Оқулық Алматы, 013 Қ. А. Абдуқадырова əож 665. 6/. (075. 8) Кбж 35. 514я73 а 14 Пікір жазғандар
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
munai
| Олефиндер<бүйір тізбектер саны көп болатын ароматты
көмірсутектер<нафтендер <парафиндер< бүйір тізбектері жоқ болатын ароматты көмірсутектер. Катализатордың қатысында атомаралық байланыс гетеролиттік үзіліске ұшырайды, демек бұл үзіліс барысында, бұрын екі байланыстырушы атомдарға жататын электрондардың жұптары, атомдардың біріне қарай өтеді: У-Х Н + + Х - , бұл жерде: У-Х- бастапқы валентті-қаныққан молекула, Н + -катион; Х - анион. Катализатордың қатысында термиялық реакциялардағы ра- дикалды-тізбекті механизмі термокаталитикалық процестердегі ионды-тізбекті механизмге ауысады. Бұл процесс барысында тіз- бектің түзілуі мен жалғасуына қатысатын заттар, бос радикалдар емес, иондар болып табылады. Қышқылдық қосылыстың ыдырауы мен оның алкеннің прото- нымен өзара əсерлесуі реакцияның инициирлеуші процесі болып табылады. Нəтижесінде құрамына үшвалентті оң көміртек атомы кіретін, карбкатион (карбоний ионы) түзіледі: R- CH = CH 2 + H + R- + CH-CH 3 + A - Карбкатиондар өте белсенді болады жəне реакция тізбегін жалғастырады. Өзінің белсенділігіне байланысты көмірсутектердің катиондарын келесі өспелі қатарға орналастыруға болады: < R + үшіншілік < R + екіншілік біріншілік < + С 2 Н 5 < + СН 3 Бұл индукциялық эффектісімен байланысқан. Көмірсутек топ- тарының оң зарядталған көміртек атомымен байланысы көп болған сайын, бұл карбкатионның белсенділігі аз болады, демек бұл карбкатион тұрақты болады. Карбоний иондарының тұрақтылығы 241 қатары оның белсенділігінің тұрақтылығы қатарына қарама-қарсы болады. Əр зат өзінің тұрақты пішініне ие болуға ұмтылғандықтан, онда карбоний иондарына сутектің немесе метилді топтардың ығысуымен молекуладағы ішкі қайта топтасу тəн. Басқаша айтқанда, карбоний иондары изомерлі ионның түзілуіне əкелетін, қаңқалы изомерленуге ұшырайды. Мысалы: R- C + HCH 3 - CH 2 - CH 3 R- СH + CH 3 -CH 3 R-C + -CH 3 Қаңқалы изомерлену процесінен басқа, карбоний ионы үшін бейтарап молекулалармен əрекеттесу процесі жүреді. Бұл процесс барысында карбоний ионы тұрақты пішінге ие болады. Бейтарап молекулалармен əрекеттесу нəтижесінде жаңа карбкатиондар мен жаңа қаныққан жəне қанықпаған молекулалар түзіледі. Мысалы: R- C + H – CH 3 + С 4 H 10 С + 4 H 10 R+ CH 2 - CH 3 R- C + H – CH 3 + С 4 H 8 С + 4 H 10 R-CH 2 = CH 2 Бұл процесс тұрақты заттардың түзілуіне жəне көп көміртек саны бар карбоний иондарының олефиндер мен көміртек саны аз жаңа карбкатионға ыдырауына əкеледі. Мысалы: CH 3 – CH – C + H 2 + R CH 3 – CH = CH 2 + R + Ыдырау зарядталған көміртек атомынан санағанда, І байланыс бойынша жүреді. Карбкатионның айналуы мен оның бейтарап молекулалармен əсерлесуі тізбектің жалғасу деңгейі болып табылады. Бұл процестер термокаталитикалық процестердің көптеген əртүрлі өнімдерінің тү- зілуіне əкеледі. Тізбектің үзілуі карбоний ионы мен алюмосиликаттың анионының арасындағы реакция нəтижесінде жүзеге асады: R- CH 2 – C + H 2 + |