Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

390
ауқымы
біршама
ірі
(
жүздеген
километрге
созылатын
) 
жалпы
пішіні
антиклинді
болып
келетін
құрылым
.
Аңғар
 
беткейі
– 
өзен
аңғарының
екі
жағалауын
оқшаулап
шектейтін
, 
еңістігі
өзен
арнасына
бағытталған
көлбеу
жазықтық
. 
Оның
беті
жыра
, 
сай
жəне
басқа
да
жуып
-
шаю
əрекеттерінен
пайда
болған
элементтерден
тұрады
.
Аңғарлардың__морфологиялық__элементтері'>Аңғарлардың
 
морфологиялық
 
элементтері
– 
арна
, 
жайылма
, 
терраса
, 
аңғар
жағалауындағы
беткейлер
.
Аңғарлар
 
ассиметриясы
– 
аңғар
жағаларының
бір
-
бірінен
биіктігі
, 
террасалар
саны
жəне
көлденең
қимасының
сипаты
тұрғысынан
əртүрлі
болуы
.
Арна
– 
өзен
суы
үнемі
үздіксіз
ағатын
аңғар
табанының
ең
теренделген
бөлігі
.
Аридтік
 
климат
– 
қуаңшылық
немесе
аңызақ
климат
.
Астеносфера
 
– 
Мантия
қабаттарын
құрайтын
заттардың
балқығын
күйде
болатын
аймақтары
. 
Осы
зоналарда
вулкан
ошақтары
орналасады
, 
сонымен
бірге
, 
Жер
қыртысында
байқалатын
тектоникалық
əрекеттердің
көздері
шоғырланады
.
Атырау
 
– 
ірі
өзендердің
мұхитқа
, 
көлге
немесе
шығанаққа
құяр
сағасында
олардың
ағысы
кенеттен
баяулауы
салдарынан
ағызып
əкелген
лай
-
құмдардың
су
қоймасының
түбіне
шөгіп
, 
суастында
ысырынды
конус
түзуі
. 
Осылайша
ол
бірте
-
бірте
биіктеп
, 
құрлыққа
айналып
, 
атырау
 
деп
аталатын
ерекше
бедер
пішінін
құрайды
.
Батиметрия
 
– 
теңіз
жəне
мұхит
түбінің
гипсометриясы
.
Батолит
 – 
жер
қыртысын
жарып
шыға
алмай
, 
жер
қойнауында
қатып
қалған
интрузифті
жыныстардың
алып
жиынтығы
. 
Олар
сопақша
немесе
дөңгелек
пішінді
болып
келеді
, 
жыныстардың
ау
-
даны
бірнеше
жүздеген
км
-
ден
мыңдаған
км
-
ге
жетеді
.
 
Батолиттер
граниттер
мен
гранитті
диориттерден
құралады
. 
Аса
ірі
батолиттер
жүйесі
Аляска
жотасы
мен
Кавказ
тауларында
таралған
.
Бархандар
(
құм
шағылдар
) 
симметриясыз
, 
үстінен
қарағанда
жарты
айға
ұқсаған
немесе
орақ
пішіндес
жел
ескен
бағытқа
көлденең
орналасқан
құм
төбелер
.
Бедленд
 –
өте
жиі
тілімделген
эрозиялық
ландшафт
. 
Беткей
 –
көтеріңкі
жəне
ойыс
жер
бедері
пішіндерін
бір
-
бірінен
оқшаулайтын
еңіс
жазықтықтар
. 
Биономиялық
 
талдау
– 
палеогеографиялық
физикалық
-
географиялық
жағдайдың
уақыт
аралығындағы
өзгерістерін
тірі
организмдердің
қалдықтарын
зерттеу
арқылы
жүргізу
.

391
Вулканизм
 (
лат
.
 “
вулканус
” – 
от
 
құдайы
)
– 
магманың
жер
бетіне
тасып
төгілуімен
байланысты
процестер
.
Геологиялық__қима__(_разрез_)'>Геологиялық__карта'>Геологиялық
 
карта
– 
топографиялық
негізде
(
бедер
-
қоңыр
сызық
) 
белгілі
бір
аудандағы
тау
жыныстарының
(
жер
бетіне
шығып
жатқан
) 
таралуын
, 
олардың
шекарасын
жату
жағдайларын
, 
жасы
мен
құрамына
қарай
жіктеп
көрсететін
сызба
.
Геологиялық
 
қима
 (
разрез
)
– 
ойша
жүргізілген
тік
жазықтықта
тау
жыныстарының
жер
бетінен
белгілі
бір
тереңдікке
дейін
орналасу
, 
жату
жағдайын
жəне
таралуын
көрсетеді
. 
Геологиялық
қима
геологиялық
карта
көмегімен
кейде
дəлірек
болу
үшін
бұрғылау
жұмыстарының
, 
геофизикалық
зерттеу
деректерін
пайдаланып
та
жасалады
.
Геологиялық
 
процестер
 – 
Жердің
ішкі
қойнауында
жəне
бетінде
үздіксіз
жүріп
жатқан
, 
əрі
Жердің
ішкі
құрылысына
, 
құрамына
, 
оның
жер
бедері
пішіндеріне
тікелей
əсер
ететін
процестер
немесе
əрекеттер
.
Геоморфологиялық
 
карталар
 
–
 
далалық
геоморфологиялық
зерттеу
материалын
толығымен
анық
, 
қорытып
, 
графикалық
тəсілмен
көрсететін
құрал
. 
Геоморфологиялық
карталар
өздерінің
масштабына
, 
мазмұнына
жəне
койылған
мақсатына
қарай
əртүрлі
болып
келеді
.
Геосинклиналь
– 
соңғы
тау
жасалу
нəтижесінде
ішкі
күштердің
ықпалы
күшті
байқалатын
, 
қатпарлану
, 
жер
сілкіну
жəне
жанар
-
тау
атқылау
процестері
қатар
жүретін
, 
литосфералық
тақталарды
өзара
біріктіретін
немесе
материктердің
жағалық
бөлгінен
оларды
ұлғайтатын
жер
қыртысының
қозғалмалы
аймағы
.
Геохронологиялық
 
кесте
 – 
жер
қыртысы
құрылымының
алуан
түрлілігі
, 
оның
ұзақ
геологиялық
даму
кезеңдерінен
өтуі
, 
эралар
мен
дəуірлердің
аттары
, 
олардың
ұзақтығы
, 
сол
кезеңдегі
басты
геологиялық
оқиғалар
мен
тіршіліктің
дамуы
, 
қалыптасқан
пайдалы
қазбалар
түрлерін
көрсететін
кесте
. 
Дəуірлердің
аттары
сол
дəуірге
сəйкес
келетін
тау
жыныстарының
сипатына
(
таскөмір
, 
бор
), 
олардың
алғаш
табылған
орнына
(
кембрий
, 
девон
, 
пермь
) 
немесе
басқа
себептерге
(
ордовик
, 
силур
– 
Ұлыбритания
жеріндегі
ежелгі
тайпа
атаулары
) 
байланысты
да
қойылған
. 
Сол
сияқты
кейбір
кезең
аттары
олардың
жасына
(
архей
, 
мезозой
, 
палеоген
, 
неоген
) 
сəйкес
аталады
.
Гумидтік
 
климат
–
аса
ылғалды
климат
.
Делювийлік
 
беткейлер
 - 
жиі
тор
тəрізді
тілімденген
, 
жаңбыр
немесе
қар
сулары
ағындарының
əсерінен
борпылдақ
бос

392
жыныстардың
төмен
қарай
орын
алмастыру
нəтижесінде
пайда
болған
еңіс
көтеріңкі
жазықтар
.
Денудация
 
–
(
лат
. 
denudatio
– 
ашылу
) 
үгіліске
ұшыраған
бөлшек
заттардың
тасымалдануының
жəне
шөгуінің
жинақтық
процестері
.
Дизьюнктивті
 (
лат
.
 “
дизьюнкто
” - 
үзіп
 
ажырату
) 
дислокация
–
тау
жынысы
қабаттарының
ішкі
күш
əрекеттеріне
байланысты
əртүрлі
бұзылыстарға
ұшырап
, 
үлкенді
-
кішілі
немесе
ірілі
-
ұсақты
бөліктерге
ыдырауы
; 
кейде
тектоникалық
жарықтар
бойымен
жоғары
-
төмен
немесе
көлденең
бағытта
ығысып
, 
орын
ауыстыруы
. 

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: