Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 0,7 Mb.
|
паразитология кітап
| 21-сурет. Паразиттік шаянтәрізділер.
A- Cypridina sp.- та (Ostracoda) паразиттік тіршілік ететін Cyproniscus cypridinae (Isopoda): В- Cypridina sp. бақалшағында отырған Cyproniscus аналығы, С-қылыш балыктың маңдай сүйектерінің қуысында паразиттік тіршілік ететін Philichthys хірһіа (Copepoda). (Кюкенталь бойынша). 1-Cyproniscus аналығы Паразитизмнің эсер етуінің ең соңғы кезеңін Хепосоеіота- дан байкауға болады, олардың денесі мүлде бунақталмаған жэне ұшы доғал болып келеді. Жоғарыда аталған Copepoda-лардағы сегменттелудің жоғалуымен катар аяктарының редукцияға ұшырауы қаркынды жүреді. Хепосоеіота-т мүлдем жоғалып кеткен. Бунакталудың жоғалуы паразиттік мұртаяктылар Peldogaster жэне Sacculina-дан байкалады, олардың денелері дөңгелек немесе сопақша қапшык пішінді келеді. Өйткені бүл шаяндардың циприс тэрізді дернэсілі даму кезінде бүкіл кеудесі мен кұрсағын тастап, басы ғана сакталады. одан кейін жыныстык жетілген паразиттің денесі түзіледі. Дэл осындай формаларды балык желбезегіндегі көп бунақталған Cymothoidae-дан бастагі, он аякты шаяндардың желбезек куысында тіршілік ететін паразиттермен аякталатын Isopoda катарынан байқауға болады. Bopyridae жэне Entoniscidae тұқымдастарына жа- татын паразиттердің аналыктары қатты деформацияға ұшырап, дене бөлімдерінің бірігіп кетуі байқалады. Бүл паразиттердің аталыктары аналыктарының денесіне тіркеліп, паразитті тіршілік етсе де денесінің бунакталуын сактап калған. Анальщтарының деформа- циясы олардың денесінің кептеген жұмырткалармен толы болуына байланысты болса керек. Ең кызығы кейбір Isopoda (Cyproniscus cypridinae) өздерінен де қарапайым Ostracoda отрядына жата- тын шаяндардың денесінде паразиттік тіршілік етуге бейімделген. 90Денесінің бунақталуын жоғалтуы паразитизм аркылы түр өзгерген Polycheata ұрпактарынан, дәлірек, Myzostomida-дан көрінеді. Mysostomida теңіз лалагүліне жэне баска да тікентерілерге бекініп немесе эндопаразитті түрде мекен ете отырып, буылтык кұрттардың сырткы негізгі: ұзын, денесі көптеген сегменттермен бөлінген белгілерінен айырылған. Myzostomida-нъщ денесі кыскарып, кеңейіп. диск тэрізді жалпайып кеткен. Буыакталудың ізі түрі өзгерген 5 жүп параподия түрінде жэне кейбір ішкі кұрылымында (бірнеше жұп метонефридия, кейде күрсак жүйке тізбегінің бірнсше ганглиі) сақталған. Myzostomida параподилері катты қысқарып, ілгекке айналған күйінде ерекше кынапта орналаскан, бұл жерде де паразитизмге көшуі, аяктардың рсдукцияға ұшырауымен бірге жүреді. Эндопаразиттердің денс пішінінің өзгеруіне ыкпал ететін заңдылыктарды табу әлде кайда күрделі, себебі мұндай өзгерулер ішек жэне ішкі паразиттерде әртүрлі жолмен жүреді. Ііиек эндопаразиттері. Бұл паразиттерге көпшілік жағдайда кыскарудан гөрі ұзару тэн болып келеді. Денесінің шамадан тыс үзаруы көптеген ішек грегариналарында (.Porospora gigantean, Grebnicriella gracilis, Selenidium), Astomata инфузорияларында (Hoplitophrya, Mesnilella т.б.) байкалады. Цестодтар мен скребнилер де (Macracanthorhynchus, Moniliformis, Echinorhynchus gadi т.б.) бұл ерекшеліктер бар. Көп жағдайда дененің үзаруы, ішек паразиттерінде дененің көлденең бунақталуымен бірге жүреді. Ішек грегариналарының денесі дейтомерит пен протомеритке бөлінеді, кейбір түрлерінде, мысалы, Леже (Leger, 1906) сипаттаған Taeniocystis тіга жэне краб ішегіндегі (Merocystis) кейбір грегариналарда дейтомерит тағы бірнеше жұка, нэзік плазматикалык кабаттарға бөлінген. Haplozoon гуысының (полихеттердің ішегінде тіршілік ететін Peridineci өкілі) денесі көлденең клеткалар катарына бөлшектенуімен ерекшеленеді. Ал енді Hypermastigina катарындағы термиттердің ішегінде кездесетін Сусіопутрһа strobila-ньщ денесі талшыкты сақиналы аймактардан түрады. Бүл бунакталудың маңызы ар жағдайда эртүрлі болып табылады. Біріншіден, ол денені жыртылып кетуден сактайды: ұзын, жіңішке дене, бөліктерге бөлінген денете Караганда, жылдам жыртылып кетеді. Баска жағдайларда, Haplozoon жоне Cestodes-та көбею мен бунакталу арасында айкын байланыс бар. Цестодтарда піскен жұмыртқаларға толы бунақтар мен бунактар тобы үзіліп түсіп отырады, Haplozoon-да кобею клеткаларының көлденең катары 91 бөлінеді, олар иесінің денесінен шығып, кішкентай талшықтыларға айналады. Басқа салыстырмалы кішкентай паразиттер тобы, ішек кабырғаларына байланысты эктопаразиттерге ұксас болып келеді. Мысалы, Lamblia-ның денесі жалпайып бір жағына карай иілген, сол иілген жағымен ішектің эпители клеткаларының бос ұшында отыра- ды. Көптеген трематодтардың жалпайған әрі кеңейген денесінің дэл осындай маңызы болса керек. Ішкі паразиттер мүлдем баска пішін калыптастыру принциптеріне бағынады. Куыс ішілік паразиттер сырткы ортадаи мүлде окшауланған. Осыған сәйкес көптеген куыс паразиттерінің дене фор- масы шар тэрізді. Үзынша келген ішек грегариналарына Караганда, куыс ішілік (таракан мен жылғалыктар ішіндегі Diplocystis) грега- риналар дөңгелек пішінді; Tetracotyle, Strigeidae тұкымдасынын дернәсілдерінің пішінін; цестодтардың финкаларының шар неме- се сопакша пішінін, түкті араның дене куысындағы Allantonema нематодтарының дөңгелек-сопакша дене пішінін осы себеп аркылы түсіндіруге болады. Ішкі паразиттердінарасындаденесініңбетін кеңейтетін жағдайлар кездеседі, олар коректі көбірек сіңіруге мүмкіндік берсе керек. Қуыс ішілік грегариналар арасындагы Urospora maldaneorum-ч денесінің бір үшы ете көп бұтактанған. Паразиттің бүлшык ет. бауыр т.б. жерлерінде болуына байланысты бұтактануы иесінің ұлпасына енуіне мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|