Екінші тарау бойынша сҧрақтар мен тапсырмалар

ІІІ. ПЕДАГОГИКАНЫ ОҚЫТУДАҒЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Ӛркениеттің қазіргі даму сатысының ерекшеліктері мәдениеттің, экономиканың, қоғамдық және жеке ӛмірдің барлық аймақтарындағы жаһандық инновациялармен байланысты. Әлемдік технологиялық ӛзгерістер, интеллектуалдық интеграцияның дамуы, ӛндірісте электрондандыруды кеңінен пайдалану ХХІ ғасырдың жаңа тенденцияларын: ғылыми, жоғары технологиялық, ақпаратқа және коммуникацияға толы, бүгінгі күннің міндеттерін шешуді талап ететін, болашаққа бағдарланған тенденцияларды анықтауға мүмкіндік берді.

ХХІ ғасыр – ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, қоршаған ортаға, адам денсаулығына ұқыпты қатынас дәуірі. Адамзаттың жаңа дәуіріне жаңа білім беру жүйелері және оқытудың жаңа модельдері сәйкес келу қажет.

Әлемде мемлекеттің экономикалық жетістіктері оның білім беру жүйелерімен, жұмыс күшінің барлық деңгейлерінде даярланған азаматтардың білімділігімен анықталатыны байқалды. Қоғамның біліміділік әлеуеті мықтылықтың перспективті және стратегиялық факторы, мемлекеттің қауіпсіздігі мен тұрақты экономикалық және әлеуметтік дамуының, халықтың ӛмір деңгейі мен сапасының артуының кепіліне айналды.

Қазіргі әлемнің басты ерекшелігі болып жатқан үрдістердің жаһандануы, ол адамның дүниеге кӛзқарасына ықпал етеді. Болашақтағы даму адамның мәдениетінің, түсінушілігінің және даналығының деңгейімен анықталады деп саналуда:

• 
  әрбір адамның ғаламшардың болашағына жаһандық жауапкершілігі түсінілуде;
  
• 
  ойлаудың кӛпқырлығы мен икемділігіне объективтік қажеттілік мойындалуда;
  
• 
  білім берудің жауапкершілікті ойлау және саяси шешімдер үшін идеялар кӛзі ретінде рӛлі артуда;
  
• 
  мамандар даярлығының сапасы отандық ӛнімнің әлем нарығындағы бәсекеге қабілеттілігіне және ұлт ӛмір сүру деңгейіне тікелей әсері түсінілуде.
  

дамуының қандай да бір сатысына тән бастапқы тұжырымдамалық үлгі.

Бұл бағыттыға ғылыми ізденіс білім беру философиясымен жүргізіледі, бұл адамзаттың ӛзекті мәселелерін шешуде білім берудің құндылықты-мәнді аспектілерін, білім берудің әлеуметтік рӛлін зерттейтін ғылым. Оның басты қызметі прогностикалық қызмет болып табылады.

Бұл жағдайларда адамзат интеллектісін жаңа операционалды мүмкіндіктермен қаруландыру туралы ғана емес, оның инновациялық қабілеттері туралы сӛз болуда.

Инновациялық білім берудің мақсаты жаңаны игеріп қана қоймай, сондай жаңаны ойлап шығара алатын новатор-маманды қалыптастыру. Білім берудің жаңа жүйесіндегі орталық орын жаңа білімді ӛндіру алу қажет (іргелі және қолданбалы ғылыми ізденістер, тәжірибелі ӛндіріс т.с.с.). Соңғысы әрдайым орын алып отырды, алайда ақпараттық қоғамға кӛшу жағдайында жоғары мектептің білім беру үрдісінің міндетті бӛлігіне айналды.

Кәсіби білім беру мақсаты педагогикалық іс-әрекеттің жүйеқұраушы қызметі. Мақсатты таңдаудан оқыту мен тәрбиелеудің мазмұнын, әдістері мен тәсілдерін таңдау тәуелді болады. Педагогикалық мақсаттардың түрлері ӛте кӛп. Олардың ішінен білім берудің нормативтік мемлекеттік мақсаттарын, қоғамдық мақсаттарды, оқытушылардың ӛздерінің бастамашыл мақсаттарын бӛлуге болады.

Маман моделі ӛзінен ӛзі психолого-педагогикалық модель болып табылмайды. Оның мазмұнының негізіне қандай да бір қызмет атқаратын қызметкерге қойылатын талаптар жүйесінде тіркелетін біліктілік сипаттамалары жатады. Онда берілген қызметтегі тағайындау, қызметкердің қызметінің негізгі сипаты, оның не білу, істей алу керектігі, қандай тұлғалық қасиеттерінің болу керектігі тізбектеліп кӛрініс табады.

Маман моделінен оны даярлау моделіне кӛшудің бірінші қадамы болашақ кәсіби қызметінің ол шешуі тиіс типтік міндеттері бӛлу және толық бейнелеуді қажет етеді. Типтік міндеттер иерархияны құрайды, ол бір уақытта жоғары білім берудің мақсаттарының иерархиясын құрайды.

1. 
   Бұл сатылықтың жоғарғысын – нақты мамандықтан немесе ӛмір сҥріп жатқан елінен тәуелсіз барлық мамандар шеше алатын міндеттер құрайды. Олар осы тарихи дәуірдің сипатын анықтайды және ғасырдың міндеттері деп шартты түрде аталуы мүмкін. Қазіргі уақытта бұл міндеттерге мыналарды жатқызуға болады:
   

2. 
   Екінші деңгей – берілген мемлекетке бағытталған арнайы міндеттер. Біздің елімізде қазір нарықтық қатынастарды дамытуға байланысты міндеттер ӛзектілікке ие (жобаларды экономикалық негіздеу, сенімді серіктестер мен қаржылық кӛздерді іздеу, шетел нарығына шығу және т.б.)
   

соңғысы, қазіргі маман демократия, ашықтық, және діни тӛзімділік жағдайында ӛндірістік, басқару және экономикалық міндеттерді шеше алу қажет.

3. 
   Үшінші деңгей - кәсіби міндеттер; ол шешілетін міндеттер кӛлемі мен түрлері бойынша ең ауқымдысы болып табылады.
   

• 
  Зерттеуші міндеттер (білімнің сол немесе басқа саласында зерттеушілік іс-әрекетті жоспарлау және жүргізуді іскерлігін талап етеді);
  
• 
  Практикалық міндеттер (болашақ кәсіби қызметінде нақты нәтиже алуға бағытталады)
  
• 
  Педагогикалық міндеттер (сәйкес пәннен оқу орнында не ӛндірістік оқыту жағдайында сабақ беру).
  

Міндеттердің барлық түрлерін талдау және қайталанатын элементтерді алып тастау негізінде маман қызметінің моделі құрылады. Бірақ, егер студенттерді осы модельге бағдарлап даярласа, онда ЖОО бітірер кезде бұл модель ескіріп қалады.

Міндеттер сипатының ӛзгеру тенденциясын анықтау және маман қызметінің болжамды моделін құру бойынша ӛте күрделі жұмыстарды жүргізу қажеттілігі туындайды. Ол жоғары білікті мамандардың қатысуымен арнайы зерттеулерді талап етеді. Сондықтанда тек болжамды модель негізінде маман даярлаудың моделін ӛңдеуге батыл кірісуге болады. Соңғысы толық дайын болған кезде оқу жоспарына және жеке пәндердің бағдарламаларына енгізіледі.

Педагогтің кәсібі қызметінің сапасы мәселелерін, кәсібилілігін, педагогикалық қабілеттері мен педагогқа қойлатың талаптарды зерттей отырып, белгілі рессейлік ғалым И.В. Кузьмина еңбектің нәтижелілігіне әсер ететін педагогикалық қызметкерлердің маңызды сипаттамасы қатарына олардың кәсіби құзыреттіліктерін жатқызады.

Педагогикалық құзыреттіліктің негізгі элементтері ретінде ол мыналарды бӛліп қарастырады: оқытылатын пән саласындағы арнайы құзыреттілік; білім алушылардың білім, білік, дағдыларын қалыптастыру тәсілердері саласындағы әдістемелік құзыреттілік; оқыту сферасындағы психолого-педагогикалық құзыреттілік;

мотивтер, қабілеттер және оқушылардың бағыттары саласындағы дифференциалды-педагогикалық құзыреттілік және аутопсихологиялық құзыреттілік.

Кәсіби құзыреттілік ӛз құрылымында: қабілеттер (кәсіби қызметке жалпы және жеке); тұлға сапасы (жеке тұлғалық және кәсіби-педагогикалық); қызметке дайын болу, психофизиологиялық дайындық және білім, білік және дағды (пәндік, психолого- педагогикалық, басқарушылық) секілді тәжірибе компоненттері білім ретінде карастырылады. Ӛзін кәсіби маман және тұлға ретінде тану манызды компонент болып табылады. Кәсіби құзыреттілік маманның біліктілігін кӛтеру үрдісінің жүйе қалыптастыру категориясы және ӛзін-ӛзі дамытуы ретінде кӛрінеді.

Кәсіби құзыреттілік түсіндірмесіне ықпалдардың әр түрлілігі, аталмыш ұғым анықтамасының динамикалы және

кӛптармақтылығымен түсіндіріледі. Бұл ұғымның мағынасы қоғамда, білімде, ғылымда болып жатқан ӛзгерістерге сәйкес әртүрлі кӛзқарастар шеңберінде қарастырылады.

Болашақ педагогтің кәсіби құзыреттілігі педагогикалық процесс барысында қалыпьасады. Педагогикалық процесс барлық оқу орындарында іс-әрекеттің негізгі ӛзегі болып табылады. Жоғары оқу орындағы педагогикалық процестің құрылымды компоненттері: ішкі ӛзгерістерге, біліктілікке, тәрбиелікке, құлықтық, интеллектуалды, эмоционалды және болашақ педагогтің ӛз кәсібилігін кӛтеру.

Жоғары мектеп педагогикасының нақты қызметіне бағытталып барлық компоненттері ӛзгеріп отырады. Педагогикалық үрдіс келесі қызмет атқарады:

• 
  білімділік – студенттің білімділігін кӛтеру;
  
• 
  тәрбиелеушілік – құндылықтар, идеалдар, тұлғалық қасиеттерінің дамытылуы;
  
• 
  дамытушылық – тұлғаның түрлі сферасының дамуы: эмоционалды-ерікті, сенсорлы-интеллектуалды;
  
• 
  әдістемелік – форманың, әдістің, құралдың таңдалуы студент пен оқытушы арасындағы іс-әрекетті, педагогикалық үрдісті қалыптастырады;
  
• 
  талдау-нәтижелік – жаңа міндеттерді ӛндеу, қорытынды шығару, педагогикалық үрдіс ӛнімділігін талдау;
  
• 
  кәсібилік – барлық педагогикалық үрдіс компанентін біріктіру, болашақ мұғалімнің, маманның кәсіби білімін кӛтеру;
  

• 
  педагогикалық әсер;
  
• 
  педагогикалық әсерін белсенді қабылдау;
  
• 
  ақпаратты ұғыну;
  
• 
  студенттің ӛзінің белсенділігі және оның ӛз-ӛзіне және оқытушыға әсері.
  

педагогикалық процесте жүзеге асырылады. Сондықтанда педагогикалық процесті талдау оның кезеңдерін анықтауға мүмкіндік береді:

Педагогикалық процестің барлық кезеңінде байланыс орнатылса аяқталғандықты білдіреді. Оқу орнының типіне байланысты педагогикалық процестің ӛзіндік ерекшеліктері болады:

• 
  ЖОО педагогикалық үрдістің жалпы білім беретін мектептен айырмашылығы келесідей:
  
• 
  ЖОО нақты мақсатқа байланысты мамандарды кәсіптік дайындауда жүзеге асырады.
  
• 
  ЖОО педагогикалық үрдістің субъектілерінің ӛзара әсерлесуін қалыптастырады.
  
• 
  ЖОО педагогикалық үрдісі студенттер мен оқытушыларды ғылыми зерттеумен тығыз байланысты.
  
• 
  ЖОО-да студенттердің ӛздік жұмысы кӛбейіп, оқу-тәрбие үрдістерінің жүйелі құрастырылуын талап етеді.
  

Сонымен, білім беру – қазіргі қоғам ӛмірінің барлық салаларының дамуының, адамзаттың жаһандық ӛркениеттік міндеттерін шешудің, модернизацияның және мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды интегралды факторларының бірі. Бұл мемлекеттің қазіргі әлемде экономикалық табысқа және бәсекеге қабілеттілікке жетудегі, оның азаматтарының ӛмір сапасының артуындағы басты құрал.