Картадан азимутпен қозғалуға қажетті деректерді да-

320
белгілер сияқты оңай есте сақталатын, жылдам танып білуге 
мүмкіндік беретін заттар таңдалады.
Бағдарларды таңдағанда қозғалатын бағыттың жекелеген 
бөліктеріндегі бағдарларды таңдау барысында бағытты дұрыс 
ұстау əдістері мен нақтылығы ескерілуі тиіс. Мысалы, жаяу 
қозғалу кезінде жүріп өткен жолдың ұзындығы мен компас бой-
ынша бағытты ұстану дəлдігі 0,1 тең.
Егер қозғалатын жолмен бағдардың арақашықтығы 4шақырым 
болса, келесі бағдарға дейінгі ауытқу 400 метрге тең болады.
Білдірмей келуді қамтамасыз ету үшін бағыттарды жылғаларды 
бойлай құрады. Бағытпен қозғалу барысында көрінбей жүру үшін 
жолдар мен төбеге шығуға тыйым салу қаже
Картадағы нысанмен жергілікті жердегі нысандардың бағыты 
сай келуі керек [8.13, 8.14-суреттер]. Егер өзің тұрған нүктенің 
орны картада белгілі болса, бағдарлардың бағыты дұрыс анықтал-
са, сол жаққа қарай карта арқылы нысаналайды. Ол үшін өзі 
тұрған нүктеден бағдарлайтын нысанға бағыттап сызғыш қояды. 
Сызықтың қабырғасы жергілікті жердегі нысанға сай келуі тиіс.
Түнде нашар көрінетін жағдайды жəне бағдарлық нысандарға 
кедей жерлерде картада тұсбағдар арқылы бағдарлайды. 
Тұсбағдардың магниттік бағдарын босатып, 0º-180º топографиялық 
картаның тік бағыттағы шақырымдық сызығымен сай келетіндей 
жағдайда орналастырып, тілін бағытқа енгізілетін түзетуге 
сəйкес 3 бұрыш жасайтындай жағдайға келгенше бұрамыз. 
Егер түзету 3º кем болса, онда 0º келгенше бұрамыз. Адрианов 
тұсбағдарының лимбасының шкаласы 3º кейін жүргізілгендіктен 
жергілікті жерде бұрышты жоғары дəлдікпен өлшеу мүмкін емес. 
Өзің тұрған жердің орнын жергілікті жерді картамен беттестіріп 
көз мөлшерімен жергілікті нысандармен салыстыру арқылы жəне 
арақашықты өлшеп немесе жүріп өту арқылы анықтайды.
Егер нүктелік бағдарлар (жеке тұрған ағаш, бұлақ) болса, 
бағдарлар өзі тұрған орынды картадан еш қиындықсыз таба алады.
Ашық жердегі А нүктесінің өзің тұрған нүктеден қашықтығын 
көз мөлшерімен немесе олардың арақашықтығын өлшеу арқылы 
анықтайды. Тұсбағдармен бағдардың азимутын жəне оған 
дейінгі арақашықтықты өлшеп, одан соң шартты белгіден өзің 
тұрған нүктеге дейінгі кері азимутты анықтап, арақашықтықты 
масштабқа салып өлшейді. Егер өзің тұрған нүктеден бір бағдар 

321
көрінетін болса, сызықтық кескінді жүріп өтіп, кесте сызу арқылы 
өзің тұрған нүктенің орнын анықтайды. 
Ол үшін алдымен тұсбағдармен немесе жергілікті жердегі 
сызықпен бағдарлап, содан соң бағдардың картадағы белгісіне
сызғышты қойып, жергілікті жердегі бағдарлық нысанға 
бағыт тайды да, жолдан (байланыс желісінен) нүктеге дейін түзу 
сызық жүргізіп тұрған нүктенің орнын табады. Жергілікті жер де 
қозғалғанда картаның бетін жергілікті жермен салыстырып, өзі 
тұрған орынды оның маңында кескінделген бағдарлық нысан-
дардың бірінші ірісін, содан соң ұсақтарын тауып алады.
Бағытпен қозғалғанда жұп адымды үздіксіз санап отыру 
қажет. Көріну нашар болғанда (түнде), бағытты тек тұсбағдармен 
анық тайды. Сондықтан бағытты дұрыс бақылап арақашықты 
өлшеп отыру қажет. Картадан көзге көрініп тұрған заттарды тау-
ып алу үшін оған дейінгі қашықтықты көз мөлшерімен анықтап 
картадағы нүктеге дейін масштабқа сай өлшеп алып, сызықтың 
соңынан нысанның кескінін табады.
Картада кескінделген нысандарды жергілікті жерден табу 
үшін өзің тұрған жерді картадан тауып алып, одан нысаналайтын 
затқа дейінгі қашықтықты ойша анықтайды. Картаны қолданып 
таныс емес жерлердегі бағытпен қозғалуды ұйымдастырғанда 
картадан қозғалатын жағдайды анықтап, бағытты бағдарлаудың 
ең тиімді жолын таңдайды. Картаның бетіне қозғалатын бағыттың 
сызықтарын түрлі түсті қарандашпен сызып, жер бетіндегі 
бағдарладың арақашықтығын өлшеп жазады. Егер жүретін жол 
ұзақ болса, онда тоқтап демалатын, қонатын жерлерді картада 
белгілейді. Бағытпен қозғалу барысында жергілікті жердегі ны-
сандар мен картаны салыстырып, бағдарлық нысандарды тауып 
отыра ды.

жүктеу/скачать 11,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: