бөлімді талдауға арналған сүрақтар

7.  ИНТЕЛЛ ЕКТУАЛ ЬДЫ МЕНШ ІК ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  ҚҮҚЫҚ
ОБЪЕКТІСІРЕТІНДЕ
7Л  Интеллекгуалдық меншік уіы мы
Инновациялық  қызмет  дамуы  үшін  нарыққа  интелектуалдық  меншік 
объекттерін  енгізу  мен  қорғаудың  тиімді  механизмдерін  жасау  қажет.  Ой 
меншік  объекттері  -   өндірісте  қолданылатын  ноу-хау,  патенттер,  өнеркэсіптік 
үлгілер материалды еңбек өнімдеріне қарағанда кеш тәуелсіз тауар қасиетіне ие 
болды.  18  ғ.  соңы  мен  19  ғ.  басында  бірінші  өнеркәсіптік  революциядан  кейін 
машиналарды  қолданудағы  техникалық  білім  рөлі  өсті.  Машиналық  өндіріс 
келуіне  байланысты  жаңа  техниканы  тиімді  басқару  үшін  қызметкерлер  мен 
жүмысшыларды  оқыту міндетті  болды.  Жаңалық енгізушілер жаңа технология 
қүрастырып  қана  қоймай,  осы  машиналарды  қолдану  бойынша  білімді  беру 
үшін жүмысшы күіттін даярлады.  Машина да,  білім де өте маңызды болды,  олар 
бір бірінсіз мэні жоғалады.
Еңбек  өнімі  тауар  болып  табылу  үшін,  маркстік  теорияға  сай,  түтыну 
қүны мен күн бірлігі болу керек.
Жалпы, меншіктің үш түрі бар:
1)  Жылжитын 
заттардан  қүрылатын  меншік  (қолға  киетін  сағаттар 
немесе автомобиль);
2) Жылжымайтын меншік - жер жэне онда түрақты түратын объектілер;
3)  Ой  меншігі,  адам  ақылы  мен  адам  интелектуалының  жемісі  болатын 
объектілер.
Ой  меншігі  (шартты  жинақ  термин) 
эдеби,  көркем  жэне  ғылыми 
туындыларға,  ғылыми  ашуларға,  ойлап  табуларға  жэне  т.б  қамтитын  күқық. 
Интеллектуалдық меншікке ақпарат жатады.
Ой  меншігі  әдетте  авторлық күқықпен  қорғалатын  өнеркәсіптік  меншік 
жэне туындылар деп бөлінеді.
Дүние  жүзілік  интеллектуалды  меншік  үйымын  күру  туралы  1967  ж.  14 
шілдеде  Стокгольмде  қабылданған  конвенция  бойынша  ой  меншігінің  күқық 
объекттері мыналар болып саналады:
1) эдеби, көркем туындылар жэне ғылыми еңбектер;
2) 
әртістердің 
орындаушылық 
қызметі, 
фонограммалар 
жэне 
радиохабарлар;
3) адам қызмет ететін  барлық салаларындағы жаңа табулар;
4) ғылыми ашылу;
5) өнеркэсіптік үлгілер;
6)  тауарлық  белгілер,  қызмет  ету  белгілері  жэне  сауда  аттары  жэне 
белгілер;
7) қиянатшыл бэсекені жою.
Ой  меншігінің  берілген  түрлерінің  тап  осы  тізімі  жеткілікті  деңгейге 
келмейді.  Ол эрбір елдер үлттық заң шығарумен толықтырылуы мүмкін.
158

19  суретте  интеллектуалды  меншік  объектілері  көрсетілген. 
Қазақстан 
Республикасының  Азаматтық  Кодексіне  сәйкес  интеллектуалды  меншіктің  құқық 
объектілеріне:
1.  интеллектуалдық қызме г нэтижелері;
2.  азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды жэне 
көрсетілетін қызметті жекелендіру кұралдары жатады
Интеллектуалды меншіктің  құқық 
объектілері
азаматтық айналымға 
қатысушыларды, тауарларды, 
жұмыстарды жэне көрсетілетін 
қызметті жекелендіру құралдары 
жатады
-  
фирмалық атаулар;
тауарлық белгілер (қызмет 
көрсету белгілер); 
тауардың шығу орындарының 
(шығу тегін көрсету) атауы.
19 сурет.  Интеллектуалды меншіктің құқық объектілері.
Әдеби,  көркем  туындылар  жэне  ғылыми  еңбектер  ой  меншігінің 
объектілері  ретінде авторлық құқықпен қорғалады ( копирайт ).
Артистердің 
кызметі, 
фонограмма 
жэне 
радиохабарлар 
сияқты 
объекттерді сабақтас  құқық қорғайды.
Сабақтас  құқықтар  қойылымдарға,  орындаушылыққа,  фонограммаларға, 
эфирлік  жэне  кабельдік  хабар  таратушы  ұйымдардың  хабарларына,  олардың 
мақсатына,  мазмұны  мен  маңызына,  сондай-ақ  олардың  көрсетілу  эдістері  мен 
нысандарына қарамастан қолданылады
Ойлап  табулар,  өнеркәсіпті  үлгілер,  тауарлық  белгілер,  қызмет  ету 
белгілері  жэне  сауда  аттары  жэне  белгілері  -  бұлар  ой  меншігі  рамкасындағы 
өнеркәсіп меншік объектілері.
интеллектуалдық қызмет 
нэтижелері
-  гылым, эдебиет жэне өнер 
туындылары;
-  эфирлік жэне кэбілдік хабар 
тарату ұйымдарының 
орындаушылыгы, қойылымдары, 
фонограммалары мен хабарлары;
-  өнертабыс, пайдалы үлгілер, 
өндірістік үлгілер;
-  селекциялық жетістіктер;
интегралдық микросызба 
топологиялары;
-  ашылмаган ақпарат, оның 
ішінде өндіріс құпиялары (ноу- 
хау);
159

Ғылыми  ашылулар  -  материалдық  әлемнің  объективті  бар,  бірақ  бұрын 
белгісіз  болған  заңдылықтарын,  қасиеттерін,  құбылыстарын 
ашу. 
Ғылыми 
ашылулар  авторлық  құқық  объектілеріне  де,  өнеркэсіпті  меншік  объектілеріне 
де  жатпайды.  Ғылыми  ашылулар  ой  меншік  түрлері  арасында  алынбау  керек 
деген  көзқарас  бар,  себебі  бірде  бір  үлттық  заң  жэне 
халықаралық  келісім- 
шарг  ғылыми  ашылуларға  сэйкес  қандай  болмасын  меншік  қүқықтарын 
бермейді.  Бірақ 
ғылыми  бірлестіктер  бірінші  ашушылар  атын  табылған 
ашылуларға береді.
Авторлық қүқық объектілері  мыналар болып табылады::
1) әдеби туындылар;
2) драмалық жэне музыкалық-драмалық туындылар;
3) сценарийлік туындылар;
4) хореография жэне пантомима туындылары;
5) мэтінді немесе мэтінсіз музыкалық туындылар;
6) аудио-бейне туындылар, радио туындылар;
7) кескіндеме, мүсін, графика туындылары мен басқа да бейнелеу 
өнерінің туындылары;
8) қолданбалы өнер туындылары;
9) сэулет, қала қүрылысы жэне бау-саябақ өнері туындылары;
10) фотосурет туындылары жэне  фотосуретке үқсас эдістермен алынған 
туындылар;
11) географияға, топографияға жэне басқа ғылымдарға қатысты карталар, 
жоспарлар, эскиздер, безендірмелер мен үш өлшемді туындылар;
12) ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар;
13) өзге де туындылар.
Авторлық құқық объектілеріне, сондай-ақ:
1) туынды шығармалар (аудармалар, өңдеулер, аннотациялар, 
рефераттар, түйіндеулер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық 
аранжировкалар жэне ғылым, әдебиет пен өнер туындыларының басқа да 
қайта өңделімдері);
2) жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) жэне 
басқа да іріктелу жэне (немесе) материалдардың орналасуы бойынша 
шығармашылық еңбек нэтижесі болып саналатын қүрастырылған 
туындылар жатады.
Туынды жэне қүрастырылған шығармалар оларға негіз болған немесе 
олар қамтыған шығармалардың авторлық қүқық объектілері болу- 
болмауына қарамастан авторлық құқықпен қорғалады.
2.  Өнеркәсіптік меншік  объекттері
1.  Өнертабыс.
2.  Пайдалы модельдер өнеркэсіптік үлгілері.
3.  Тауарлық белгілер, қызмет көрсету жэне саудалар белгілері
4.  Аттары.
5.  Ноу-хау
3. Ғылыми ашылулар
1.  Заңдар.

2.  Заңдылықтар.
3.  Әсерлер.
Сайып  келгенде,  ой  меншігінің  заң  категориясы  ретінде  қазіргі  кезеңде 
бір  беткей  мағынасы  жоқ.  Ой  меншігінің  объектілерінің  ерекшелігі  олардың 
материалдық  емес  сипаты  болып  табылады.  Сәйкесінше  заттық  меншік  пен 
интеллектуалды меншік  кукыктарымын мэні  бір-бірінен ерекшеленеді.
Ноу-хау  толықтай  немесе  жартылай  қупиялы  түрде 
техникалық, 
экономикалық,  қаржылық  жэне  баска  сипаттағы 
мэліметтерді  біріктіретін 
білім,  тэжірибе,  дағдыларды  усынады.  Ноу-хауды  қолдану  арқылы  оларды 
алган  тулгалар  белгілі  бір  деңгейде  артықшылықтар  мен 
коммерциялық 
пайдамен қамтамасыз етіледі.
Инновациялық  қызметтің  нэтижесі  болып  буйымның  сыртқы  пішінінің 
жаңа  көркем-конструкторлық  шешімдері  табылады,  ягни  өнеркэсіпті  үлгілер. 
Өнеркэсіптік үлгілер буйымның техникалық,  функционалдық жэне эстетикалық 
қасиеттерінің  біртутастыгын  көрсетеді  жэне  материалдық  емес  активтердің 
курамына  кіреді,  сонымен  қатар  лицензиялық  келісімдердің  пэні  мен 
өнеркәсіптік  меншік күзеттерінің объектісі болып табылады
Инновациялық  қызметті  ынталандыру  мен  инновациялық  тауарларды 
жылжытудың  ерекшелігі  оларды  нарыққа  өткізу  үшін  ерекше  куқық  алу 
қажеттілігі  болып  табылады.  Өнертабыстың  қоргау  қужаттары  патенттер  мен 
авторлық куэліктер болып табылады.
Натент авторлық қүқықты,  басымдықты  жэне  патент қызметінің  мерзімі 
ішінде  өнертабыстарды  қолданудың  ерекше  қуқықтарын  куэландырады. 
Өнертабыстарды  қоргаудың  патенттік  формасы  ішкі  жэне  халықаралық 
лицензиялық  нарықта  куқықтық  қоргаумен  қамтамасыз  етеді.  Лицензиялық 
сауда халықаралық технологиялық сауданың негізгі түрін білдіреді.  Патент иесі 
(лицензиар)  сатып  алушыга  (лицензиатқа)  лицензияны  өз  куқық  шектерінде 
патенттерді,  ноу-хау,  тауарлық  белгілер  жэне  тауарлардың  басқа  түрлерін 
қолдануы  үшін  лицензиялық  келісім  негізінде  (қай  жерде  бага  анықталады, 
қолдану  салалары,  инжинирингтік  қызмет  көрсетулер,  жабдықтарды  жеткізу 
жэне  т.б)  береді.
Технологияларды  трансферттеуді  бақылау 
жэне  де  инновациялық 
«тасымалдауды» 
жетілдіру  үшін 
кәсіпкерлерді  ынталандыруды  қадағалау 
бойынша мемлекеттік орган қажет екенін атап өткеніміз жөн.
Инновациялық  саясатты  жүргізуде  тиімді  нәтижеге 
территориялық 
гылыми-өнеркэсіптік  түрленулерді  жасау  жолымен  жетуге  болады,  сонымен 
қатар,  олардың  жасауына  қажет  интеграциялық  қорлар  ғылыми-зерттеу 
мекемелері мен гылыми сыйымды өндірісті ЖОО-ларды интеграциялау арқылы 
шогырланады.
7.2  Интелектуалды меншіктің мазмүнын қүқық ретінде қарастыру
Меншік  анықтамасын  куқық  ретінде  қарастыру  үшін  үш  категорияга 
бөліп  қарастырамыз:  меншік  объектісі,  меншік  субъектісінің  куқықтары  жэне 
меншік куқықтарының мазмүны.
161

Меншік  объектісінің  құкықтарына  «иелік  ету»,  «пайдалану»  жэне 
«басқару  қуқықтары»  жатады.  Алайда  материалдық  емес  объектілерге  «иелік 
ету»  құқығы  қолданылмайды,  себебі  сана заттарына физикалық түрде  иелік ете 
алмаймыз.  «Пайдалану»  қүқығы  біруақытта  шектелмеген  түрде  бірнеше 
түлғалардың 
интелектуалды  еңбектің  нәтижесін  пайдалану  мүмкіндігін 
білдірмейді.  «Басқару»  қүқықтарын  жүзеге  асыру  барысында  да  осыған  үқсас 
ерекшеліктерді  кездестіруге  болады,  себебі  материалдық  объектіні  басқа 
түлғаға колдануға  бергенде,  оның  иесі  оны  қолдану  мүмкіндігінен  айырылады, 
ал  егер  интелектуалды  меншік қолданылуға берілсе  (мысалы,  өнертабыс),  онда 
оның  иесі  өнертабысын  ары  қарай  қолдануына  мүмкіндігі  бар.  Осы  сияқты 
айырмашылықтар 
интеллектуалды 
меншікті 
қүқық 
ретінде 
ерекше 
конструкциялауды күруға әкелді.
Интеллектуалды  меншік  объектісіне, 
авторлық  қүқыққа  мынадай 
қүқықтар жатады:
• 
Авторлық  күқық  -   міндетті  түрде  өзінің  жеке  шығармашылық 
еңбегімен 
жасалған 
жағдайда, 
ғылым 
туындылардың, 
әдебиеттердің, 
өнерлердің,  өнертабыстардың  жэне  т.б.  авторлары  болуға  эрбір  азаматтың 
қүқығы.
• 
Өз  есіміне  күқық  -  өзі  жасаған  туынды  бойынша  өз  есіміне 
авторлық қүқық.
• 
Жариялауға  қүқық  -   бүл  автордың  өз  туындысы  жариялау  немесе 
қүпияда сақтау қүісығы.
• 
Қол  сүғылмаушылық  күқығы  -   ешкімнің  де  автордың  есімі 
сақталған  авторлық үлгідегі  туындыларды  өзгертуге,  бүрмалауға қүқығы  жоқ, 
себебі бүл автордың абыройына залалын келтіруі мүмкін.
Ерекше  күқықтар -  бүл  ең  алдымен жеке  өзіңнің  интеллектуалды  меншік 
объектілерін  қолдану  қүқығы,  сонымен  қатар  басқа  түлғаға  қолдануға  рүқсат 
беру.  Ерекше  күқықпен  интеллектуалды  меншік  объектілерінің  нэтижелерін 
қолдану 
бойынша 
коммерциялық 
пайдаланудың 
барлық 
сүрақтары 
байланысты.  Автор  күқыққа  қарағанда  ерекше  қүқықтар  шеттетулі  болып 
келеді  жэне  оның  иесі  болып  заңды  немесе  келісім  бойынша  кез  келген  заңды 
жэне жеке түлғалар бола алады.
7.3 Өнеркәсіптік меншік
Өнеркэсіптік  меншік-  өндіріс,  сауда  айналымы  жэне  қызмет  көрсету 
салаларымен  байланысты  интеллектуалды  меншіктің  түрі.  Оның  объектісі 
болып адамның ақыл ойының туындылары табылады.
Париждік  конвенция  өнеркэсіптік  меншіктерді  корғау  объектілеріне 
мыналар жатады деп болжайды:
•  өнертабыстар;
• пайдалы үлгілер;
•  өнеркәсіпті үлгілер;
• тауарлық белгілер;
• қызмет ету белгілері;
162

•  фирмалық атаулар;
• қайнар көзіне  нұсқаулар;
• шыққан жерлерінің атаулары;
• қараниетті бэсекелестіктің жолын кесу.
Өнеркэсіптік 
меншікті 
кейде 
қате 
түрде 
өнеркәсішік 
өндірісте 
(фабрикаларда,  өндіріс  қүрал  жабдықтарына  жэне 
т.б.)  пайдаланатын 
жылжымалы  жэне  жылжымайтын  мүлікке  жатқызады.  Есте  сақтайтын  жэйт, 
өнеркәсіптік 
меншіктің 
объектілері 
кэсіпорынның 
материалдык 
емес 
активтеріне (фирмаға) жатады.
Өнертабыстар
Өнертабыстың 
нақ  өзі,  яғни 
қандай  да  бір  мәселенің 
шынайы, 
шығармашылық  шешімі 
о 
бастан-ақ 
эр  түрлі 
елдердің 
күқықтық 
қорғанысының  объектісі  болған.  Өнертабыстың  мағіыздылығын меншік ретінде 
сезіну  эр  түрлі  елдерге  осы  меншік  түрін  қорғайтын  заңдар  шығаруына  түрткі 
болды.
Өнертабысқа  өтінім  қүрастыру  кезінде  бастанқыда үсынылатын  өнертабыс 
көмегімен шешілетін өнертабыстық міндет анықталу керек жэне осы өнертабыс 
арқасында жетілетін техникалық нэтиже табылу қажет.
Өнертабыстық  міндет  -   белгілі  қүралдар  көмегімен  қанағатандырылуы 
мүмкін болмайтын қоғамдық қажеттілік.
Өнертабыс  деп  ойлап  шығарылған  объектісі  емес,  техникалык  шешім 
аталады.  Ал  ойлап шығарылған объект техникалық шешімді  жүзеге  асыру дың 
мүмкін болатын формаларының (нысандарының) бірі болып табылады
Тауарлық белгілер және қызмет ету белгілері
Тауарлық  белгілер  жэне  қызмет  ету  белгілері  бір  заңды  жэне  жеке 
түлғалардың  тауарлары  мен  қызметтерін  басқа  заңды  жэне  жеке  түлғалардың 
біркелкі тауарлары мен қызметтерінен айыруды білдіреді.
Тауарлық белгілер бүл ең алдымен өндірушіні тануға арналған символ, ол 
елді-мекенге  үсынылған  тауарларға  кімнің  жауапты  екенін  көрсетеді.  Бірдей 
тауарлар  эр  түрлі  өндірушілермен  әзірлене  алады,  эр  түрлі  сатушылар  арқылы 
таратыла  алады  жэне  олардың  бэрі  өздерінің  тауарлық  белгілерін  қолдана 
алады.  Бәсекелес  тауарлар  тек  тауарлық  белгілерімен  ғана  ерекшелене  алады. 
Практикада  жүмыс  жасау  үшін,  тауарлық  белгілер  тек  түрлі  ғана  болмауы 
керек,  сонымен  қатар,  олар  бір  бірінен  айыруға  мүмкіндік  беретін  жоғары 
қасиеттерге  ие болуы тиіс.
Гауарлық  белгілердің  тарихы  мың  жылдар  бойы  дамып  келеді.  Біздің 
дэуірімізге  дейін  5000  жыл  бүрынғы  сазды  ыдыста  тауарлық  белгілер  ретінде 
қарастыруға  болатын  белгілеулер  табылды.  Қытайда  Хонг-То  императордың 
билік  еткен  уақытында  ыдыстар  билік  етуші  императордың  есімі  мен 
өндірушінің 
есімі 
немесе 
өндірілген  жер 
көрсетілген 
белгілеулермен 
таңбаланған.  Тауарлық белгілер кең түрде XIX ғасырда қолданыла бастады.
Мысалы:  Тауарлық белгінің тәжірибеде бірінші қолданылуы
1880  жылға  дейін  сабын  үй  жағдайында  өндірілді  немесе  салмағына 
байланысты  сатып  алында,  яғни  сатушы  сабынның  белгілі  бір  бөлігін  кесіп
163

береді.  Сабынның  өндіріс  технологиясы  аса  кемеліне  жетпеген  болатын,  жэне 
өнім  сапасы  партиядан  партияға  қарай  өзгеріп  отырды.  Уильяму  Проктор  мен 
Джеймс  Гембл  сабынның  тұрақты  сапасын  қамтатамасыз  ететін  технологияны 
ойлап  тапты.  Американдық  «Проктор  энд  Гембл» 
компаниясы  өздері 
шығаратын  сабынға  «ІУСЖҮ»  деген  есім  таңдайды  жэне  бұл  есім  тауарлық 
белгі  ретінде  тіркелген  болатын.  Бұл  тауарлық  белгі  өндірушінің  кім  екенін 
гана  көрсетіп  қоймай,  сонымен  қатар  қазіргі  уақытқа  дейін  жарнама 
мақсаттарында  жоғаргы  сапа  мен  тазалықтың  символы  ретінде  қолданылды 
жэне қолданыла береді.
Тауарлық белгі келесі  функцияларды орындайды:
•  Осы  немесе  басқа  тауар  таңдау  барысында  бағдар  болады,  себебі 
таңдау  тауардың  мөлшер,  түс,  хош  иіс,  дэм,  үзақ  өміршеңдігі  секілді 
қасиеттерінен  қалыптасады,  ягни  тауардың  белгілі  бір  деңгейдегі  сапасына 
байланысты.
•  Тауар  әзірлеушілерге  өз  тауарларын  басқа  түлганың  иелігіне  өткен 
кезде, мысалы оларды сататын дүкендерге өткен кезде тануга мүмкіндік береді
•  Тауар  сапалыгының  бакылауына  жауап  беруші  органдарга  олардың 
иелерін тануга мүмкіндік  береді;  бірдей немесе  қиын  ажыратылатын  фирмалық 
атауларды  қолданылган  жагдайда  тауарлық  белгі  бір  өндірушінің  тауарларын 
басқа өндірушінің ұқсас тауарларынан айыруга мүмкіндік береді.
•  Жарнамалық функцияны орындайды
Тауарлық  белгінің  иесі  өзінің  тауарлық  белгісін  қолдану  қүқыгын 
коммерциялық  мақсатта  басқа  түлгага  бере  алады.  Тауарлық  белгіні  қолдану 
жайындагы  коммерциялық  концессия  келісімі  Патенттік  мекемеде  тіркеледі. 
Алайда түтынушы тауарлық белгіні коммерциялық концессия келісімі негізінде 
қолданып  жатқаны  жайлы  мэліметтерді  сатып  алушыларға  оларга  айқын 
түрмен  жеткізіп  отыруы  қажет.  Таңбалау  мақсатында  сырты  қоршалган 
латынның «Я»  эрпі қолданылады:  ®.
7 - тарауды талқылауға арналған сүрақтар
1. 
«Интелектуалды меншік» категориясына анықтама беріңіз.
2. 
Меншіктің қандай түрлері бар?
3. 
Интеллектуалды меншік қүқының объектілерін атап беріңіз?
4. 
Объектілер қандай меншікпен авторлық қүқық арқылы қоргалады?
5. 
«Көршілес қүқықтар» категориясына анықтама беріңіз.
6. 
Интеллектуалдық меншік анықтамасының мэнін аіттьтп көрсетіңіз.
7. 
Өнеркэсіптік меншік объектілері болып не табылады?
8. 
«Гылыми ашылулардың»  анықтамасының болмысы неде?
9. 
«Туындылар» категориясының болмысын ашып көрсетіңіз?
164

8. 
Қазақстан 
Республикасындағы 
инновациялық 
қызметтің 
қалыптасуы  және дамуы
8.1 
Қазақсган 
Республикасының 
даму 
институттарының 
қалыптасуы мен дамуы
2002 
жылдан 
бастап 
Қазақстанның 
экономикалық 
кеңістігінде 
инновациялық  қызмет  саласында  үлкен  өзгеріс  болуда.  2003  жылы  ҚР 
Президенті  Қаулысымен  2003-2015  жылдары  индустриялдык-инновациялық 
даму  стратегиясы  қабылданды.  «Инновациялық  қызмет»,  «Инновациялық 
қызметті  мемлекеттік  қолдау» 
туралы  заң  жэне  басқа  да  инновациялық 
қызметті  ынталандыратын  жэне  реттейтін  нүсқаулар  қабылданды.  Бес  жылдың 
ішінде  инвестициялық  қызметті  жүзеге  асыруды  үйымдастыру  жэне  реттеудің 
жалпы  механизмі  қабылданды  деп  айтуга  болады.  Инвестициялық  қызметті 
қаржыландыратын  қаржы  институттары  басынан  бастап  қайта  қүрылды.  Дэл 
осы  әдіспен  инновация  қызметін  жүзеге  асыруға  көмектесетін  қүрылымдар 
үйымдастырылды.  Бүлар  -   даму  институты  жэне  технопарк  қүрылымы,  тагы 
басқалар.  Даму  институтын  құру  идеясы  инновациялық үдерісті  үзіліссіз  жүйе 
ретінде  қамтуга  негізделді.  Даму  институты  жэне  үлттық  инвестициялық 
жүйенің  қызметі  мен  міндеттері  экспорттық  өнімдерді  жэне  қызмет  көрсететін 
Қазақстандық  кэсіпорындарды  құруға  бағытталган  нагыз  инновациялық  өнім  - 
тұтынушының  қажеттілігін  қанағаттандыратын  өнім  екені  бэріне  белгілі.  Бірақ 
барлық 
жаңа 
заттар 
инновация 
болып 
табылмайды. 
Инновациялық 
көшбасшылар 
-  
бұл 
қолданыста 
бар 
қажетті 
тауарды 
өндіруінен 
модернизациялаумен  айналысатын  компаниялар.  Дамыган  бэсекеге  қабілетті 
елдерде  қажетті  жэне  қол  жетімді  инновациялық  тауарды  үлкен  қаржылық 
мүмкіндіктері  жэне  білікті  кұрастырылган  ғылыми  зерттеу  бөлімдері  бар 
компаниялар,  жеке  компаниялар  айналысады.  Мемлекет  тек  инновациялық 
қызметті  жүзеге  асыруга  қолайлы  жағдай  жасайды  жэне  қажетті  заңдық 
базамен 
қамтамасыз 
етеді. 
Бірақ 
мемлекеттік 
басқару 
органдарының 
қатысуынсыз  жүзеге  асыру  мүмкін  емес  салалар  бар,  олар  әлеуметтік  сала, 
ұлттық қауіпсіздік, стратегиялық маңызды салалар жэне эскери өндіріс.
КР-ның 
индусгриялды-инновациялық 
стратегиясының 
негізінде 
мемлекеттік даму институттары кұрылды.  Олар:
1. 
Үллтық инновациялық қоры.
2. 
Қазақстан инвестициялық қоры.
3. 
Қазақстанның даму банкі.
4. 
Талдау жэне маркетингтік зерттеу орталыгы.
5. 
Экспорттық 
операцияларды 
сақтандыратын 
мемлекеттік 
сақтандыру компаниялары.
Кейіннен  Даму  институттарының  кұрылымы  өзгеріп,  инновациялық 
саланы 
реттеу 
мэселелерін 
шешу 
мақсатында 
олар 
басқа 
ұлттық 
компаниялардың басқару қарамагына өтті.  «Қазына» ТДҚ АҚ ҚР Президентінің 
2006  жылғы  16  наурыздағы  жарлыгына  сэйкес  кұрылган  болатын.  Кейінірек 
мемлекеттік  активтерді  тиімді  басқаруга  байланысты  «Самұрық»  холдингімен 
бірігеді.  «'Самұрыц-Қазына»  Әл Ауцат  Қоры  АҚ Индустриалды-инновациялық
165

бағдарламаны  жүзеге  асыруға  бағытталған  ұлтгык  даму  институттарының 
байланыстарын  басқару  компаниясы  болып  табылады.  Жалпы  жарғылық 
капиталы  -   416  млрд  теңге.  «Самұрық-Қазына»  АҚ  тобына  мыналар  кіреді: 
«Қазақстанның  инвестициялық  қоры»  АҚ,  «Үлттық  инновациялық  қор»  АҚ, 
«Несиелер  мен  инвестицияларды  сақтандырудың  мемлекеттік  корпорациясы» 
АҚ,  «Шағын  жэне  орга  бизнесті  дамыту  Қоры»  АҚ,  «Маркетингтік- 
аналитикалық  зерттеулер  орталығы»  АҚ.  Даму  институттарымен  бірге 
«Самұры қ-Қазы на»  ¥ Б Қ   жалпы  сомасы  1,9  трлн  теңге  болатын  121 
инвестициялық жобалар қарау үстінде.
Шетел  инвесторлары  жэне  даму  институттарының  қатысуымен  жоғары 
технологиялық 
өндірістерді 
күру 
жүмыстары 
да  жүргізілуде. 
Үкімет 
трансүлттық  компаниялар,  ірі  шетел  жэне  Қазақстан  компаниялары  арасында 
инвестициялық  жобаларды  бірлесіп  жүзеге  асыруға  күш  салып  келеді.  Дүние 
жүзіндегі 
«Майкрософт», 
«Хьюлетт 
Паккард», 
«Сименс» 
сияқты 
ірі 
компаниялармен ынтымақтастық жөнінде  меморандумдарға қол  қойылып жэне 
машина  жасау,  металлургия  саласындағы  ірі  жобаларды  жүзеге  асыру  қолға 
алынуда.  Даму  институттарының  инвестициялық  жобалар  портфелі  жалпы 
сомасы  $4,1  млрд  қаржыландыруға  макүлданған  149  жобадан  түрады.  Осы 
кезде  индустриалды-инновациялық  дамудың  инфрақүрылымы  қалыптасты. 
Мемлекетттік  даму  институттарының  жыл  басындағы  капитализациясы  $730 
млн  қүрады,  инвестициялық  жобалар  портфелі  $1  млрд.  200  млн.  асады. 
«Самүрық-Қазына»  ҮӘАҚ  қоры  5  жылға  арналған  стратегиялық  жүмыстар 
жоспарын  қабылдады.  Бүгінгі  таңда  қор  экономикаға  $1  миллиардтай  қаржы 
инвестициялады.
19 -  сурет.  Даму институттарын басқару
166

жүктеу/скачать 4,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: