қорлардың динамикасы мен 
құрылымын есептеңіңздер. Мәліметтер бойынша негізгі қорлардың активті 
және пассивті үлестерін анықтаныз.
1)
Алдыңғы және есепті жылдағы өндірістік өнеркәсіптегі негізгі 
қорлардың құрылымын 
2)
Есепті жылдағы негізгі қор құрылымындағы өзгерістерді 
3)
Есепті жылдағы негізгі қорлардың жалпы динамикасын соммада және 
пайызбен 
4)
Есепті жылдағы негізгі қорлардың активтегі және пассивтегі 
динамикасын және үлесін 
Негізгі қорлардың 
түрлері, топтары 
алдың-ғы
жылы, млн. 
тнг 
есепті 
жыл, млн. 
тнг 
Құрылым , % 
Динамика 
Алдыңғы 
жылы 
Есепті 
жылы 
Алдыңғы 
жылы 
% 
1. Ғимараттаар
220,0 
222,6 
2. Құрал-жабдық 
40,0 
40,0 
3. Байланыс құралдары 
15,0 
15,0 
4. Көліктер және 
жабдықтар 
342,5 
440,0 
5. Транспорттық қорлар 
220,0 
225,5 
6. Өндірістік және 
шаруашылық 
12,0 
12,6 
7.Жұмыс малы 
0,5 
0,5 
8.Малдар 
4,0 
4,0 
9. Көпжылдық еілімдер 
3,0 
3,9 
10. Жер участкелері және 
табиғи қолданыстағы 
объектілер 
1,0 
1,9 
11. Негізгі қорлардың 
басқалай түрлері 
Барлығы 
890,0 
996,0 
Оның ішінде: 
А) активті бөлігі 
863,3 
969,3 
Б) пассивті бөлігі 

39 
Есеп 25
. 
Кестеде көрсетілген мәліметтер негізінде, өндірістік өнеркәсіптегі 
негізгі қорлардың амортизациялық тозуының жылдық сомасын біркелкі 
сызықтық және жеделдетілген әдістермен есептеңіз.
1)
сызықтық әдіспен амортизацияны есептеу 
Негізгі қорлардың 
объектілері 
Жыл 
басында
мың тнг 
Кірістірілді
Шығарылды
Жыл 
аяғында, 
мың тнг 
Амортизац
ияның 
жылдық 
нормасы, 
% 
ай 
мың 
тнг 
ай 
мың 
тнг 
1. Екі қабатты ғимарат 
2120,0 
- 
- 
- 
- 
2120,0 
1,2 
2. Құрал-жабдықтар 
- 
V 
120,0 
- 
- 
120,0 
20 
3.Байланыс құралдары 
(трубопровод) 
- 
IV 
48,2 
- 
- 
48,2 
5 
4.Машиналар және 
құралдар: 
-
экскаватор 
-
автотиегіш 
-
автократ 15т 
-
кран 
-
бульдозер 
- 
- 
- 
- 
185 
IV 
VI 
IV 
VI 
- 
120,0 
205,0 
430,0 
210,0 
- 
- 
- 
- 
- 
V 
- 
- 
- 
- 
185 
120,0 
205,0 
430,0 
210,0 
- 
10 
10 
10 
10 
10 
4 Топ бойынша 
барлығы 
5.Транспорт 
6.Өндірістік және 
шаруашылық 
инвентарь: 
-
жұмысшы 
-
жұмыссыз 
40 
12 
- 
- 
- 
- 
- 
IV 
- 
12 
40 
- 
10 
20 
Басқалай негізгі қорлар 
20 
- 
- 
- 
- 
20 
12,5 
БАРЛЫҒЫ 
2) Жеделдетілген амортизацияны есептеу
Негізгі қор объектілері 
Жыл 
басын
да, 
мың.те
ңге 
кірістірілді 
шығарылды 
Жыл 
аяғында, 
мың.теңг
е 
Амортизаци
яның 
жылдық 
нормасы, % 
ай 
Мың 
тнг 
ай 
Мың 
тнг 
4.Машиналар және 
құралдар: 
-
экскаватор 
-
автотиегіш 
-
автокран 15 т 
-
кран 
-
бульдозер 
- 
- 
- 
- 
185 
IV 
VI 
IV 
VI 
- 
120,0 
205,0 
430,0 
210,0 
- 
- 
- 
- 
- 
V 
- 
- 
- 
- 
185 
120,0 
205,0 
430,0 
210,0 
- 
1,5 
1,5 
1,8 
1,5 
1,1 
4 топ бойынша барлығы. 
 

40 
Есеп 26.
 
Төмендегі мәліметтер негізінде негізгі өндірістік қорлардың 
қорқайтарымдылығы мен рентабельділігін анықтаңыз. Қорытындыны жазбаша 
көрсетіңіз. 
Көрсеткіштердің атауы 
Өткен жылы 
Есепті 
жылы 
Динамика
Млн. 
тенге 
% 
1. Өндірілген тауардың жылдық 
көлемі, млн. тенге 
900,2 
974,4 
2. Негізгі өндірістік қорлардың 
орташа жылдық құны, млн. тенге 
79,3 
81,2 
3. Кәсіпорынның баланстық құны, 
млн.теңге 
9,2 
10,9 
Қорқайтарымдылығы
Қортиімділігі 
Есеп 27
. 
Кестеде берілген мәлімет бойынша «Восток» сауда 
кәсіпорынының негізгі қор құрылымына талдау жасаңыз. Талдау нәтижесінде 
шешім қабылдап келесі сұрақтарға жауап беріңіз: 
1)
тауарлы-техникалық үрдісте кәсіпорынның барлық негізгі қорлары 
қандай бөлімге жатады? 
2)
талдаңған кезең уақытында негізгі қор құрылымында қандай өзгерістер 
болды? 
3)
кәсіпорынның негізгі қорлары бағытына қарай қандай топтарда 
ұсынылады? 
4) талданған кезең уақытында валюта балансында негізгі қорлардың үлесі 
қалай өзгерді? 
Негізгі қор топтары 
01.01.200Х 
01.01.200Х+1 
кемшілігі 
I.машиналар мен құралдар 
сумма, мың. тенге 
18 270 
158 538 
Негізгі қорлардың жалпы сомасының 
үлес салмағы , % 
Мүліктің жалпы құнының үлесі доля в 
общей, % 
1. сауда құралдары: 
сомма, мың. тенге 
1 618 
9 651 
Негізгі қорлардың жалпы сомасының 
үлес салмағы , % 
Мүліктің жалпы құнының үлесі доля в 
общей, % 
2. құралдар байланысы: 
сумма, тыс. тенге 
3 434 
23 086 
Негізгі қорлардың жалпы сомасының 
үлес салмағы , % 
Мүліктің жалпы құнының үлесі доля в 
общей, % 
3. есептеу техникасы: 

41 
сумма, тыс. тенге 
3 743 
71 772 
Негізгі қорлардың жалпы сомасының 
үлес салмағы , % 
Мүліктің жалпы құнының үлесі доля в 
общей, % 
4. жұмыс машиналары мен құралдар:: 
сумма, тыс. тенге 
9 475 
54 029 
Негізгі қорлардың жалпы сомасының 
үлес салмағы , % 
Мүліктің жалпы құнының үлесі доля в 
общей, % 
II. өндірістік және шаруашылық 
инвентарь:
 
сомма, мың. тенге 
13 144 
35 490 
Негізгі қорлардың жалпы сомасының 
үлес салмағы , % 
Мүліктің жалпы құнының үлесі доля в 
общей, % 
Барлығы
сумма, тыс. тенге 
Мүліктің жалпы құнының үлесі доля в 
общей, % 
Барлық мүліктің құны 
237 638 
729 921 
 
 
 

42 
ТАҚЫРЫП 
4. 
КОРПОРАЦИЯНЫҢ 
АЙНАЛЫМ 
АКТИВТЕРІН 
БАСҚАРУ 
 
Осы тақырыптың материалдарын зерделеп, сіз білесіз: 
• айналым капиталының экономикалық мазмұнын сипаттауды, оның 
бейөндірістік үрдістегі рөлін, құрамын, құрылымы және айналым сатыларын; 
• қаржылық басқару мақсаттары үшін бірқатар белгілері бойынша 
айналым активтерін жіктеуді; 
•айналым активтерімен басқару тиімділігінің критерийлері мен түйінді 
көрсеткіштерін аударуды; 
• ағымдағы қаржылық қажеттіліктерін модельдеу және болжау 
әдістемесін және жоспарлау көлемі мен айналым активтерінің құрылымының 
мазмұнын түсінуді; 
• айналым активтерін қаржыландыруда корпорация әр түрлі типтегі 
саясаттарды таңдау себептерін түсіндіруді. 
 
4.1 
Негізгі теориялық жағдайы 
 
Сонымен қатар, инвестициялармен бірге шотта ақша қаражаттарының 
қоры бола тұра,корпорацияның өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін негізгі 
капитал -шикізат, материалдар, ыдыстар және т. б. сатып алуы қажет. 
Шаруашылық жүргізуші субъект процестің үздіксіздігін жүзеге асыру үшін 
дайын өнімнің белгілі бір көлеміен жинақтауы тиіс. Дайын өнімге есеп 
айырысу үшін, өз кезегінде, кейде дебиторлық берешек тудыра 
отырып,айналымнан ақша құралдарын әкетеді. Корпорация өтімділікті қолдау 
үшін уақытша бос ақшалай қаражатты әр түрлі қысқа мерзімді салымдар 
ретінде орналастыруы мүмкін, олар жоғары өтімділікте және ақшалай 
қаражаттарға тағы да еркін айналатын болуы тиіс. Осылайша, өндірісті 
қамтамасыз ету үшін корпорация айналым капиталын қалыптастыруы қажет. 
Айналым капиталы –
бұл ағымдағы активтердің бүкіл жиынтығын 
білдіретін ақшалай көрінісі, ол кәсіпорынның және өндіріс процесін 
қамтамасыз ету үшін пайдаланылатын және өнімдерді іске асыру мен қысқа 
мерзімді қаржы құралдарын салу жолымен табыстарды өсіруді ұсынатын 
мүлкінің бөлігі. 
Айналымдағы (ағымдағы) активтер
ағымдағы өндірістік-коммерциялық 
қызметі қызмет көрсететін және толығымен бір өндірістік цикл тұтынатын 
кәсіпорынның мүліктік құндылықтарының жиынтығын сипаттайды.
Кәсіпорынның айналымдағы активтерін мақсатты бағытталған басқару-
олардың алдын ала жіктеу қажеттілігін анықтайды: 
1) өндіріс процесіндегі функционалдық рөліне байланысты (5-сурет): 
- өндірістік айналым қорларына; 
- қорлар айналымына. 

43 
Сурет 5– Айналым капиталының өндіріс процесіндегі функционалдық 
рөліне байланысты классификациясы(жіктелімі). 
2) қаржы көздерін қалыптастыру сипаты бойынша бөледі: 
- жалпы айналым активтері (немесе жалпы айналым активтері) ; 
- таза айналым активтері меншікті және ұзақ мерзімді қарыз капиталы 
есебінен қалыптасқан олардың көлемінің бөлігін сипаттайды; 
- меншікті айналым активтері меншікті капитал есебінен қалыптасқан 
олардың көлемінің бөлігін сипаттайды. 
3) материалдық-заттық мазмұнына байланысты: 
- еңбек заттары (шикізат, материалдар және жартылай фабрикаттар); 
- дайын өнім және тауарлар;
- ақшалай қаражаттар (есеп айырысу шоты және касса); 
- есеп айырысудағы қаражаттар (ДЗ және КФВ); 
4) операциялық процесінде қатысу сипаты бойынша: 
- кәсіпорынның өндірістік цикл қызметін көрсететін айналым активтері; 
- кәсіпорынның қаржылық (ақшалай) цикл қызметін көрсететін айналым 
активтері; 
5) айналым активтерінің жұмыс істеуі кезеңі: 
- айналым активтерінің тұрақты бөлігі (маусымдық және циклдық сату 
тербелісіне байланысты емес); 
- айналым активтерінің ауыспалы бөлігі (қосымша, маусымдылығымен 
және сату циклінің ауытқуымен туындаған). 
6. жоспарлауды қамту бойынша:
Айналым капиталы 
Өндірістік айналым қорлары 
Қорлар айналымы 
Өн
дір
істі
к 
қорла
р 
Аяқт
алма
ға
н өн
дір
іс
Б
ола
ша
қ к
ез
ең
де
рдің
шығы
ст
ары
Қ
ой
м
ада
ғы да
йын
өн
ім
Ақшала
й қ
ара
жа
т е
се
п а
йыры
су
Б
аға
лы қағ
аз
да
р м
ен
қ
ыс
қа
м
ерз
імді са
лым
да
р 
Ти
елге
н тауа
рла
р, бірақ 
тұтын
ушы төле
м
еге
н 
Де
би
торлық
бе
ре
ше
к 

44 
- нормаланған айналым құралдары (өндірістік қорлар, аяқталмаған 
өндіріс, РБС, дайын өнім); 
- нормаланбаған айналым құралдары (ақша қаражаттары, есеп 
айырысудағы қаражаттар, сатып алушыға жөнелтілген өнім, бірақ әлі 
төленбеген). 
7. өтімділік деңгейі бойынша:
- тез арада сатылатын (шоттардағы және кассадағы ақша қаражаты); 
- тез іске асырылатын (өтімділігі жоғары бағалы қағаздарға салымдар, 
талап қою мерзімі өтпеген кепілмен немесе кепілгерлікпен қамтамасыз етілген 
дебиторлық берешек; 
- баяу сатылатын (өндірістік қорлар); 
- қиын сатылатын (жатып қалған дайын өнімдердің және шикізаттардың 
қорлары); 
- өтімді емес (үмітсіз қарыздар). 
Өндірістік циклде айналым активтерінің қозғалысы келесі сызба 
бойынша жүреді, (6-суретті қараңыз) 

5, с.281

.
Сурет 6 – Айналым капиталының ауыспалы айналым сатылары 
Өндіріс процесінде ақшалай қаражат түрлі формада затқа айналады, 
шикізатты сатып алған (түскен) сәттен бастап, сатып алушыдан дайын өнімнің 
ақысын төлеу аяқталғанша (7 суретті қараңыз). 
Шикізат түскен сәттен, кезеңнен бастап корпорациясының дайын өнімін 
сатып алушыдан төлемді алу сәтіне дейінгі кезең

жүктеу/скачать 1,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: