§ 2 ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АШЫЛУЛАР МЕН ГЕОГРАФИЯЛЫҚ

Географиялық ашылулар туралы симантикалық карта

• 
  Азимут 0⁰ – 360⁰ аралығында есептеледі
  
• 
  Айналадағы көзге көрінетін кеңістікті – көкжиек деп аталады.
  
• 
  Қағаз бетіне обьектіні кішірейтіп түсіруді – масштаб деп атайды. Масштаб 3 ке бөлінеді : Сандық (1: 1000 000), Атаулық (1см : 10 км), Сызықтық.
  

• 
  План - деп кішігірім жер бетінің бөлігінің белгілі бір масштабпен жасалған проекциямен кескінделген сызуды айтамыз.
  
• 
  Картаның планнан айырмашылығы - картада картографиялық тордың паралель мен меридианның болуы
  
• 
  Меридиандар мен параллелдердің қиылысуынан – Картографиялық тор пайда болады
  
• 
  Жер осьінің жер шары бетімен түйісетін нүктені – полюстер деп аталады
  
• 
  Оңтүстік полюс пен Солтүстік полюсті қосатын сызықты - Меридиан деп атайды.
  
• 
  Экваторға қарама – қарсы жатқан сызықты - Параллельдер д.а
  
• 
  Екі параллель арасы - 111 км немесе 15⁰С – қа тең
  
• 
  Әр параллель шеңбер тәрізді болады, ал Меридиан доға пішіндес болады.
  
• 
  Бастапқы меридиан мен берілген нүктеге дейінгі градус шамасы – географиялық бойлық деп аталады.
  
• 
  Экватордан солтүстікке жне оңтүстікке қарай тартылған градус шамасы – географиялық ендік деп аталады.
  
• 
  Жер бетінің мұхит немесе теңіз деңгейінен қосып есептегендегі биіктікті – абсолют биіктік дейді.
  
• 
  Жер бетіндегі бір нүктемен екінші нүкте аралығындағы биіктік айырмашылығын - салыстырмалы биіктік дейді. Оны нивелир немесе тіктеуіш немесе деңгейлегішпен өлшеп анықтайды.
  
• 
  Ылдидың бағытын горизонтальға кесе – көлденең қойылған сызықша – Бергштрих деп аталады.
  
• 
  Экватордың ұзындығы - 40 000 км
  
• 
  Жердің ортасынан экваторға дейінгі арақашықтық – 6378 км
  

§ 3 ТАБИҒАТ КЕШЕНІ ЖӘНЕ ЛИТОСФЕРА

Табиғат компонеттеріне: Ауа, су, топырақ, өсімдік, жануар, күн сәулесі жатады.

• 
  Барлық табиғат компоненттерінің өзара байланыста болып, өзіндік ерекшеліктерімен көзге түсетін жер бетінің бір бөлігі немесе өзара әрекеттескен аумақтың бір бөлігі – Табиғат кешені деп аталады.
  

Мысалы орман, шөл, өзен, өзеннің жағасы, Тау алды, тау.
Бірақ табиғат кешенінің ең ірісі – географиялық қабық болып табылады.
Географиялық қабық – литосфераның жоғарғы , атмосфераның төменгі бөлігі. Ол гидросферамен биосфераның өзара байланысы мен әрекеттесуі нәтижесінде қалыптасады.

Географиялық қабықтың 4 заңдылығы бар:

1. 
   Тұтастығы 3. Зат және энергия айналымы
   
2. 
   Ырғақтылығы 4. Зоналылығы
   

Зат алмасу деген- табиғаттағы су айналымы ( су буланады, жаңбыр болып қайта жауады), ^{атмосферадағы ауа айналымы (адам СО}2 ^{шығарып өсімдіктерге берсе, Өсімдік О}2 ^{ні шығарып адамға} береді, организмдер қалдықтарын -шірігін топыраққа берсе, шірік өсімдікті қоректендіреді) жатса, Күн мен Жердің ішкі сыртқы энегиясы да осыған жатады.
Ал ырғақтылық – (ритмділік) Күн мен түннің ауысуы, жыл мезгілдерінің ауысуы т.б Біртұтастылығы – табиғаттағы барлық процестер бір – бірімен тығыз байланысты. Мысалы Топырақ - өсімдікке, Өсімдік - топыраққа, Өсімдік - жануарға, Жануар - өсімдікке не береді? (Өзің ойланып көр)

Географиялық қабықтар қабаттары да төртеу;

Литосфера – жердің қатты қабаты. Атмосфера - ауа қабаты. Биосфера – тіршілік қабаты. Гидросфера – су қабаты
Адам әрекетінен өзгеріске ұшыраған жерлер – антропогендік фактор деп аталады. Антропос – қазақша
адам деген сөз.
Адам орман егіп парк ашуы мүмкін немесе орманды өртеп сол жерді батпаққа айналдыруы мүмкін.

жүктеу/скачать 341,9 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: