Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

Тəрбиелік
 
оқу
 
бағыты
. 
Негізін
салған
неміс
философы
жəне
педагогы
И
.
Гербарт
. 
Ол
Я
.
А
.
Коменскийдің
дəстүрлі
сынып
-
сабақтық
жүйесін
сындарлы
түсінім
тезіне
сала
отырып
, 
оның
кемшіліктерін
көрсетті
, 
онымен
бірге
этика
мен
психологияның
соңғы
жетістіктерін
арқау
еткен
жаңа
дидактикалық
жүйе
түзіп
, 
ұсынды
. 
Гербарттың
пікірінше
, 
оқу
-
тəрбиенің
ең
жоғары
мақсаты
– 
адамгершілікті
, 
моральды
, 
күшті
мінезге
ие
болған
тұлға
қалыптастыру
. 
Оның
ойынша
, 
тəрбиелік
оқу
келесі
этикалық
идеяларға
сүйенуі
тиіс
: 
- 
тұлға
ұмтылыстарының
бағытын
, 
аймағын
жəне
күшін
анықтаушы
кемел
жетістігі
; 
- 
өз
еркін
басқалардың
еркіне
икемдесуі
мен
бағынуын
қамтамасыз
ететін
тілектестік
; 
- 
адамдар
арасындағы
дау
-
дамайдың
өрістеуіне
шек
қоятын
құқықтар
; 
- 
басқалар
тарапынан
болған
көңіл
қабарту
жəне
өкпені
қайтаруды
міндетіне
алатын
əділдік
; 
- 
адамның
ерік
сезімін
оның
ниеттері
мен
наным
-
сенімдеріне
икемдестіруге
мүмкіндік
беретін
ішкі
рухани
еркіндігі
. 
Бұл
жүйенің
негізгі
ерекшеліктері
келесідей
: 
мектептің
басты
міндеті
– 
оқушылардың
ақыл
-
ес
дамуын
қамқорлыққа
алу
. 
Моральдық
тұрғыдан
күшті
мінез
иелерін
қалыптастыруға
дұрыс
педагогикалық
жетекшілік
, 
тəрбие
жəне
онымен
байланысты
оқу
себепші
болады
. 
Жетекшілік
жасаған
адамның
міндеті
балалардың
тұрақты
іспен
шұғылдануын
қамтамасыз
ету
, 
дене
жəне
интеллектуалды
дамуына
бақылау
қою
, 
тəртіпке
үйрету
. 
Оқудың
тəртіппен
тығыз
байланысқа
келуінен
, 
білімнің
оқушы
сезімі
жəне
ерігімен
бірігуінен
– 
тəрбиелік
оқудың
мəні
құралады
. 
Бұл
түсінікті
ендіре
отырып
, 
Гербарт
тəрбиені
оқудан
бөлектеуге
болмайтынына
, 
ерік
жəне
мінездің
ақыл
-
санамен
бірге
дамитынына
баса
назар
аударды
. 
Гербарттың
дидактикаға
ендірген
басты
жаңалығы
– 
оқу
сатыларын
бөлектеу
болды
. 
Оның
дидактикасындағы
схема
келесідей
: 
түсініктілік
 – 
байланыс
 – 
жүйе
-
əдіс
. 
Оқу
процесі
ұғымдардан
түсініктерге
өту
жəне
түсініктерден
теориялық
сипаттағы
ептіліктерге
жету
жолымен
жүргізіледі
. 
Бұл
схемада
, 
байқағанымыздай
, 
практикаға
орын
қалмаған
. 
Бұл
формальды
деңгейлер
оқу
мазмұнынан
ажыралып
, 
барша
сабақтарда
жəне
барлық
пəндерге
арналған
оқу
процесінің
желісін
айқындайды
. 
XIX 
ғасырдың
ортасында
кең
таралған
Гербарт
теориясы
кейін
бірте
-
бірте
маңызын
жоя
бастады
. 
Осы
күнгі
бағалармен
өлшестіретін
болсақ
, 
Гербарт
жүйесі
мектептің
дамуына
кері
ықпал
жасады
. 
Осы
теорияның
негізінде
оқудың
мақсаты
дайын
білімдерді
ұсынып
, 
жаттату
деген
пікірлер
тарай
бастады
; 
оқу
процесіндегі
белсенділік
тек
мұғалімнен
ғана
күтілді
, 
оқушыларға
«
тыныш
, 
назар
салып
, 
мұғалімнің

айтқанын
орындау
» 
міндеттері
таңылды
, 
яғни
балалар
енжар
тыңдаушыға
айналды
. 
Дегенмен
, 
Гербарт
дидактикасынсыз
, 
одан
келер
ықпал
болмағанда
, 
оның
тəрбие
тəжірибесін
сынға
салып
, 
қайта
қарастырмағанда
, 
бүгінгі
теория
мен
практика
мектеп
өміріне
еш
уақытта
да
енбеген
болар
еді
. 
Зерделі
назар
аударсақ
, 
бүгінгі
мектептің
өзінде
де
Гербарт
қалаған
əміршіл
дидактиканың
элементтерін
көптеп
кездестіруге
болады
. 
Осылайша
, 
өз
сыныбына
қатаң
тəртіп
енгізуді
ниеттеген
мұғалім
алдымен
ойланғаны
жөн
–
бұлай
істесем
бола
ма
? 
Гербарт
тəжірибесінде
бұл
тəсіл
қолданылған
, 
бірақ
оқудағы
шектен
тыс
қаталдықтан
ғұламаның
кейінгі
шəкірттері
бас
тартты
. 
Бұл
өнеге
– 
құптарлық
. 
Оқушы
белсенділігіне
негізделген
оқу
бағыты
XIX 
ғасырда
жасаған
американ
философы
, 
психологы
жəне
педагогы
Джон
 
Дьюи
дидактикасы
қоғам
мен
мектептің
прогрессив
дамуына
қайшы
келген
гербартшылардың
əміршіл
-
əкімшіл
педагогикасына
қарсы
тұру
мақсатында
дүниеге
келді
. 
Гербарт
дидактикасына
келесідей
қарсы
айыптар
тағылды
: 
- 
қатаң
тəртіп
пен
жазалауларға
негізделген
үстірт
тəрбие
;
- 
өмірмен
байланыспаған
оқудың
«
кітабилылығы
» ; 
- 
оқушыларға
тек
«
дайын
» 
білімдерді
ұсыну
, 
жаттауға
бағытталған
«
енжар
»
əдістерді
қолдану
; 
- 
оқушылардың
қызығулары
жəне
қажеттерімен
байланыспауы
; 
- 
оқушы
қабілеттерін
дамытуға
аз
көңіл
бөлінуі
. 
Дж
.
Дьюи
өз
зерттеуінде
оқушылардың
белсенділігі
дамуына
басты
назар
аударып
, 
оқушылардың
қызығуларына
, 
олардың
өмірлік
қажеттеріне
байланысты
болған
оқудың
(
құрғақ
сөзді
, 
кітаби
, 
тек
жаттауға
негізделген
оқудан
гөрі
) 
анағұрлым
жоғары
нəтижелер
беретініне
көз
жеткізді
. 
Дьюидің
оқу
теориясына
енгізген
негізгі
үлесі
– «
толық
ойлау
əрекеттері
(
акті
)» 
жөніндегі
жаңалық
пікірі
. 
Осыған
байланысты
адам
өз
өміріне
аса
күрделі
де
кедергі
болған
қиыншылықтарды
кездестірген
кезде
ғана
ойлау
əрекетіне
кіріседі
. 
Əрбір
«
толық
ойлау
акті
» 
келесі
кезеңдерден
құралады
: 
- 
қиыншылықты
түйсіну
(
сезу
); 
- 
оны
нақ
байқап
(
көріп
), 
мəнін
анықтау
; 
- 
одан
құтылудың
жолдарын
іздестіру
(
болжам
белгілеу
); 
- 
болжастырылған
шешімнен
қорытындыға
келу
(
гепотезаны
логикалық
тексеріске
салу
); 
- 
болжамды
қабылдау
немесе
одан
бас
тартуға
мүмкіндік
беретін
келесі
бақылаулар
мен
эксперименттерге
өту
. 
Шешімдерін
ойластырып
, 
жеңу
қажет
«
қиыншылықтар
» 
кейін
«
проблема
» 
атауын
алды
. 
Дьюидің
пікірінше
, 
дұрыс
құрылған
оқу
əр
уақытта
проблемді
болуы
тиіс
. 
Оқушыларға
берілетін
тапсырмалар
олардың
қызығуларына
, 
өмір
талаптарына
сəйкес
болуы
шарт
. 

Мұғалім
оқушылардың
қызығу
қабілеттерінің
дамуына
мұқият
ден
қоя
отырып
,
олардың
алдына
түсінімі
жəне
шешілуі
жағынан
қиналтпайтын
проблемалар
қойып
баруы
қажет
. 
Оқушылар
, 
өз
кезегінде
, 
осы
проблемаларды
шешуден
өздеріне
жаңалық
əрі
пайдалы
болған
білімдерді
игеретініне
сенімді
болуы
тиіс
. 
Сабақтар
«
толық
ойлау
актілері
» 
негізінде
құрылып
, 
одан
оқушылардың
келесі
ептіліктерді
игеруі
күтіледі
: 
- 
нақты
қиыншылықты
сезу
; 
- 
оны
(
проблеманы
) 
анықтау
; 
- 
кезіккен
қиыншылықты
жеңудің
болжамын
(
гипотезасын
) 
түзу
; 
- 
толық
проблеманы
немесе
оның
бір
бөлігін
шешудің
жолын
табу
; 
- 
болжамды
бақылау
немесе
эксперименттер
жəрдемімен
тексеру
»; 
«
Дəстүрлі
» 
жүйемен
салыстырғанда
, 
Дьюи
өте
батыл
жаңалықтар
, 
күтілмеген
шешімдер
ұсынды
. «
Кітаби
оқу
» 
орнына
негізінде
оқушылардың
өзіндік
таным
əрекеттері
болған
белсенді
оқу
мектеп
тəжірибесіне
енді
. 
Əміршіл
мұғалім
орнын
оқушылар
белсенділігін
не
мазмұн
, 
не
оқу
əдістеріне
матамайтын
, 
ал
қиыншылықтарды
жеңуге
көмектесетін
, 
қажет
болса
, 
жəрдем
беретін
жебеуші
– 
мұғалім
иеледі
. 
Жалпыға
бірдей
мызғымас
оқу
бағдарламалары
мұғалім
тарапынан
тек
жалпылай
мазмұны
ғана
анықталған
бағыттау
бағдарламаларымен
ауыстырылды
. 
Ауызша
жəне
жазбаша
сөздің
орнына
оқушылардың
өзіндік
дербес
зерттеу
жұмыстарын
ұйымдастыруға
бағышталған
теориялық
жəне
практикалық
дəрістер
келді
. 
Кейінгі
кезеңдерде
жүргізілген
зерттеулер
ежелгіден
, 
дəстүрлі
жəне
жаңашыл
дидактикалық
жүйелерден
ең
құнды
болған
тараптарын
сақтап
қалып
, 
күнделікті
маңызды
болған
мəселелерді
шешудің
жаңа
жолдарын
табуға
бағытталды
. 
Бұл
ізденулерден
кейін
орын
иеленген
оқу
жолдары
бүгінгі
заман
дидактикасының
жаңа
жүйесін
құрады
. 
Жаңа
бағыттар
арасында
белгілі
американ
психологы
жəне
педагогы

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: