Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

324
өзгерістерге
алып
келуде
. 
Озон
қабатының
жұқаруы
Жер
шарын
-
дағы
тіршілік
дүниесіне
, 
адамзат
өркениетіне
зор
қауіп
төндіруде
.
Осы
себепті
бұл
апатты
құбылыс
адамзаттың
ғаламдық
пробле
-
масына
айналып
отыр
. 
Озон
қабатының
жұқаруын
мейлінше
тежеу
мақсатында
1985 
жылы
Вена
конвенциясы
, 1989 
жылғы
Монреаль
хаттамасы
бойынша
озонды
ыдырататын
қосылыстарды
шығаруды
шектеуге
қол
қойылды
. 
Қазіргі
кезде
дүниежүзі
қауымдастығы
бұл
шарттарды
орындауға
басты
назар
аударуда
.
Ормандар
 
аумағының
 
қысқаруы
.
Қазіргі
кезде
дүниежүзінде
ормандар
құрлықтың
30%-
ын
, 
яғни
жалпы
ауданы
4 
млрд
гектар
аумақты
алып
жатыр
. 
Соңғы
200 
жыл
ішінде
ормандардың
ауданы
екі
есеге
жуық
қысқарған
.
Жыл
сайын
жер
бетінен
жойылатын
ормандардың
шамамен
10 
млн
гектарын
тропиктік
ормандар
құрайды
. 
Олардың
тек
10%-
ы
ғана
қалпына
келтіреді
. 
Орман
алқаптарының
жойылуына
əсірессе
, 
апатты
өрттер
, 
қышқыл
жаңбырлар
, 
ағаштарды
есепсіз
кесу
себепші
болуда
.
Ормандар
ауа
мен
топырақ
қабатының
ластануынан
да
зардап
шегуде
. 
Мұның
барлығы
орман
алқаптарының
күрт
азаюына
, 
түр
құрамының
жұтандануына
себеші
болды
.
Атмосфераны
тұрақты
түрде
оттегімен
байытып
отырған
ормандардың
жойылуы
топырақтың
құнарлы
қабатының
тез
шайы
-
луына
, 
су
режимінің
өзгеруіне
кері
əсерін
тигізеді
.
Соңғы
деректерге
қарағанда
, 
ХХ
ғасырдың
екінші
жартысындағы
адамның
шаруашылық
əрекеті
əсерінен
мұндай
жерлердің
ауданы
9 
млн
км
2
артып
отыр
. 
Ал
30 
млн
км
2
аумақ
шөлейттенуге
ұшырауға
жақындап
тұр
. 
Шөлейттену
құбылысы
дүние
жүзінің
жүзден
астам
елін
қамтуда
, 
ол
əсіресе
дамушы
елдерді
тұралатуда
.
Шикізат
 
қорының
 
шектеулілігі
.
Адамзат
қоғамының
даму
та
-
рихы
– 
бұл
, 
ең
алдымен
, 
алуан
түрлі
ресурстарды
пайдалану
тари
-
хы
. 
Табиғат
қоғам
дамуының
барлық
кезеңдерінде
адамның
мекен
ортасы
болумен
қатар
, 
оны
тіршілігі
мен
шаруашылық
əрекетіне
қажетті
ресурстармен
қамтамасыз
ететін
шикізат
көзі
болып
келеді
. 
Адамзаттың
шикізатты
пайдалану
ауқымы
мен
деңгейі
қоғамның
əлеуметтік
-
экономикалық
қажеттіліктерімен
анықталады
, 
яғни
шикізат
түрлеріне
сұраныс
Жер
шарында
халық
санының
өсуімен
, 
өндірістің
қарқынды
дамуымен
байланысты
жылдан
-
жылға
арта
түсуде
.
ХХ
ғасыр
ішінде
жер
қойнауынан
бүкіл
адамзат
тарихында
өндіргенінен
əлдеқайда
көп
пайдалы
қазбалар
алынған
.

325
Энергетикалық
 
проблема
.
Энергетикалық
ресурстар
өндірісінің
монополиялануы
, 
тұтыну
салаларының
қарқынды
дамуы
энергетикалық
шикізаттың
тапшылығына
жəне
олардың
бағасының
күрт
артуына
себепші
болуда
.
Шикізат
түрлерін
өндіру
жəне
тасымалдау
барысында
экологиялық
талаптарды
орындау
қажеттілігі
энергетикалық
про
-
блеманы
ушықтыра
түсті
. 
Бастапқы
энергетикалық
ресурстар
қатарына
жататын
мұнай
, 
табиғи
газ
, 
көмір
, 
жанғыш
тақтатастар
, 
шымтезек
, 
ағаш
, 
су
ресурстары
қорының
шектеулі
болуы
қалпына
келетін
немесе
сарқылмайтын
балама
ресурс
түрлерін
пайдалануды
жеделдетті
.
Қазіргі
кезде
дүниежүзінің
40 
елінде
АЭС
бар
немесе
салынып
жа
-
тыр
, 
оларда
орнатылған
атомдық
реактор
блоктарының
жалпы
саны
445-
тен
асады
. 
Олардың
үлесіне
дүниежүзінде
өндірілетін
электр
энергиясының
17%-
ы
тиесілі
. 
Кейбір
елдерде
АЭС
-
ң
электр
энер
-
гиясы
өндірісіндегі
үлесі
басқа
энергия
көздерімен
салыстырғанда
басым
бола
бастады
.
Францияда
бұл
көрсеткіш
77%-
ға
, 
Литвада
83%-
ға
тең
. 
Осыған
қарамастан
көптеген
елдерде
АЭС
салуға
қарсы
қоғамдық
қозғалыстар
жұмыс
істейді
. 
Əсіресе
, 
бұл
қозғалыстар
Фукусимада
болған
апаттан
кейін
ерекше
қарқын
алуда
. 
Шикізат
 
тапшылығын
 
жою
 
жолдары
.
Өнеркəсібі
жоғары
деңгейдегі
дамыған
елдердің
шикізат
түрлеріне
сұранысы
, 
негізінен
, 
дамушы
елдерден
есебінен
қамтамасыз
етіледі
. 
Маңызды
шикізат
түрлерінің
барлығын
дерлік
сырттан
əкелетін
Жапонияны
былай
қойғанда
, 
салыстырмалы
түрде
энергетикалық
жəне
минерал
-
ды
шикізат
түрлеріне
бай
АҚШ
-
тың
өзі
темір
кенінің
1/3 
бөлігін
, 
бокситтің
90%-
ға
жуығын
сырттан
сатып
алады
.
Шикізат
тапшылығы
проблемасын
шешу
үшін
қазіргі
кезде
жаңа
кен
орындарын
игерумен
қатар
, 
шикізат
түрлерін
жасанды
жаңа
материалдармен
алмастыру
, 
металл
сынықтарын
қайта
қорытып
, 
пайдалану
, 
қағаз
қалдықтарын
екінші
рет
өңдеу
тəрізді
шаралар
пай
-
даланылуда
. 
Қазіргі
кезде
өндірісте
пайдаланылатын
металдардың
30%-
дан
астамы
қайта
қорытылған
металл
сынықтары
болып
табы
-
лады
.
Дүниежүзілік
 
мұхит
 
проблемалары
. 
Жер
шарындағы
тіршілік
үшін
Дүниежүзілік
мұхиттың
алатын
орны
ерекше
. 
Мұхит
сулары
атмосфераны
оттекпен
байытады
, 
адамдарды
құнарлы
да
пайда
-
лы
азық
-
түлікпен
қамтамасыз
етеді
. 
Сонымен
қатар
Дүниежүзілік

326
мұхиттың
арзан
да
тиімді
көлік
жолы
дүниежүзі
елдері
арасындағы
халықаралық
қарым
-
қатынасында
да
маңызды
орын
алып
келеді
. 
Құрлықтағы
кейбір
минералды
ресурстардың
азаюы
өндіріс
ауқымы
тез
ұлғайып
жатқан
жағдайда
мұхит
суларынан
кен
өндірудің
, 
əсіресе
6 
мұнай
мен
газ
өндірудің
жедел
дамуына
себепші
болып
отыр
.
Дүниежүзілік
азық
-
түлік
проблемасының
туындауы
мұхит
сула
-
рын
биологиялық
ресурс
ретіндегі
қолданылу
аясын
да
күннен
күнге
кеңейтуде
. 
Ғылым
мен
техника
жетістіктері
мұхит
суынан
тек
мұнай
мен
газ
ғана
емес
, 
темір
-
марганец
конкрецияларын
; 
сутек
изотопы
– 
дейтерийді
айырып
алу
; 
орасан
зор
толысу
энергиясын
алатын
электр
станцияларын
салу
; 
теңіз
суын
тұщыландыру
істерінде
жаңа
жобалар
ашуда
.
Ресейде
Ақ
теңіздегі
Мезень
қойнауында
қуаты
10-15 
млн
кВт
, 
Ақ
теңіздің
өзінде
қуаты
14 
млн
кВт
; 
Охот
теңізінде
қуаты
30-100 
млн
кВт
Пенжина
; 
Франциядағы
Котантен
түбегінің
Ла
-
Манш
жағалауында
қуаты
50 
млн
кВт
; 
Ұлыбританияда
– 
Бристоль
шығанағындағы
Северн
өзенінің
сағасында
; 
Үндістанда
– 
Арабия
теңізінің
Кач
шығанағында
өте
қуатты
толысу
электр
станцияларын
салу
мүмкіндіктері
қарастырылуда
.
АҚШ
-
та
Гольфстримнің
орасан
зор
энергиясын
пайдалану
жо
-
басы
жасалған
. 
Ол
үшін
судың
терең
қабатында
диаметрі
80 
метрлік
турбиналар
орнату
көзделген
. 
Мұндай
қатарластыра
салынған
тур
-
биналар
тізбегі
арқылы
100 
млн
кВт
электр
қуатын
алуға
мүмкіндік
береді
.
Шаруашылық
əрекеттердің
қоршаған
ортаға
зиянды
ықпалын
азайту
мақсатында
жаңа
технологияларды
енгізу
, 
қалдықтарды
өңдеу
мен
зарарсыздандыру
шараларын
кеңінен
жүргізу
қажет
.
Табиғат
ресурстарын
сақтау
мақсатын
көздейтін
технологиялар
-
ды
жаппай
енгізу
, 
арзан
энергия
алудың
балама
көздерін
кеңінен
пайдалану
, 
экологиялық
бақылау
мен
талаптарды
күшейту
сияқты
іс
-
шараларды
тұрақты
жүргізу
арқылықоршаған
орта
мəселелерін
шешу
бағытында
игі
қадамдар
жасауға
болады
.
Жалпы
 
алғанда
 
табиғат
 
қорғау
 
мəселелері
 
экономикалық
, 
əлеуметтік
, 
экологиялық
-
географиялық
 
мəселелелердің
 
күрделі
 
жиынтығынан
 
тұрады
. 
Ол
 
мəселелерді
 
салауатты
 
түрде
, 
өз
 
уақытында
 
шешу
 
арқылы
 
ғана
 
болашаққа
 
сеніммен
 
қарай
 
аламыз
.

327

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: