Оқулық Алматы 2011 Пікір жазғандар: Филология ғылымдарының докторы, профессор Т. С. Тебегенов

«Каудильо көлеңкесі» атты роман 30-шы жылдары халық арасында кең таралып, үлкен сұранысқа ие болады. Бұл кітаптың авторы Мартин Луис Гусман (1887-1976) өзінің саяси романында каудильизм тақырыбын көтереді. Каудильизм тақырыбы кейін де латынамери­калық әдебиетте өз жалғасын табады.

Билік үшін диктаторлық күрес Мигель Анхел Астурисаның «Сеньор Президент» атты романының негізгі өзегі болады. Астуриас Гватемаладан шыққан. Оның шығармашылығы­нан латынамерикалық мәдениетке тән саяси еркіндікті іздеу формасы айқын байқалады. 1933 ж. жазылған роман тек 1946 ж. бастап мәлім болады. Ол Гватемалада демократиялық үкімет орнаған соң мүмкін болған. Жазушы романда жасаған диктатор бейнесі арқылы отандық және Латын Америка тарихында болған барлық диктаторларға тән қасиеттерді шебер бейнелейді. Бұл бейненің әмбебаптығы «Апта, ай, жыл» романында көрсетіледі. Кейінгі көптеген латынамерикалық жазушылар бұл тақырыпты өз шығармаларында одан әрі жалғас­тырады. Астуриастың проза поэтикасының қалыптасуына оның көркем тілі мен ежелгі мәдениетке деген қызығушылығы едәуір әсер етеді. Астуриас Сорбон­нада білім алып жүргенде ежелгі жануарлар мифологиясын зерттей бастайды. Сол кезде жазушы «Пополь – Вух» халықтық эпосты испан тіліне аударды. Парижде оның «Жұлдыз сәулесі» атты поэтикалық еңбегінің «Гватемала аңыздары» деп аталуы кездесоқтық емес. Бұл шығарма Мадридте жарық көріп, жас жазушының ұлттық мәдениетке, мифологияға деген асқан қызы­ғу­шылығын көрсетеді. «Маис адамдары» романы үндістердің фантастикалық дүниетанымы мен дәстүрлеріне негізделеді. Бұл миф сюжетсіз баяндалып, патриархалдық қоғамдағы өмір сүру салты мен отарлаушылырдың әкелген бөтен салттардың қақтығысын сипаттайды. Астуриас шындық пен қиялды шебер үйлестіре отырып, үндістердің Гаспар Илом бастаған соғысын көркем суреттейді. Миф арқылы үнді халқының бастан кешірген қайғы-қасіретін көрсетеді.

Жазушы өзінің «Мулат әйел» (1963), «Моладрон» (1970) және «Әуесқой құс» (1972), сонымен қатар «Ида Сольдің айнасы» (1967) атты шығармала­рында өз елінің мәдениеті мен өткенін сөз қылады. Астуриастың шығармашылығы жылдан-жылға кеңейе түседі. Романдардағы миф бүкіл әлемге танымал болады. Аструиас осындай тәсілдерді қолданып, Латын Америка дәстүрле­рін толық ақтайды. Жазушы үндістердің мәдениетіне ене отырып, онда қазіргі заманда орын алған өзекті мәселерді қозғайды. Сонымен қатар ол жаңа заманға оралып, миф мүмкін­діктерін пайдалана отырып, жалпы заңдылықтардың бүге-шүгесіне дейін көрсетеді. Ол түрлі дәуір­лер мен кезеңдерді біріктіре отырып, жеке мәселелерден жалпы адамзаттық өзекті мәселелерге көшеді.

50 жылдары Астриуас «Бананды трилогия» идеясын бастайды. Онда Орталық Америка елдеріндегі империализмнің билігі көрсетіледі. Трилогияның алғашқы романы «Боранда» (1950) ауылшаруашылық жұмысшылары мен ұсақ жер иеленушілердің ауыр өмірі мен олардың америкалық банан компаниясы «Тропикаль Плантанер» туралы айтылады. Романның басты кейіпкері Жасыл Лапа банан компаниясын басқарады. Шығарманың соңы ерекше аяқталады. Үнді сиқыршысы Чама дауыл шақырып, банан плантацияларын жойып, «Тро­пи­каль Плантанер» жүйесінің іргесін босатады.

Астриуас өзінің «Жасыл Папа» (1954) романында ХХ ғасырдағы авантю­ристер мен флибустердің бейнесін үлкен шеберлікпен көрсетеді. Жасыл Папа америкалық жергілікті тұрғындардың арасында бүлік шығарумен айналысады. Ол «Тропикаль Плантанердің» президенті болады. Аустриуас оны «чек кітапшасы мен қонжықтардың серісі» деп атайды. Бірақ Мейлер Томпсонның тримуфы қайғылы билік үшін күрес жолында сүйікті қызы Майариден, кейін әйелінен, ал трилогияның соңғы бөлімінде өзінің мұрагері немересінен айрылады. Күйзеліске ұшыраған кейіпкер соңында өлімге ұшырайды. Астириуас өзге шығармаларындағыдай «Жасыл Папа» романын ауыз екі тілге жақын тірі тілмен жазып, көптеген диалогтар мен стилистикалық қайталау­ларды да келтіреді, Гватемалла үндістерінің поэтикалық сөздігіне сәйкес лексиканы қолданады. Шығарманың кейіпкерлерінен қарапайым адамдарды да, ертегідегі сиқыршы адамдарды да (Чипо, Чама, Почоте Пуак) көруге болады.

«Көмілгендердің көздері» (1966) трилогиясының қорытынды бөлігінде өзінің атауындай үндістердің айтуы бойынша көмілген адамдардың көздері жерде әділдік орнағанша ашық жататыны айтылады.