Оқулық Алматы, 020 ӘӨЖ 811 кбк 81. Е 79
жүктеу/скачать 5,96 Mb. Pdf көрінісі
|
Есеналиева Ж. САЛЫСТЫРМАЛЫ ТЫЛ БЫЛЫМЫ 2021 от 7 апреля
| якут, тува, қарағас
тілдері; 2) Хакас немесе абакан группасы – хакас тілі (барлық диалектілермен); 3) Алтай группасы – алтай тілі (барлық диалектілермен); 4)Батыс-Сібір группасы – чулым, барабин, тюмень, тобыл татарларының диалектілері; 5) Волга-Орал шруппасы – татар тілі, башқұрт тілі; 6) Орта Азия тілдері группасы – жаңа ұйғыр тілі, өзбек тілі, қарақалпақ тілі, қазақ тілі, қырғыз тілі; 7) Оңтүстік-батыс немесе түрік группасы – түрікмен, азербайжан, түрік тілдері. Атақты түрколог С.Е. Малов түркі тілдерінде жазылған ескі жазба ескерткіштерді зерттеп, олардың тарихын, бір-бірімен қарым-қатынасы негізінде фонетикалық өзгерістерін салыстыра келіп, шығыс түркі тілдерінің батыс түркі тілдеріне қарағанда ескі элементтердің көп сақталғанын дәлелдейді, көбінесе дыбыстардың өзгешелігін есепке алады. С.Е.Малов барлық түркі тілдерін ең көне, көне, жаңа, ең жаңа деп 4 топқа бөледі. – 72 – Салғастырмалы тіл білімі Н.А. Баскаковтың классификациясын түркі тілдерінің ең толық жасалған классификация екенін көптеген ғалымдар айтып жүр. Ол түркі тілдерінің фонетикалық, морфологиялық ерекшеліктерін анықтайтын кең көлемді тіл материалдарын зерттеп, оны түрлі жағдайлармен байланыстырады. Осының нәтижесінде барлық түркі тілдерін батыс ғұн және шығыс ғұн бұтағы деп екіге бөледі. Н.А.Баскаковтың классификациясы бойынша батыс ғұн бұтағына қазақ, түрік, өзбек тілдері енеді. Ғалымның көрсетуінше, қазақ тілі – қыпшақ тобының қыпшақ-ноғай тобына, түрік тілі – оғыз тобының оғыз-селжук тобына, өзбек тілі – қарлұқ тобының қарлұқ-ұйғыр тармағына жатады. Бұл тілдердің үшеуі де агглютинатив- синтездік тілдер құрамына енеді. Жалпы түркі тілдерінің басқа тілдерден айырмашы- лығы – қосымшалардың түбір морфемадан соң жалғануында. Сондықтан түркі тілдері жалғамалы тілдерге жатады. Өйткені, «бұл тілдерде жаңа сөздердің туу формасы қосымшалар арқылы болады». Түркі халықтарының ортақ атауына айналған «түркі» терминінің қалыптасу тарихы төңірегінде осы кезге дейін айтылып жүрген бірнеше пікірлер бар. А.Н.Кононовтың пікіріне сүйенсек, бұл этноним о баста түркі және моңғол тілдеріндегі саяси термин ретінде қалыптасқан. Көне қытай жазбаларындағы деректеріне сүйенсек «түрік» сөзі «күшті, берік» ұғымын берген. Осы ұғымның негізінде «түркюдтер» деген атау пайда болған. Көне түркі дәуірінде өздерінің алғашқы мемлекетін құрған түркію тайпаларының атауы осы сөздің негізінде қалыптасқан. Көшпелі Түркі империясы мен оның құрамына кірген түркі тайпаларының өмірі туралы мәлімет бізге Орхон-Енисей жазба ескерткіштері арқылы жетті. Түрік тілі мен татар тілінің туыстастығы Еуропаға белгілі болғаннан кейін түрік, татар этнонимдері тең дәрежеде қолданыла бастады. Түркі тілдері деген ұғым түрік-татар тілдері тіркесі арқылы беріле бастады. Мысалы, Қазан – 73 – Есеналиева Жанар университетінде ашылған кафедра түрік-татар тілдері кафедрасы деп аталады. Сондай-ақ 1839 ж шыққан М.А.Казем- Бектің еңбегінде түрік пен татар сөзін қарама-қарсы қояды. Сонымен қатар М.А.Казем-Бек өз грамматикасында түркі сөзін де қолданады. А.Н.Самойлович өзінің арманына ХХІ ғасырда жетті. 1935ж КСРО Ғылым академиясының академик Н.Я.Маррға арналған ғылыми жинағында ресми түрде жүктеу/скачать 5,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|