Оқулық Алматы, 2014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің

Бақылау сұрақтары
1.  Жоғарғы молекулалық қосылыстар қалай жіктеледі?
2.  Химиялық  талшық  қандай  топтарға  бөлінеді?  Мысал 
келтіріндер.
3.  Химиялық  талшық  өндірісінде  қолданылатын  полимерлерге 
қандай талаптар қойылады?
4.  Химиялық  талшық  алу  үрдісі  қандай  негізгі  операциялардан 
тұрады 
5.  Вискозды талшығы талшықтың қандай тобына жатады? Неге?
6.  Целлюлозаны вискозаға айналдыру үрдісі неге негізделген?
7.  Капрлактанның капрон талшығына айналу үрдісінің негізгі са-
тылары қандай?

269
 
15.3.  Каучукты жəне резинаны өндіру
Резинаны  алудың  негізгі  шикізаты  шикі  каучук  болып  табыла-
ды.  Өз  бетінен  каучук  ештеңеге  қолданылмайды.  Каучук  жоғары 
молекулалық  қосылыстарға  жатады.  Сыртқы  күштің  əсерінен  оңай 
деформацияланып  одан  кейін  бұрынғы  қалпына  тез  келеді.  Бұл 
жағдайды  былай  түсіндіруге  болады:  каучуктың  макромолекуласы 
бүктелген  күйде  болады  да,  түскен  күшті  алғаннан  кейін  қайтадан 
бүктеледі. 
Резинаны дайындау үшін табиғи жəне синтетикалық каучуктерді 
қолданады. Табиғи каучук Бразилияда өсетін «Гевея» деп аталатын 
өсімдіктің  сүтті  шырынынан  алады.  Анализ    каучуктың  көміртек 
пен  сутектен  тұратындығын,  яғни  көмірсутегі  класына  жататынын 
көрсетеді. 
Каучуктың макромалекуласы изопреннің элементарлық звенолары-
нан тұрады.
 
-ɋH
2
-C=ɋɇ-ɋɇ
2
-
n
CH
3
    
(ɋ
5
ɇ
8
)   Табиғи каучук
Каучук молекулаларының құрылысы сызықтық болады, бірақ олар 
түзу, созылмай, түйіншек тəрізді оралып, бірнеше рет иіліп жатады.
Табиғи  каучук  бензинде,  бензолда,  күкіртті  көміртекте  жəне  т.б. 
ериді.  Табиғи  каучук  негізінен  резина  алуға,  жəне  де  оның  ең  көп 
мөлшері автомовил шинін дайындауға, тек 1%-ы ғана аяқ киім өндірісі 
мен желім жасауға қолданылады.
Синтетикалық  каучук  (СК).  Қолдануына  байланысты  СК  жалпы-
лай міндет атқаратын жəне арнайы міндет атқаратын болып бөлінеді. 
Жалпылай міндет атқаратындарына: бутадиен (СКБ), бутадиен-стирол 
каучугі  (СКС);  арнайы  міндет  атқаратын  каучуктерге – бутадиен-ни-
триль (СКН), хлопренді (найрит), бутилкаучук, тиоколовый, сиоиконо-
вый (СКТ) жəне т.б. жатады.
Синтетикалық  бутадиен-стирол  каучуктарын  (СКС)  бутадиен  мен 
стиролды сополимерлеу арқылы алады. 
(-CH
2
-CH=CH-CH
2
)
n
-(CH
2
-CH-)
m
C
6
H
5

270
СКС құрамындағы стирол пайызына байланысты каучуктер əртүрлі 
таңбаланады.  Мысалы:  каучук  СКС-30  құрамында 30% стирол, 70% 
бутадиен    болады.  Каучук  құрамындағы  стирол  немесе  метил-стирол 
көбейген сайын каучуктың беріктілігі артады, бірақ желімдегіш  қабілеті, 
аязға  төзімділігі  жəне  иілгіш  қасиеті  нашарлайды.  Диэлектрикалық 
қасиеттері табиғи каучуктарға жақын, молекулалық массалары 10000-
нан 100000-ға дейін артады. 
США-да СКС синпол, филярен, Англияда нитол, Италияда эуропрен, 
Жапонияда нипол, ГФР-де бунатекс деген саудалық атаумен шығады. 
 Синтетикалық изопрен каучугі (СКИ-3) изопреннің полимері (2-ме-
тил-бутадиен-1,3) [-СН
2
-С(СН
3
)=СН-СН
2
-]
n
. 
Изопрен каучугін (CКИ-3) комплексті координациялық Циглер-Натта 
катализаторының жəне литийорганикалық қосылыстардың қатысында 
изопренді стереоспецификациялық полимерлеу арқылы дайындайды.
Полимерлеу үрдісі жылу бөлумен жүреді, оны келесі:
nC
5
H
8
 = (-C
5
H
8
-)
n
 -
H                   H = 75
кДж
теңдеуімен жазуға болады.        
75 - сурет. Бутадиен-стирол каучугін алу сызба-нұсқасы
1,2 – жинағыш, 3 – араластырғыш, 4 – эмульгатор дайындауға арналған аппарат; 
5 –  полимеризатор; 6 – латекс жинағыш; 7-8 – компрессор, 9 – буландырғыш 
колонна, 10,11-конденсатор, 12-дроссельді вентиль.

271
 
Үдерісте  еріткіш  ретінде  изопентан  қолданылады.  Бұл  еріткіш 
түзілген каучуктың бөлінуін жəне реакция температурасын реттейді
СКИ  беріктілігі  мен  желімдеу  қабілеті  жоғары, 100
0
С-ға  дейін 
қыздырғанда  қасиетін  сақтайды.  Барлық  қасиеттері  табиғи  каучукқа 
жақын  болғандықтан,  резина  дайындауға  табиғи  каучуктың  орнына 
жұмсалынады.  СКИ-3-тен  алынған  резиналар    майда,  бензинде  жəне 
басқа органикалық еріткіштерде ісінеді, ауа оттегімен тотығады, аязға 
төзімді жəне газды өткізбейді.
Хлорпрен  каучукті  (найрит)  хлорпренді  эмульсиялық  полимериза-
циялау арқылы алады. 
(-CH
2
-C=CH-CH
2
-)
n
Cl
Май, озон, атмосфера əсеріне тұрақты. Сондықтан хлорпрен каучугі 
жоғарыда айтылған заттарға керекті резина жасауға қолданылады.
Кремний органикалық (силикон) каучуктер – тұйық силоксандарды 
немесе сызықтық силоксандарды поликанденсациялау арқылы алына-
ды. Полимерлер құрамы сызықтық түрде болады, мысалы:
-Si-O-Si-O-Si-O-...
R
|
R
R
R
R
|
R
|
мұндағы, R,R 
/
– метил, этил, фенил, винил жəне басқа радикалдар.
Силикон каучуктары аязға, ыстыққа төзімді жəне жоғары қысымда 
жұмыс істейтін резиналар алуға қолданылады. Силикон каучуктарынан 
алынған резиналар 600-700
0
С-та ыдырайды, бірақ олар бірнеше секунд 
3000
0
С-қа төзеді. 
Резина бұйымдарын дайындау. Қолдануына байланысты резиналар 
мынадай топқа бөлінеді.
1. -50+150
0
С  температурада  қолданылатын,  жалпы  міндет  атқаратын 
резианалар (шиналар, аяқ киім, ремендер, амортизатор жəне т.б.).
2. 150
0
С жоғары температурада қолданылатын температураға тұрақ ты  
резиналар (машина, ұшақ бөлшектері, электрқозғалтқыштар жəне т.б.).
3.  Аязға тұрақты резиналар.
4.  Озон, оттегі, қышқыл, сілті тұздар жəне т.б. химиялық реагент-
терге тұрақты резиналар.
5.  Бензин, керосин, мұнай, майға тұрақты резиналар.
6.  Жылу изоляциялық материалдарға қолданатын газ толықтырғыш  
резиналар.

272
7.  Рентген  аппараттарының  бөлшектерін  дайындауға  қолданатын 
радиацияға тұрақты резиналар.
8.  Кабелдерді изоляциялауға жəне т.б. қолданылатын диэлектрикалық 
резиналар.
Резина  бұйымдарын  өндіру:  шикі  резинаны  дайындау,  формалау, 
вулкандау сияқты үш негізгі сатыдан тұрады.
Шикі резинаның қоспасын дайындауға: 
1) каучук пен ингредиент дайындау. Ингредиент резина қоспасының 
құрамына кіретін əртүрлі органикалық жəне минералдық заттар.
2) Компоненттерді өзара араластыру.
3) Алынған қоспаларды дайындау жəне формалау сияқты мынандай 
операциялар кіреді.
Резина  бұйымдарын  əрі  қарай  қолдану  жағдайына  байланысты 
əртүрлі  мөлшерде  резина  қоспасының  құрамына  бірнеше  ингредиент 
компоненттері кіреді. Мысалы, солтүстікте, оңтүстікте жəне тропикте 
жұмыс істеуге арналған мөлшері де конструкциясы да бірдей шиндерді 
əртүрлі  рецепті  қоспалардан  дайындайды.  Сондықтан  əртүрлі  рези-
на  бұйымдарын  алу  үшін  қоспаның  құрамы  əртүрлі  болады.  Кестеде 
кейбір резина қоспаларының шамамен алынған құрамы көрсетілген.
25-кесте
Резина қоспасының шамамен алынған мөлшері
Резина
Каучук 
түрі
100
 
 салмақ бөлікке каучукқа келетін қоспа құрамы
Вулканиза-
тор
Жылдам-
датқыш
Үдеткіш
Ескіруге 
қарсы
Пластифика-
тор
Жұмсақ
НК
2,75
1,5
55
1,0
4,0
Жұмсақ
СКБ
1,56
1,8
65
1,0
2,5
Жұмсақ
СКС-30
2,0
0,6
55
0,45
7,0
Жұмсақ
СКН-40
1,5
0,8
50
-
1,5
Эбонит 
1-сорт
Кез 
келген
25-35
0,5
-
-
-
Эбонит 
2-сорт
Кез 
келген
25-35
0,2
-
-
2
Резина  бұйымдарын  дайындаудың  ең  соңғы  сатысы  вулкандау  бо-
лып табылады. Вулкандау кезінде бұйымның  формасы бекиді.
Вулкандау үрдісі кезінде каучуктың сызықтық құрылымды  макро-
молекуласы, вулкандаушы қоспаның (күкірт жəне органикалық асқын 
тотығы)  қатысуымен,  өзара  көлденең  байланыстармен    байланысып 
кеңістіктік  құрылым түзеді:

273
 
-CH
2
-C=C-CH
2
- n
CH
3
+ mS
...-CH
2
-C-CH-CH
2
-CH
2
-C-CH-CH
2
-...
CH
3
CH
3
S
S S
S
...-CH
2
-C-CH-CH
2
-CH
2
-C-CH-CH
2
-...
CH
3
CH
3
 
Вулканизатордың мөлшеріне байланысты жұмсақ жəне қатты эбонит 
резина алуға болады. Вулкандағаннан кейін шикі резинадан жасалған 
бұйым  өзінің  пластикалық  қасиетін  толық  жойып,  иілгіш  солқылдақ, 
мықты жəне химиялық реагенттерге тұрақты болады. 
Вулкандау  үрдісі 125-180
0
С  температурада  арнаулы  аппаратта 
(қыздыратын  қазан,  пресс,  автоклав  пресс) 0,3-0,5 МПа  қысымда, 
қаныққан бу атмосферасында, ыстық ауада жəне т.б. жағдайда жүреді.
15.4.  Пластикалық массаларды өндіру
Жылудың жəне қысымның əсерінен белгілі бір формаға ие бола ала-
тын, жəне оны (форманы) салқындатқанда немесе қатайтқанда тұрақты 
түрде сақтай алуға қабілетті табиғи жəне синтетикалық қосылыстардан 
(шайыр) алынатын материалдарды пластикалық масса деп аталады.
Пластмассалардың  құрамы.  Пластамассалар  қарапайым  (тол-
тырылмаған) жəне күрделі (толтырылған) болып екіге бөлінеді.
Қарапайым пластмассаны тек бір ғана жоғары молекулалық қосылыс-
тан – шайырдан алады, мысалы: полиэтиленен, полипропиленен, т.б. 
Күрделі пластмасса – байланыстырғыш шайырдан толтыр ғыш тар-
дан,  пластификаторлардан,  тұрақтандырғыштардан,  майла ғыштардан, 
пигменттерден, бояулардан, қатайтушылардан құралған композициялық 
материалдар. Аталған компоненттердің əрқайсысы пластмассаға ерек-
ше қасиет береді. 
Пластмассаның  қасиеті  оны  құрайтын  негізгі  компонент  полимер 
немесе  байланыстырушы  шайырдың  қасиетімен  анықталады.  Осы 
байланыстырғыштың арқасында дайын өнімнің беріктлігі жəне форма-
сы сақталады.
Толтырғыштар – пластмассаның  беріктілік  отқа,  суға,  ыстыққа 
төзімділік  қасиеттерін  жақсарту  үшін  қосатын  зат.  Сонымен  қатар 
пластмассаның  сыртқы  түрін  жақсартып,  диэлектрикалық  қасиетін 
жоғарылатады.  Толтырғыш  ретінде  арзан  органикалық  жəне 
минералдық  қосылыстар,  көбіне:  ағаш  ұны,  қара  күйе,  целлюлоза, 

274
тоқыма қалдықтары, шыны талшықтары, қағаз, асбест, графит, слюда 
қолданылады.
Талшықты  толықтырғыштар    пластмассаның  беріктілігін,  графит 
– қажалуға төзімділігін, асбест слюда – термотөзімділігін арттырады. 
Толтырғыш жалпы массаның 60 (шамасында) болады. 
Пластификатор  –  композицияның  жоғары  температурада  
пластикалық  қасиетін  арттыратын,  дайын  бұйымның  аязға  төзімділік 
жəне иілгіш, жұмсақтық қасиеттерін арттыратын органикалық заттар. 
Пластификатор  ретінде  қайнау  температуралары    жоғары  сұйықтар 
қолданылады. Көбіне кастор майы,  фталь эфирлері немесе орта фос-
фор  қышқылы  қолданылады.  Композиция  құрамында  пластификатор 
тым  көбейіп  кетсе  полимерді  созғанда  жəне  қысқандағы  беріктілігін 
төмендетеді, бірақ соққыға төзімділігін арттырады.
Бояулар  –  дайын  пластмасса  бұйымдарға  қажетті  түр  беру  үшін 
қолданылады. Бояу ретінде ыстыққа жəне жарыққа төзімді органикалық 
жəне минералды заттар қолданылады.
Қатайтушылар – макромолекулаларды өзара тігу арқылы полимердің 
сызықша тізбекті құрылысын кеңістік құрылысқа айналдыруға қажетті 
зат. Осының нəтижесінде ерімейтін, қатты  полимер алынады. Мұндай 
процестерге  мысалы  ретінде  полиэпоксидті  шайырды  диаминдермен 
қатайту жəне каучуктерді күкіртпен вулканизациялау қарастыруға бо-
лады.  Қатайтушылар  ретінде  уротропин,  дикарбон  қышқылдарын, 
диаминдерді, қанықпаған мономерлерді жəне т.б. заттарды қолданады.
Майлаушы  заттар  –  тығыздауды  жеңілдету  үшін  жəне  прессфор-
мадан дайын өнімді оңай босатып алу үшін композицияға  қосылатын 
органикалық  қосындылар.  Көбінесе,  стеарат  қышқылының  тұздары, 
мырыш, балауыздар қолданылады.
Пластмассалардың ерекше қасиеттері: тығыздығының төмен -900-
1000 кг/м
3
 (пенопластың тығыздығы 10 кг/м
3
), механикалық беріктігінің 
жоғары,  диэлектриктерлі  агрессивті  ортаға  берік,  жылу  жəне  дыбыс 
өткізгіштігінің төмен болуы. Кемшіліктері: термоберіктілігі төмендеп, 
60-150
0
С жəне күн сəулесінің əсерінен беріктігі төмендеп ескіруі.
Полимерленген  шайырдың  ең  көп  қолданылатындары  полиэтилен, 
полистирол,  поливинилхлорид,  полиметилметакрилат,  фторпластар 
жəне т.б.
Полиэтилен этиленді тізбекті полимеризациялау əдісімен алынады: 
nCH
2
=CH
2
-CH
2
-CH
2
- n
Парафин  қатарындағы  молекулалық  массасы 18000-800000-ға 
дейінгі қанықпаған көмірсутегі.

275
 
Шикізат ретінде 800
0
С температурада пропан жəне бутанды крекинг-
теу арқылы немесе мұнай өнімдерін жоғары температурада пиролиздеу 
арқылы өндірілетін этиленді қолданады. Полимерлеуге қолданылатын 
этиленнің тазалығы өте жоғары болуы қажет (99,99 (С
2
Н
4
). Құрамында 
қоспа болса, тізбек үзіліп молекулалық массасы төмендейді.
Таза этиленді алу үшін газ қоспасын -110-130
0
С температурада жəне 
0,5-5,0МПа  қысымда  тоңазытқыш  арқылы  өткізеді.  Осылай  ацетилен 
мен олефиннен басқасы этиленнен тазартылады.
Ацетилен  жəне  олефиндерді  кобальт-молибден  катализаторының 
қатысуымен 250
0
С температурада  жəне 1,5МПа қысымда гидрлеп, эти-
лен құрамынан шығарады.
Өндірісте полиэтиленді үш түрлі əдіспен алады:
1.  Комплексті төртхлорлы титан TiCl
4
, үшэтилалюминий Al(C
2
H
5
)
3
 
катализаторы қатысында 0,5-0,8МПа төмен қысымда 70-80
0
С темпера-
турада этиленді полимерлеп алады. 
2.  Хром, ванадий жəне т.б. катализатордың қатысуымен 130-170
0
С 
температурада 3,5-4,0МПа  қысымда  еріткіш  қатысуымен  полимерлеп 
алады.
3.  Жоғары  қысымда (130-250МПа) 200-270
0
С  температурада  аз 
мөлшерде  оттектің (0,005-0,05) немесе  сутектің  асқын  тотығының  
қатысуымен полимерленеді.
Жоғары қысымда полиэтилен алудың  технологиялық сызбанұсқасы 
76-суретте  берілген.  Полимерлену  үрдісі  радикалдық  механизммен 
жүреді.
Тазартылған  этилен    компрессорда (1) 25МПа  қысымға  дейін 
сығылады  да,  майдан  тазартылғанан  кейін 15 МПа  қысыммен 
сығылады. Қысым неғұрлым үлкейген сайын полимерлеу жылдамдығы 
жоғарылайды.  Этилен  майтазартқыштан  өтіп  реакторға (3) келеді. 
Реактордың жоғарғы жағында этилен реакция температурасына дейін 
қызады,  ал  төменгі  жағында  полимерлену  жүреді.  Реактор  еңгіш 
орнатылған диаметрі 25 мм, ұзындығы 30 мм құбыр, үш зонаға бөлінген. 
Сумен қыздырылып, сумен салқындатылады. 
Полиэтилен  реакцияласпаған  этиленмен  бірге  редукторлар  жүйесі 
арқылы сеператордан (4) өтіп, қабылдағыш (5) келіп, қысым төмендеп, 
полиэтилен  мен  этилен  бөлінеді.  Этилен  ұстағышта (6) жуылып, 
қайтадан  полимерленуге  кетеді.  Қабылдағыштан (5) этилен  балқыған 
күйінде тұрақтануға, боялуға жəне ұсатуға  жіберіледі.
Этиленнің конверсиялану дəрежесі бір айналғанда 8-12%-ға бірнеше 
рет  газ  циркуляцияланғанда 95-97 %-ға  дейін  жетеді.  үрдіс  периодты 

276
жəне  үздіксіз  болуы  мүмкін.  Бір  тонна  полиэтилен  алу  үшін 1,1 тон-
на  этилен, 2,4 кг  триэтилалюминат  жəне 4,8 кг  тетрахлоридтитан 
жұмсалады. 
Бақылау сұрақтары
1.  Қандай полимерлер пластмасса деп аталады?
2.  Пластмассалар қандай белгілері бойынша жіктеледі?
3.  Пластмассаның  құрамына  қандай  толтырғыштар  кіреді  жəне 
олардың рөлі қандай?
4.  Полистирол өндірісінде қандай əдістер қолданылады?
5.  Фенолформальдегидті  полимерлердің  қайсысы  термоплас-
тикалық жəне термореактивті болып табылады?
6.  Қандай полимерлі материалдар каучуктер тобына жатады?
7.  Синтетикалық  каучук  пайдаланылуына  байланысты  қандай 
топтарға бөлінеді?
8.  Бутадиен-стиролды каучук синтетикалық каучуктың қандай то-
бына жатады?
9.  Бутадиенстиролды  каучуктың  негізгі  массасын  қандай  поли-
мерлену арқылы алады?
10.  Каучукты резина бұйымына өңдеу үрдісі қандай операциялар-
дан тұрады?
76-сурет. Жоғары қысымда полиэтилен алынатын қондырғының 
сызбанұсқасы
1 – компрессор; 2 – майдан тазартқыш; 3 – реактор;  4 – сеператор; 
5 – қабылдағыш; 6 – ловушка

277
 
Əдебиеттер
1. Бесков В.С. Общая химическая технология: Учеб. для вузов. – М.: 
ИКЦ «Академкнига», 2005. – 452 с.
2. Бесков В.С., Сафронов В.С. Общая химическая технология и ос-
новы промышленной экологии. М.:Химия,1999.-466с.
3. Кандауров Б.П., Александров В.И., Артемов А.В. Общая химиче-
ская  технология:  Учеб.  пособие  для  вузов. – М.:  Издательский  центр 
«Академия», 2005. – 336 с.
4. Соколов Р.С. Химическая технология: Учеб. пособие для вузов. В 
2 т. – М.: ВЛАДОС, 2003. - 368 с. 
5.  Соколов  Р.С.  Практические  работы  по  химической  технологии: 
Учеб. пособие для вузов. – М.: ВЛАДОС, 2004. – 271 с.
6.Кутепов  А.М.,  Бондарева  Т.И.,  Беренгартен  М.Г.  Общая  хими-
ческая  технология:  Учеб.  для  вузов. –М.:ИКЦ  «Академкнига», 2005. 
-528с.
7. Васильев Б.Т., Отвагина М.И. Технология серной кислоты. –М.: 
Химия. 1985. -125с.
8. Мельников Е.Я., Салтанова А.М., Наумова А.М. и др. Технология 
неорганических веществ и минеральных удобрений. –М.: Химия, 1983. 
-256с.
9. Химия нефти и газа /Под ред.Проскурякова В.А., Драбкина А.Е. 
–Л.:Химия,1983, -452с.
10. Производство азотной кислоты в агрегатах большой единичной 
мощности / Под ред.Олевского В.М. –М.:Химия,1985, -231с.
11.  Общая  химическая  технология / Под ред. Мухленова  И.П. -4-е 
изд., перераб. И доп. –М.:Высш.шк., 1984,Ч.1,2. -623с.
12.Қайырбеков  Ж.Қ.,  Əубəкіров  Е.А.,  Мылтықбаева  Ж.К.  Жалпы 
химиялық технология. Оқу құралы. Алматы.: Қазақ университеті, 2009 
-244б.

278
МАЗМҰНЫ
Кіріспе.................................................................................................................
3
1. ХИМИЯЛЫҚ ӨНДІРІСТЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ..............................
5
1.1 Химиялық өндіріс – тұтас жүйе.................................................................
5
1.2 Химиялық-технологиялық үдеріс...............................................................
8
1.3Химиялық-технологиялық үдерістердің 
техникалық-экономикалық көрсеткіштері......................................................
10
1.4 Химиялық-технологиялық жүйе...............................................................
19
1.5 Химиялық-технологиялық жүйенің элементтері 
жəне байланыстары..........................................................................................
23
1.6 Химиялық-технологиялық жүйелерді модельдеу....................................
27
1.7 Химиялық-технологиялық үдерістерді ұйымдастыру................................ 29
1.8 Үдерістердің параметрлерін таңдау...........................................................
40
1.9 Химиялық-технологиялық жүйенің күйі................................................... 42
1.10 Материалдық жəне энергетикалық баланс.............................................
42
2.ХИМИЯЛЫҚ-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕРДІҢ 
НЕГІЗГІ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ........................................................................ 47
2.1 Химиялық реакцияның жіктелуі ...............................................................
49
2.2. Химиялық реакциялардың стехиометриясы
50
3. ХИМИЯЛЫҚ-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮДЕРІСТЕРДІҢ  
ТЕРМОДИНАМИКАСЫ ЖƏНЕ КИНЕТИКАСЫ..................................
55
3.1. Технологиялық үдерістердегі тепе-теңдік...............................................
56
3.2 Химиялық тепе-теңдікті ығыстыру жолдары............................................. 61
3.3 Химиялық-технологиялық үдерістердің кинетикасы............................... 65
4. ХИМИЯЛЫҚ ӨНЕРКƏСІПТІҢ ШИКІЗАТЫ 
ЖƏНЕ ЭНЕРГЕТИКАСЫ.............................................................................
74
4.1 Химиялық өнеркəсіптің шикізаты.............................................................
74
4.2 Шикізатты өңдеуге дайындау.....................................................................
80
4.3 Шикізат ресурстарын толық пайдалану тұжырымдамасы
86
4.4 Химия өнеркəсібіндегі ауа жəне су............................................................
91
4.5 Өнеркəсіптегі суды дайындау...................................................................... 96
4.6 Химиялық өнеркəсіптегі энергия............................................................... 100
4.7 Өндірісте энергияны ұтымды пайдалану.................................................. 106
4.8 Энергетикалық ресурстарды толық пайдалану тұжырымдамасы.......... 109
5. ГЕТЕРОГЕНДІ-КАТАЛИТИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТЕР............................. 114
5.1 Катализ туралы жалпы түсініктер............................................................. 114
5.2 Қатты катализаторлардың технологиялық сипаттамасы......................... 117
5.3 Гетерогенді-каталитикалық үдерістердің негізгі 
сатылары жəне кинетикалық ерекшеліктері..................................................... 122
6. ХИМИЯЛЫҚ ОТЫНДЫ ӨҢДЕУ............................................................ 142
6.1 Қатты отынды өңдеу.................................................................................... 145
6.2 Қатты отынды газификациялау................................................................... 152
6.3 Көмірді каталитикалық сұйылту................................................................. 155
7.  СҰЙЫҚ  ОТЫНДЫ  ӨҢДЕУ................................................................... 159
7.1 Мұнай жəне мұнай өнімдерінің құрамы жəне қасиеті............................... 159

279
 
7.2 Мұнайды өңдеуге дайындау жəне негізгі өңдеу əдістері.............................. 162
7.3 Мұнайды деструктивті өңдеу...................................................................... 169
7.4 Мұнай өнімдерін тазалау............................................................................ 184
8. Байланысқан азот технологиясы............................................................. 188
8.1 Атмосфера азотын фиксациялау əдісі........................................................ 188
9. АЗОТ ҚЫШҚЫЛЫН ӨНДІРУ.................................................................... 194
9.1 Азот қышқылын өндіру əдістері.................................................................... 194
9.2 Сұйытылған азот қышқылын өндіру.......................................................... 198
9.3 Азот қышқылын концентрлеу........................................................................ 199
10. КҮКІРТ ҚЫШҚЫЛЫН ӨНДІРУ......................................................... 202
10.1 Күкірт қышқылының қасиеті, қолданылуы жəне өндіру......................... 202
10.2 Күкірт қышқылын контакт əдісімен өндіру............................................. 206
11. МИНЕРАЛДЫ ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫ ӨҢДЕУ................................. 214
11.1 Фосфор тыңайтқыштары.......................................................................... 215
12. АЛЮМИНИЙ ӨНДІРІСІ........................................................................... 219
12.1. Алюминий өндірісінің жалпысызбанұсқасы.......................................... 219
12.2. Глинозем өндірісі....................................................................................... 220
12.3. Пісіру əдісімен глинозем өндірісі.......................................................... 223
12.4.  Алюминийдің  электролиттік  өндірісі................................................... 226
12.5. Алюминийді рафинирлеу жəне тазалау.................................................. 229
12.6. Электролитті алюминийдің өзіндік құны............................................... 230
13. КҮЙДІРГІШ НАТР ЖƏНЕ ХЛОР ӨНДІРІСІ.................................... 231
13.1. Күйдіргіш натрды феррит əдісімен өндіру................................................. 232
13.2. Электрохимиялық əдіспен күйдіргіш натр жəне хлорды өндіру.......... 233
13.3. Фарадей заңы............................................................................................ 234
13.4. Натрий хлоридінің сулы ерітіндісін электролиздеу.............................. 236
13.5. Сутекті өндірудің технологиялық əдістері............................................. 238
13.6.Азот жəне оттекті ауадан өндіру................................................................ 242
13.7. Конверсиялық үрдістердің физика-химиялық негізі............................ 242
14.  ОРГАНИКАЛЫҚ  СИНТЕЗ................................................................... 246
14.1 Органикалық синтез өнеркəсібіндегі шикізаттар 
жəне негізгі үдерістер....................................................................................... 246
14.2 Көміртек (ІІ) оксидіне негізделген синтездер 
Метил спиртін синтездеу................................................................................... 247
14.3 Олефиндерге негізделген синтездер....................................................... 252
14.4 Ацетиленге негізделген синтездер............................................................. 256
15. ЖОҒАРЫ МОЛЕКУЛАЛЫҚ ҚОСЫЛЫСТА.................................... 260
15.1 Целлюлозаны өндіру.................................................................................. 263
15.2 Химиялық талшықтарды өндіру................................................................ 265
15.3 Каучукты жəне резинаны өндіру................................................................ 269
15.4 Пластикалық массаларды өндіру.............................................................. 273

Ж. К. ҚАЙЫРБЕКОВ
Е. А. ƏУБƏКІРОВ
Ж. К. МЫЛТЫҚБАЕВА
ЖАЛПЫ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ
Оқулық 
Басуға 09.09.2014 ж. қол қойылды. Қағазы офсеттік. 
Қаріп түрі «Times».
Пішіні 60х90
1
/
16
. Офсеттік басылым. Баспа табағы 17,5.
Таралымы: Мемлекеттік тапсырыс бойынша – 1000 дана. 
Тапсырыс 1006.