Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 9,78 Mb.
|
Uchebnik Gigiena-kaz yaz
| - сутектік көрсеткіші (рН);
- еріген оттек мөлшері; - оттегінің химиялық жұмсалуы (ОХЖ); - оттегінің биохимиялық қажеттілігі (ОБҚ); - түрлі аурулар тудыратын микробиологиялық және паразиттік көрсеткіштері бойынша: лактоза-оң ішек таяқшалары (ЛІТ), коли-фагтар, гельминттердің тірі жұмыртқалары (аскарида, қылбас, т.б.), патогенді ішек қарапайымдыларының цисталары Сутектік көрсеткіші (рН) – рН, 6,5-8,5 аралығында болуы керек. Еріген оттегінің мөлшері жылдың кез келген маусымында, күндізгі сағат 12 дейін алынған сынамада 4 мг/дм3 кем болмауы керек. Оттегінің химиялық жұмсалуы (ОХЖ)- судағы органикалық заттардың тотығуына жұмсалатын оттектің мөлшері.ОХЖ су пайдаланудың 1 категориясы үшін– 15 мг О2/дм3; II-категориясы үшін - 30 мг О2/дм3 аспауы керек. Оттегінің биохимиялық қажеттілігі (ОБҚ) – белгілі уақыт бірлігіндегі (1, 2, 5, 20 тәулік ішінде) судағы органикалық заттардың биологиялық ыдырауына жұмсалатын оттегінің мөлшері. Көптеген органикалық ластаушылардың тотығуы 20 тәулік ішінде жүзеге асады. 20 тәулік ішінде ластаушылардың толық биохимиялық тотығуына жұмсалатын оттегінің мөлшері толық оттегінің биохимиялық қажеттілігі (толық ОБҚ) деп аталады. 200С температурада толық ОБҚ: Суды пайдаланудың I категориясы үшін – 3 мг О2/дм3; Суды пайдаланудың II категориясы үшін - 6 мг О2/дм3; рекреациялық аймақтар үшін - 4,0 мг О2/дм3 аспауы керек. Лактоза-оң ішек таяқшаларының (ЛІТ) саны, жер бетілік су көздерінің класына байланысты (орталықтандырылмаған шаруашылық-ауыз су жүйелерінен басқа), елді мекендердің территориясындағы сулардың 1 дм3 1000 – 50000 артық болмауы керек, ал коли-фагтардың саны - 100 ден аспауы керек (орталықтандырылмаған шаруашылық-ауыз су жүйелерінен басқа). Гельминттердің тірі жұмыртқалары мен патогенді ішек қарапайымдыларының цисталары 1 дм3 болмауы керек. Жоғарыда көрсетілген судың микробиологиялық және паразиттік көрсеткіштері судың бактериялық және биологиялық ластануы тұрғысынан су сапасын бағалауға мүмкіндік береді. Судың бактериялық және биологиялық ластаушыларына түрлі тірі микроағзалар: ашытқы және зең саңырауқұлақтары, ұсақ балдырлар, бактериялар, вирустар, олардың ішінде, адамдар мен жануарлардың шығарылымдарында болатын сүзек, парасүзек (қылау), дизентерия қоздырғыштары, энтеровирустар, гельминттердің жұмыртқалары және т.б.жатады. Бұл ластаушылар тұрмыстық ағынды сулармен суаттарға түсуі мүмкін, мысалы, тұрғын үйлерді өзендердің арнасын бойлай жоспарлау және салу жөніндегі талаптар сақталмағанда, сондай-ақ, жер бетілік, жер астылық сулардың, сол сияқты ауыз судың да қарқынды биологиялық ластануын тудыратын, сумен қамтамасыз ету немесе канализация жүйелерінде ақаулар немесе апатты жағдайларда. Мысалы, Алматы қаласының аумағы арқылы 22 өзен ағып өтеді, осы өзендердің кейбіреулерінің бактериологиялық ластану деңгейі жоғары екендігі анықталды (жаңа болған нәжіспен ластанудың белгілері табылған). Демек, ауру адамның 1 г нәжісінде жүзден аса патогенді энтеровирустар болатыны дәлелденген, олар шаруашылық-тұрмыстық сулармен жер бетілік суларға түседі және қоршаған ортадағы физикалық және химиялық факторлардың әсеріне өте тұрақты болғандықтан, суда ұзақ уақыт сақталып қалады. Сондықтан олар, жағалаулардағы рекреациялық аймақтарды, су алатын жерлеріндегі суды ластап, үлкен арақашықтыққа таралуы мүмкін, сол сияқты су дайындайтын барьерден өтіп, су құбырларының тарату жүйесіне түсуі мүмкін. Соңғы жылдары көптеген зерттеушілер, су нысандары жағдайларының кешенді сипаттамаларын негізге ала отырып, судың сапасын бағалаудың басқа әдістерін дайындауға көп көңіл бөлуде. Шет елдерде қазіргі кезде қолданылатын жер бетілік сулардың ластану деңгейін кешенді бағалау әдістері екі топқа бөлінеді: судың сапасын гидрохимиялық, гидрофизикалық, гидробиологиялық, микробиологиялық көрсеткіштерінің жиынтығы бойынша бағалау; су ластану деңгейінің кешенді индекстерінің есептелуіне негізделген әдістер. Су сапасының жалпылама көрсеткішін құруға алғашқы қадам 1965 жылы АҚШ жасалды. 1970 жылдары қоршаған ортаны қорғау жөніндегі бағдарламаны жүзеге асырудың басталуымен бірге, судың сапасын бағалау бойынша жұмыстар да қарқынды жүргізіле бастады. Судың ластану деңгейінің кешенді көрсеткіштері анықталды: В.П. Белогуров және т.б. бойынша - ластану дәрежесінің коэффициенті, В.И. Гурарий және А.С.Шайн бойынша - жалпы санитарлық индекс. Санитария жөніндегі Ұлттық ұйым (АҚШ) еріген оттек, коли-индекс, рН, ОБЖ5, нитраттар, фосфаттар, температура, лайлылық, суға араласқан заттар, сияқты тоғыз параметрлерден тұратын су сапасының индексін (WQI) дайындады. 1980 жылдардан бастап табиғи сулардың сапасының ең кең таралған кешенді көрсеткіші ретінде су ластануының гидрохимиялық индексі (СЛИ) пайдаланылады. Бұл индекс жекелеген ингредиенттердің нақты шектелген саны бойынша (әдетте, олар 6 болады): О2, ОБЖ5 және көбінесе концентрациялары ШРЕК асатын, төрт ластаушы заттар мөлшерінің ШРЕК асуының орташа үлесі болып табылады. Бұл кезде заттардың зияндылықтың шектеуші белгілері бойынша зияндылықтың шектеуші белгілері бойынша, зияндылықтың шектеуші белгілері бойынша, қай топқа жататындығы ескерілмейді. Судың ластану индексінің су сапасының көрсеткіші ретінде индикаторлық қасиеттерін күшейтудің қажеттілігі жөнінде, 2003 жылы З.Г.Гольд және т.б., СЛИ есептегенде нақты су сынамасындағы химиялық құрамының, қазіргідей тек 6 емес, барлық ингредиенттерін (О.В. Гагарина бойынша, 2007) қосуды ұсынып, өз еңбегінде көрсеткен. 4.2 – кестеде, судың ластану деңгейін бағалаудың критерийі ретінде СЛИ алынған, су нысандарының гигиеналық классификациясы берілген. Судың ластану индексі, I, II категорияларға жататын су нысандарындағы су ластануының 6 бағалау көрсеткіштері бойынша анықталады. жүктеу/скачать 9,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|