Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты»

423
К
 
1
 
Е
 
16.10-
сурет
үшін қызмет етеді. 
ОК негізіндегі мультивибраторлар ең кең таралған. 
Симметриялық және бейсимметриялық мультивибраторлар болады. 
Тікбұрышты импульстардың ұзақтықтары және олардың арасындағы 
уақыт
аралықтары симметриялық мультивибраторларда тең, 
бейсимметриялық мультивибраторларда әртүрлі болады. 
Симметриялық мультивибратордың
схемасы 16.10, 
а
суретінде 
келтірілген, онда ОК компаратор болып табылады (16.3
-
суретті 
қараңыз
)
. Кирхгофтың тізбектің 1
-
контурына арналған екінші заңы 
бойынша мынадай теңдеу құрамыз: 
u
кір.ОК
- 
u
C
+ 
и
1
=
0, 
(16.3) 
мұндағы
и
1
= 
R
1
u
шығ
/
R
1
+ 
R
2
) 
және
и
С
— 
кернеу бойынша оң 
тізбектей және теріс параллель кері байланыстың кернеулері (15.6
-
бөлімшені қараңыз).
t =
0 
уақыт моментінде ОК кірісіндегі кернеу 
u
кір.ОК
(0) > 0 
деп 
алайық 
(16.11-
сурет
, 
г
). 
Онда идеалды ОК
-
ң табыстама сипаттамасы 
бойынша (15.16, 
б
суретін қараңыз, 
1
-
сынық сызық) оның 
шығысындағы кернеу: 
u
шығ
(0) = 
-E, 
ал кері байланыс кернеуі мынаған тең болады: 
u
1
(0) = -
R
1
E/
R
1
+ 
R
2
) = -
 U
1max

424
(16.3) теңдеуді ескеретін болсақ:
u
С
(0) > 
u
1
(0) = -
 U
1max
мұндағы
Е
— 
қуаттау көзінің кернеуі
(16.11-
сурет
, 
а
— 
в).
16.10, 
б суретіндегі алмастыру схемасы (
1
-
күйдегі 
К
кілті) сәйкес 
келетін мультивибратор тізбегінің мұндай күйі тұрақсыз. Шын 
мәнінде, мультивибратор шығысындағы және конденсатордағы 
кернеулер әртүрлі: 
u
C
(0) > 
и
шығ
(0). 
Сондықтан 
R 
резисторы арқылы 
теріс кері байланыс тізбектері және ОК шығысына қосылған тізбек 
токтан ажырайтын болады, ал ондағы кернеу экспоненциалды 
өзгеріп (1.11
-
суретті қараңыз), ЭҚК
(-E =
и
шығ
) 
мәніне жақындайды
. 
и
кірОК 
(
t
1-
) = 0
, яғни 
и
С 
(
t
1-
) = -
U
1max 
шартымен анықталатын 
t
1 
уақыт 
моментінде ОК кірісіндегі кернеу оң мәнін теріс мәнге өзгертеді. 
Нәтижесінде оның табыстама сипаттама бойынша ауысуы жүзеге 
асады және секіріспен кернеуі өзгереді: 
и
шығ 
(
t
1+
)= 
E
; 
u
1
(
t
1+
) = 
R
1
E/(
R
1
+ 
R
2
) = 
U
1max
; 
и
кір.ОК 
(
t
1+
)=
u
С
(
t
1+
) - 
u
1
(
t
1+
) = -2
U
1max
мұнда конденсатордағы кернеу (1.16) коммутация заңы бойынша 
16.11-
сурет

425
секіріспен өзгермейтіні ескерілген: 
u
С
(
t
1-
) = 
u
С
(
t
1+
). Сонымен қатар 
конденсатордың разрядталуы оның 16.10, 
б
суретіндегі (
2
-
күйдегі
 
К
кілті) алмастыру схемасы бойынша зарядталуымен алмасады: 
u
С
(
t
1
) = -
U
1max
+ 
(E
+ 
U
1max
) ( 1 - e
-(t – t1)/(
RC
)
), 
(16.4
а
) 
ол 
и
кір.ОК 
(
t
2-
) = 0
шартымен, яғни (16.3) бойынша анықталатын 
t
2
уақыт моментінде аяқталады: 
u
С
(
t
2-
) = 
U
1max
. 
(16.4б)
Бұл уақытта кернеу қайта секіріспен өзгереді: 
и
шығ 
(
t
2+
)= -
E
; 
u
1
(
t
2+
) = -
U
1max
и
кір.ОК 
(
t
2+
)=
u
С
(
t
2+
) - 
u
1
(
t
2+
) = 2
U
1max 
ал конденсатордың зарядталуы оның 16.10, 
б
суретіндегі (
1
-
күйдегі
 
К
кілті) алмастыру схемасы бойынша разрядталуымен алмасады:
u
С
(
t
) = 
U
1max
- 
(E
+ 
U
1max
) ( 1 - e
-(t – t2)/(
RC
)
)
 
ол мына шартпен анықталатын 
t
3
уақыт моментінде аяқталады:
и
кірОК 
(
t
3-
) = 0
, яғни 
и
С 
(
t
3-
) = -
 U
1max
Одан әрі мультивибратор тізбегіндегі процестер жүйелі түрде 
қайталанады. 
Кернеудің оң импульстарының ұзақтығы (16.4) формулаларымен 
анықталады: 
t
2
- t
1
= 
RC
ln (1 + 2
R
1
/
R
2
), 
ал симметриялық мультивибратор жұмысының жиілігі, 
t
3
- 
t
2
= 
t
2
- 
t
1
қатынасын ескергенде мынаған тең: 
Бейсимметриялық мультивибраторда
конденсатордың 
t
2
- 
t
1 
зарядтау және 
t
3
- 
t
2 
разрядтау уақыт аралықтары әртүрлі. Бұл теріс 
кері байланыс тізбегіне екі параллель жалғанған резисторларды қосу 
арқылы іске асады: біреуі конденсаторды зарядтау үшін, ал екіншісі 
разрядтау үшін. Әрбір резистормен тізбектей түрде тура тогы 
зарядтау тогына
не разрядтау тогына сәйкес келетін диод қосылады. 
Бірвибратор 
деп өз шығысында импульс кірісінде сыртқы көзден 
кернеу әсер еткен жағдайда қажетті ұзақтықтағы бір реттік 
тікбұрышты кернеу импульсін құруға арналған, бір тұрақты және бір 
уақытша күйлері бар
құрылғыны айтады.

426
16.12-
сурет

жүктеу/скачать 21,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: