ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы

«қырнай» отырып, зергелерше бедерлеп, қайтадан колодалардың қағаз қорапшаларына салып, оны алғаш фабрикадан шығарылғандай етіп қайтадан желімдеп тастайтынын тек мен ғана білетінмін.
Түріне қарасаң аңқылдақ, аңқау, қайырымды және до- бал миғұладай болып көрінетін оның қарсыластарына ойынға арнап қандай тосқауылдар құрып қойғанынан бейхабар болатын. Әріпті таяқ деп танып білмейтін ол колодадағы карталарды осылай ашық тұрған кітаптай оқитын.
Өзінің қарсыластарын жеңе отырып, ағайым жомарттық көрсететін - әрбіреуіне ұтылысының тең жарымын бөліп беріп, былай дейтін: «Айттым ғой мен сендерге - мені ұту сендердің қолдарыңнан келмейді деп», бұл ретте, табиғаттан ғажап жаратылған ойыншың құпиялы түрiне ене қалады. Ерекше iрi қайтарылымдар, бұл турнирдің қонақтарын қабылдаған үй иелеріне берілді.
Ұтысына риза болған ол маған әр түрлi сыйлықтар са- тып алып беретін. Теке де ағайынан қарташылдардың темекiсінiң тұқылдарынан басқа, сатылып алынған махорканың бiрнеше түйiншектерi түрiндегі сыйлы- ғын алатын еді.
* * *
Мен бесiншi сыныпты аяқтаған соң, ағайым менi жазғы демалыстың уақытында пiшен шабуға баруға көндірді. Бұл ауылдық өмiр үшiн ерекше оқиға бо- латын!
Оның тракторының таңбасы - ДТ-74, шынжыртабан арқыраған керемет еді. Оған алты-жеті пiшен шаб- қыш тіркелетін, ал бұл керуеннің барлығын зор тыр- науыштар аяқтайтын.
Тракторға және бұл тырнауыштарға арқасын беріп, тiркеушi лауазымындағы жұмысшы отыратын, менi де ағайым тіркеуші ретінде алған еді.
Тiркеушiнің міндеті мен қызметі қарапайым бола- тын. Тырнауышты пiшен шабқыштардың шапқан шөптері толғанша күтесің, сосын көтергiш құрылғының бауын жұлқып қаласың. Бiздің ар- тымыздан нығарлайтын тетiктер келе жатады. Зор көлемдегі кірпіштерді еске түсіретін нығырланған шөп түйіндерін жию бұл автоматты түрде орап бай- лап, нығыздайтын. Бәрi қарапайым сияқты көрінетін, бiрақ дәл сондай қарапайым iс емес еді.
Жазғы ыстықта күндiз жұмыс iстеу мүмкiн емес болатын, бiрақ кейде жұмыс істеуге тура келетін. Трактордың кабинасы оттағы темiр күбiдей қызып кететін, ал трактордың өзі қозғалтқыш тетiктерiнiң әбден қызып кеткендігінен шиқылдап әрі ыңырситындай еді. Жанармай қайнап кететін еді. Тікелей күн сәулесінің астында терге малшы-

говоря, нанося крап, снова складывал в бумажные футляры для колод, заклеивая вновь и придавая им первоначальный фабричный вид.

Противники по игре даже не ведали, какие чертовские засады подготавливал им на вид простодушный, наи- вный, добрый и неотёсанный мужлан. Так он играл, читая колоды, как открытые книги, хотя прочитать на- стоящие книги, ему было не суждено.

Обыграв своих соперников, дядя проявлял невидан- ную щедрость – возвращал каждому ровно половину его проигрыша, приговаривая: «Предупреждал же,

– со мной играть бесполезно, а вы не верили», при этом напустив на себя таинственный вид осенённого божественным даром игрока. Особо крупные возвра- ты доставались хозяевам, которые принимали гостей этого турнира.

Довольный выигрышем он покупал мне различные дары. В накладе не оставался и козёл, который кроме окурков картёжников, получал от дяди подарок в виде купленных по этому случаю нескольких свёртков ма- хорки.
* * *
После окончания мною пятого класса дядя уговорил меня поехать с ним во время летних каникул на сено- кос. Огромное событие для сельской жизни!

Марка его трактора – ДТ-74, гусеничное ревущее чу- дище. К нему цепляли шесть или семь сенокосилок, а весь этот караван замыкали огромные грабли.

Спиной к трактору и лицом к этим граблям сидел при-

цепщик, на должность которого и взял меня дядька.

Операции и функции прицепщика были примитивны. Жди, пока скошенная сенокосилками трава не напол- няла грабли, а потом дёргай за верёвку подъёмного устройства. За нами шли прессовочные механизмы. Они, подбирая эти кучи сена, прессовали, автоматиче- ски обвязывая проволокой эти сжатые сенные комки, напоминающие собой кирпичи огромных размеров. Вроде бы всё просто, но не так просто было на деле.

В летний зной работать днём было невозможно, хотя иногда и приходилось. Кабина трактора накалялась, как железная бочка на огне, а сам он визжал и стонал от перегревов механизмов двигателя. Закипало топли- во. Прицепщик, сидящий под прямыми солнечными лучами, обливаясь потом, к которому липла пыль от косилок, превращался в грязное месиво.

40 41

Негiзiнде пiшен шабуға таң сәріден тал түске дейiнгі уақытта шығатынбыз. Содан соң бiзге дала қосында түскі ас береді, сосын бәрiміз ұйқыға кететінбіз. Шөпті жиі, тіпті түнде де жарық бергіштің астын- да да шабатынбыз. Осындай ауыр науқанның қандай да бір жоғарыдан жіберілген жоспар арқылы басқарылатынын мен ол кезде қайдан білейін.
Біз шөпті шаптық, ал бізді ұйқы басты. Жұмыс үстінде еріксіз ұйықтап кететінмін. Менің ұйқымды жұлып алған ағайым жерге құлата салып қабыраларымнан кирза етіктерімен ұрып ашатын. Мен өз қателігімді түсінгендіктен де оның соққыларына шыдамдылық танытатынмын. Өйткені ұйықтап қалсам отырғыштан құлаған мен жер тырмалағыштың астына, тіпті оның үстіне құлап кетуім мүмкін еді.
Бұдан басқа, олар тарап түсірген, бірақ уақытында босатылмаған шөпті тығыздалып толып және түйінде- ліп шырмалып қалғандықтан қолмен шұқылап, алып шығып отыру керек болатын. Шұқылау керек етпейтiн қысып нығыздаған масса, қолды алып шығуға болды. Ал бұл жоспар кешіре алмайтын уақыт жоғалту еді.
Қорытып айтқанда, ағайымның соққылары өмірімді және жұмыс орнын сақтап қалу барысындағы лай- ықты алдын ала шаралар еді.
Алайда, бұл менің ар-ұжданым мен қадір-қасиетіме нұсқан келтіретіндіктен ішімнен: «Күте тұр, өсіп алайын, сенің кирза етік киген аяғыңды ғана емес, өзіңді көтеріп алып пілше жерге күрс еткізермін!» деп ойлайтынмын. Әбден шаңға бөккендікен, тек көзім ғана жылтыраған мен пішен дайындаудан мемлекеттік жоспарды орындау үшін қайтадан трак- тор тырнауышына отыратынмын.
Қоста түскі және кешкi ас уақыты ерекше кез бола- тын. Тек сол кезде ғана барлығы, шалғышылардың, престеушiлердің, жүкшiлердiң шағын ұжымы бірге бас қосатын. Жоспар мен Кеңестің құлдарына әңгіме- дүкен және ойын-сауық қажет еді. Тракторшылар шеңбер құра отырып тамақ ішетін. Ұйықтардың ал- дында астарын бойларына сіңіру үшін оларға ермек пен күлкі керек еді.
Ағайым шалғышыларға басшылығын жүргізетін. Оның қабілеті тек қана жұдырықтап төбелесуді ұйымдастыруға жететін. Тракторшылар өз тiркеушi- лерiн жекпе-жекке шығаратын.
Олар үшiн бiз төбелескіш қораздар немесе ит болған сияқтымыз. Жекпе-жектен қашу немесе сырғақтау тек күресушінің емес, оның бастық-тракторшысы үшін де кешiрiлмейтiн қорқақтық және масқара бо- лып есептелетін. Бізді, гладиаторларша, амалсыз жағ- дайға қоятын.

В основном выходили на сенокос в предутреннее вре- мя, работая до полудня. Затем на полевом стане нам давали обед, после которого все погружались в сон. Косили часто при свете прожекторов и по ночам. От- куда мне было знать, что такая тяжелейшая страда управлялась каким-то планом, спускаемым сверху.

Мы косили сено, нас же косил сон. Невольно засыпал на рабочем месте. Сон прерывался тем, что дядя, вы- рвав меня и повалив на землю, бил по рёбрам свои- ми кирзовыми сапогами. Я прекрасно понимал свою оплошность и терпеливо сносил побои. Ведь, уснув и упав с сиденья, я сам мог попасть под грабли или в них.

Кроме того, сено, вычесанное ими, но не освобождён- ное вовремя, плотно набившись и переплетаясь узла- ми, представляло собой спрессованную массу, кото- рую надо было выковыривать, вытаскивать руками. А это есть потеря времени, которую план простить не мог.

Словом, побои дяди были уместной профилактикой по сохранению жизни и рабочего места.

Но, тем не менее, они оскорбляли честь и достоин- ство, и я думал про себя: «Подожди, вот вырасту, тог- да повалю не только твою ногу вместе с кирзовым са- погом, но и тебя грохну оземь, как слона!» Покрытый пылью, сквозь которую светились лишь глаза, я снова садился за грабли, чтобы выполнять госплан по заго- товке сена.

Особым временем на стане было время обеда и ужи- на. Ведь именно тогда собирались вместе все микро- коллективы косарей, прессовщиков, грузчиков. Ра- бам плана и социализма необходимо было общение и зрелище. Приняв пищу, трактористы садились в круг. Чтобы переварить её перед тем, как заснуть, необхо- димы были забавы и потехи.

жүктеу/скачать 34,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: