ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы

…Менің ағайым болды, әжемнің қызының куйеуі. Трактор айдаушы. Қысы-жазы аяғына үп-үлкен кир- за етік киіп жүретін. Ол біздің ауылдан он шақты шақырымдағы басқа қыстақта тұрды. Жазда ол пішен шабатын, ал қыста шөптің басын сындырмастан дым бітірмей жататын. Етіктерімен қардың үстіне зор іздерін қалдырып, жаяулап бiздiкiне келiп жа- тып алатын еді, тура демалыстағыдай ас ішеді және ұйықтайды.
Менің әке-шешем ылғи жұмыстарында болатын, үйде біз әжеміз екеуіміз қалатынбыз. Зерiгу мен жұмыссыздықтан ағайым күлкілі ермектердi ойлап табатын. Оның қиялы бай болатын, мысалы, менi өзінің аяғымен күрестіріп қоятын, ал оның аяғы пiлдікі секілді сондай зор, жуан және терісі қалың еді. Оны жеңу мүмкін емес еді.
Өзінің аяғының жеңісіне риза болған ол қарқылдап күлетін. Оның қарқылдаған дауысы айрықша әсер ететін. Ол қабырғаларды дірілдетіп, ұйықтап жатқан әжемді шошытып жіберетін, қорыққаннан оянып кет- кен ол, ұрыса жөнелетін:
- Бұл сен бе, албасты, адамға тыныштық бермедің ғой!
Албасты түрік халықтарының мифологиясын- да құбыжық, әзірейіл дегенді білдіреді. Менің ағайымның сыртқы келбеті де сондай орасан зор, қорқынышты болды. Тағы адамның өзі дерсің.
Ол сонымен бірге мені карта ойнауға үйретті. Ол

«Алты қағаз», ойнаудың шебері болды, оны жеңу мүмкін емес еді. Жеңілген ойыншының басына бас бармақпен шертілетін. Менің басымды шертіп- шертіп, ісіктен томпайып кеткенше ойнайтынбыз. Оның әр түрлі алаяқтық қулықтарды білетіні айқын болды. Ол бір жағы жұмыссыздықтан, бір жағынан еріккендіктен мені осындайларға үйретті.

Ол не дойбы, не шахмат ойнап білмейтін, не оқи, не жаза, бір нәрсе туралы әңгімелей алмайтын. Мен оны- сын одан Парагвай туралы сұрағанда бірден түсіндім.

- Барак-бай? – деп ол сол бойда қайталап сұрады да, ойланбастан былай деп жауап берді:

- Барақ деген шопанды білемін, біздің егістік қосымыздың арт жағында тұратын, бірақ оның бай екендігін білмеппін. Оған байлық қайдан келген?!
Оның осындай жауаптарынан кейін онымен сөйлесу iш пыстыратын еді, бiрақ ол менiң әжеммен, яғни өзінің қайын енесімен оңашада қалғысы келмейтін, сондықтан менi өзiне бұғаулап ұстайтын. Иә, тегi, оған ермек керек еді, ал ол тек мені, және сосын абза- лы біздің текемізді ғана ермек ете алатын.

…Был у меня дядя, муж дочери моей бабушки. Трак- торист. И зимой, и летом носил огромные кирзовые сапоги. Жил в другом селении, в километрах десяти от нашего посёлка. Летом он работал на сенокосе, а зимой волынил и бил баклуши. Притопав к нам пеш- ком по зимнему снегу и оставив на нём огромные следы своих сапог, отлёживался, ел, да спал, как на курорте.

Родители мои были всегда на работе, дома оставались мы вдвоём с бабушкой. От скуки и безделья дядя при- думывал потешные забавы. Фантазии у него были ограничены, например, заставлял меня бороться с его ногой, а была она, как у слона, такая же огромная, тол- стая и толстокожая. Перебороть её было невозможно.

Довольный победами своей ноги надо мной, он хохо- тал. Хохот его был потрясающим. Он сотрясал стены, пугал спящую бабушку, которая, просыпаясь от стра- ха, ругалась:

- Это опять ты, албасты, не даёшь людям покоя! Албасты в мифологии тюркских народов – чудище,

^{чудовище. Таким же чудовищно огромным и страш-}

ным на вид был дядя. Йети, да и только.

А ещё он научил меня играть в карты. В картах он был докой, выиграть у него было невозможно. Играли «в дурака» на «щелбаны», - щелчки пальцами по голове. Играли до тех пор, пока моя голова не разбухала от шишек. Выяснялось, что он знал разные шулерские трюки. От безделья и скуки он обучил меня и этому.

Ни в шашки, ни в шахматы он играть не умел, не умел ни читать, ни писать, ни рассказывать о чём-то. Это я понял сразу, когда пытался расспросить у него, где находится Парагвай.

- Барак-бай? – Переспросил он, и тут же, не задумы-

ваясь, отвечал:
- Знаю чабана по имени Барак, живёт за нашим по- левым станом, но не знал, что он бай. Откуда у него богатство-то взялось?!
После таких ответов беседовать с ним было скучно, но он не хотел оставаться наедине со своей тёщей, то есть с моей бабушкой, поэтому приковывал меня к себе. Ему нужна была потеха, а потешаться он мог только надо мной, да ещё, пожалуй, над нашим коз- лом.

34 35

Алдымен текеге көк темекіні, ал кейін темекінің тұқылын тартуды үйреткені сонша, текені нашақорға айналдырып жіберді. Біздің ауламыздың тазалығы әбессіз болатын – теке тек қана темекінің тұқылдарын емес, сонымен бірге темекінің бос қораптарын да теріп жеп, жұтып қоятын болды.
Теке таңертеңмен ағайымды күтетін, сосын оның басқан ізімен жүріп, оның тартып тастаған темекі мен шылымдарының қалдықтарын тастаған бойда бас салатын. Тең жартысы темекі тартатын қонақтар келетін болса шын жүрегімен қуанатындай еді. Ол темекіден семірді.
Жазда бүкіл үйде ұстаған мал далаға жайылымға жіберілетін, ал теке болса ауылдың қаңғыбасы бо- латын. Теке өзіне темекі өнімін жинау үшін әр түрлi кеңселер мен кәсiпорындардың алдында жүретін. Сөйтіп ол сойылудан аман қалып жүрді, өйткені оны барлығы мал емес, қора тазалаушы ретінде қабылдайтын.
Әжем текенің мiнез-құлығындағы өзгерiстерге онша көңіл аудармағанмен, ағайымның маған жасаған мазақтарын кешіре алмады.
- Сен баланың басына не істедің, оның жарымес бо- лып қалғанын қалайсың ба? – деп айқайлап қарт шешем оған бас салатын, - Үйіңе кет те, осындай құбыжыққа тәнін берген басында миы жоқ өзіңнің әйеліңнің басынан шерт! – деп ол ағайымды да, өзінің қызын да сөгіп алатын.
Қайын енесіне өкпелеген ағайым өз үйіне тайып тұратын, ал оның артынан байланып қалғандай болған теке ілесетін, өйткенi оның қалталарын өз қорегінің тұрақты түрдегі көзі деп қабылдаған еді.

* * *
Күн сайын әжем таңертеңмен пеш жағатын. Кейде түтін тартпай қалғандықтан жоғары емес, түтін үйге бұрқырайтын.