ҚАЗАҚ ХАлҚыНың АуыЗША ТАриХи дӘСТүрІ
(ХІХ ғАСырдың СОңы – ХХ ғАСырдың БАСы)
Бүгінгі сабағымызда Ш. Құдайбердіұлы, М.Ж. Көпейұлы, Қ. Халид еңбек-
терінің тарихи дерек ретінде маңызын анықтаймыз.
1. Жазбаша шежіре дәстүрі.
ХІХ ғасырдың екінші
жартысынан қазақтың жазба дәстүрі қалыптаса баста-
ды. Шәкәрім Құдайбердіұлы, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы,
Құрбанғали Халид сынды ғұлама-ғалымдар ауызша де-
ректерді жазбаша түрде жинастырды.
Қазақтың көрнекті ақыны, ойшыл, композитор, аудар-
машы, Қазақстан тарихын зерттеушілердің бірі
Шәкәрім
Құдайбердіұлы
(1858–1931). Ол ұлы ақын Абайға жақын
туыс болып келеді. Жастайынан араб, түрік, парсы,
орыс тілдерін жетік меңгерген. Батыс пен Шығыс елдерінің әдебиеттерін
те рең білген. Меккеге қажылыққа барған сапарында Стамбұл мен Па-
§53–54.
даласы оны шешесiнiң еркелетiп қойған атымен Абай атап кеттi. Оны бiз де
осылай атап отырмыз. Абай әкесi жағынан тобықты руының билеушiлерi
ұрпағынан тарайды. Ақынның арғы атасы Ырғызбай тобықтының биi әрi ба-
тыры бол ған. Ол ХVII ғасырдың 50-жылдарында Торғай облысындағы Ырғыз
өзенiнiң бойында туғандықтан Ырғызбай атаныпты. Ол тобықтылардың руын
Түркiстаннан тамаша мал жайылымы бар шұрайлы өлке Шың ғыс тауына
көшiрiп әкелген. Абайдың бабасы Өскенбай өзiнiң туып-өскен даласында әдiл
би деген атаққа ие болған. Оған алыс аймақтағы рулардың қазақтары да әдiлдiк
iз деп келедi екен. Абайдың өз әкесi Құнанбайдың тобықтыдан өзге рулар дың
қазақтарына да ықпалы күштi болған. Мұны Құнанбайдың Қарқара лы округiне
аға сұлтан болып сайлануы да айқын көрсетiп бердi. Ал бұл лауазымды қызмет
сұл тандар әулетiнен шыққандардың ғана құқығы болып табылатын. Құнанбай
ғұмырының соңғы кезiнде Меккеге қажылыққа барды. Одан келген соң бұл
дүниенiң iсiнен бiржола қол үздi. Мұның өзi оның есiмiн бұрынғыдан да көпке
кеңiнен танымал ете түстi».
Бөкейхан Ә
. Таңдамалы шығармалары. Алматы, 1995, 307-бет.
1. Ұлы ақын қай жерде және қашан дүниеге келген едi?
2. Абай Құ нанбайұлының ататегі кiмдер болған?
Достарыңызбен бөлісу: |
